Χρονολόγιο ελληνικής εξωτερικής πολιτικής 1830-1922

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΩΣ ΤΗΝ ΕΝΘΡΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ (1830-1833)
3 Φεβ 1830 } Πρωτόκολλο Λονδίνου που κατοχυρώνει την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
24 Απρ 1830 } Η Πύλη αποδέχεται το πρωτόκολλο για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Πλεονέκτημα : Το νέο πρωτόκολλο 3 Φεβ 1830 σε σχέση με το προηγούμενο της 22ης Μαρ 1829 σημείωσε πρόοδο στον ορισμό του ελληνικού κράτους ως ανεξάρτητου και όχι ως φόρου υποτελούς στο σουλτάνο.
Μειoνέκτημα : Σε σχέση με το προηγούμενο πρωτόκολλο της 22ης Μαρ 1829 δεν οριζόταν η γραμμή Αμβρακικού - Παγασητικού ως σύνορο. Έμενε τώρα έξω από την ελληνική επικράτεια μεγάλο μέρος της Δ. Στερεάς καθώς και η περιοχή της Λαμίας.
Ο Καποδίστριας αποδέχτηκε με ικανοποίηση το πνεύμα του πρωτοκόλλου που προέβλεπε ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, αλλά προώθησε με έξυπνες διπλωματικές ενέργειες μια προσπάθεια για βελτίωση των συνόρων. Υπολόγιζε στις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η Πύλη από τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1829. Η Τουρκία είχε υπογράψει τη Συνθήκη της Ανδριανούπολης (9 Σεπ 1829) βάσει της οποίας αποδεχόταν ως σύνορο τη γραμμή Αμβρακικού - Παγασητικού (πρωτόκολλο της 22ης Μαρ 1829) και ο Καποδίστριας ανέμενε στήριξη από τη Ρωσία.
11 Μαϊ 1832 } Με τη συνθήκη του Λονδίνου επικυρώνεται η αναγόρευση του Όθωνα ως Βασιλέα της Ελλάδος.
21 Ιουλ 1832 } Συνθήκη Κων/λης με την οποία ρυθμίζεται μια σειρά από οικονομικής και στρατιωτικής φύσεως ζητήματα και μεταθέτει για τη Διάσκεψη του Λονδίνου την επιδίκαση της περιοχής της Λαμίας υπέρ της Ελλάδας ή της Τουρκίας
30 Αυγ 1832 } Η Λαμία κατά τη διάσκεψη του Λονδίνου επιδικάζεται στην Ελλάδα.
26 Δεκ 1832 } Η Πύλη αποδέχεται την τελική ρύθμιση των συνόρων.

ΟΘΩΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1833-1862)
Απώτατη επιδίωξη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής κατά την οθωνική περίοδο ήταν η Μεγάλη Ιδέα. Η επιδίωξη όμως αυτή ήταν δυνατόν να προωθηθεί μόνο σε περιπτώσεις κρίσεων του Ανατολικού Ζητήματος.
1838 } Πρώτη έκκληση των κρητικών στην Αγγλία για προσωρινή κατάληψη της νήσου
1839-1841 } Κρητική εξέγερση. Ο Όθων σκέπτεται να βοηθήσει τους επαναστατημένους αν η Γαλλία υποστήριζε την επανάσταση στην Αίγυπτο.
Φεβ 1839 } Εξόριστοι Κρητικοί στην Ελλάδα. Ο Αλ. Κουμουνδούρος με οπλαρχηγούς στην Κρήτη κηρύττει την επανάσταση.
Αύγ 1839 } Έκκληση Κρητικών προς τις Δυνάμεις για μεσολάβηση
Ιουλ 1840 } Συνθήκη ειρήνης στο Λονδίνο, όπου η Αγγλία, η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσσία συμφωνούν στην έξωση του Μωχάμετ Άλυ από την Κρήτη και την επαναφορά του νησιού υπό σουλτανική κυριαρχία.
Τα ελληνικά κόμματα που σχηματίστηκαν εκείνη την περίοδο απέβλεπαν στην προστασία μιας εκ των Δυνάμεων, όπως και κατά την περίοδο της επανάστασης, ώστε να μπορέσει η χώρα να σταθεί στα πόδια της και να επιδιώξει την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων. Η εξωτερική πολιτική που βασιζόταν στη Μ. Ιδέα έβρισκε την πλήρη αποδοχή της κυρίως στο γαλλικό κόμμα και τον βασιλιά Όθωνα. Ο παραγκωνισμός από τον κρατικό μηχανισμό των φίλα προσκείμενων στην Αγγλία πολιτικών παραγόντων επέφερε βαθμίαια επιδείνωση των ελληνοαγγλικών σχέσεων. Σε συνάρτηση με τα παραπάνω και λόγω της αδυναμίας του μικρού Ελληνικού Βασιλείου παρατηρείται επιδείνωση των σχέσεων με την Αγγλία και την Τουρκία επί πρωθυπουργίας Ι. Κωλλέτη και αργότερα Κ. Κανάρη.
1847-1848 } το επεισόδιο Μουσούρου
1849 } Οι Άγγλοι ανακινούν το ζήτημα της Ελαφονήσου και της Σαπιέντζας. Αξιώσεις και για άλλα νησιά γύρω από την Πελοπόννησο.
1849 } Υπόθεση Πατσίφικο και υπόθεση Στάνλεϋ
4 Ιαν 1850 } Ο ναύαρχος Πάρκερ αποκλείει το λιμάνι του Πειραιά, για να αναγκάσει την ελληνική κυβέρνηση να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των Βρετανών υπηκόων στην Ελλάδα.
Αναπτερώνονται οι ελπίδες των Ελλήνων για απελευθέρωση των υπόδουλων αδερφών στα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με το ξέσπασμα του Κριμαϊκού πολέμου (1853-1856) και λόγω του ενδεχομένου μιας δυναμικής επέμβασης της Ρωσίας σε βάρος της Τουρκίας.
Ιουν 1853 } Όξυνση των ελληνοτουρκικών διπλωματικών σχέσεων με αφορμή την ένταση στη μεθοριακή γραμμή.
Ιαν 1854 } Μετά την καταστροφή του τουρκικού στόλου από το ρωσικό εξεγείρονται οι ελληνικοί πληθυσμοί στην Ήπειρο. Στην ελεύθερη Ελλάδα οργανώνονται επαναστατικά κινήματα από εθελοντές στρατιωτικούς και πολίτες που πολεμουν στο πλευρό των επαναστατών.
24 Φεβ 1854 } Διάβημα των Δυνάμεων στην Ελλάδα. Αξιώνεται η τήρηση αυστηρής ουδετερότητας. Ο Όθων έρχεται σε δύσκολη θέση
19 Μαρ 1854 } Τελεσίγραφο του Τούρκου πρεσβευτή προς το Υπουργείο Εξωτερικών που καλεί την ελληνική κυβέρνηση να ανακαλέσει εντός 10 ημερών τους αποστάτες αξιωματικούς με την απειλή παραπομπής τους σε έκτακτο στρατοδικείο.
24 Μαϊ 1854 } Στρατιωτική κατάληψη του Πειραιά από τους Αγγλογάλλους. Ο Όθων υπό το κράτος της πίεσης διατάζει την ανάκληση των αξιωματικών που δραστηριοποιούνταν στις επαναστατημένες περιοχές.
30 Μαρ 1856 } Συνθήκη ειρήνης των Παρισίων - λήξη Κριμαϊκού πολέμου
28 Φεβ 1857 } Αποχώρηση του στρατού κατοχής έπειτα από έντονο διάβημα της Ρωσίας, αλλά και μετά από συγκατάθεση της Ελλάδας να δεχθεί επιτροπή οικονομικού ελέγχου από τις Δυνάμεις
Η Ελλάδα δεν αντιπροσωπεύτηκε στο συνέδριο ειρήνης των Παρισίων (1856). Τα αποτελέσματα της αγγλογαλλικής κατοχής του Πειραιά αλλά και γενικότερα του Κριμαϊκού πολέμου συνοψίζονται σε δύο καταστάσεις :
• Η διάλυση του μύθου περί ευρωπαϊκού φιλελληνισμού
• Η βαθμιαία μεταβολή της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, που στο εξής δε θα υποστηρίζει αδιακρίτως όλους τους υπόδουλους χριστιανούς, αλλά μόνο τους Σλάβους.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΩΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΟΣ ΩΣ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1862-1864)
12 Οκτ 1862 } Η εθνική προσωρινή κυβέρνηση με ψήφισμα παύει τη βασιλεία του Όθωνα
22 Ιαν 1863 } Η προσωρινή κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψη την ετυμηγορία του ελληνικού λαού στο διενεργηθέν δημοψήφισμα ανακοινώνει ότι αποδέχεται τον πρίγκηπα Αλφρέδο ως νέο βασιλιά της Ελλήνων
31 Ιαν 1863 } Η αγγλική κυβέρνηση απορρίπτει τις προτάσεις της προσωρινής κυβέρνησης της Ελλάδας.
18 Μαρ 1863 } Η προσωρινή κυβέρνηση εξέδωσε ψήφισμα για την αποδοχή του Γεωργίου ως βασιλιά των Ελλήνων
24 Μαρ 1863 } Σύσταση τριμελούς επιτροπής ( Κανάρης, Ζαΐμης, Γρίβας ) για την προσφορά του στέμματος.
5-6 Ιουν 1863 } Επίσημη τελετή στην Κοπεγχάγη για την προσφορά του στέμματος στον Γεώργιο.
13 Ιουλ 1863 } Με τριμερή συνθήκη στο Λονδίνο (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία)αναγνωρίζεται η Ελλάδα ως κράτος μοναρχικό και ανεξάρτητο και δίνεται η συγκατάθεση για την εκλογή του Γεωργίου. Καθορίζεται επίσης η επέκταση της ελληνικής επικράτειας με την προσάρτηση των Ιονίων νήσων, εφόσον επικυρωθεί από το Ιόνιο κοινοβούλιο
5 Οκτ 1863 } Επικύρωση του ψηφίσματος από το Ιόνιο κοινοβούλιο
17 Οκτ 1863 } Ορκωμοσία Γεωργίου στα ανάκτορα
14 Νοε 1863 } Συνθήκη Λονδίνου - Λήξη αγγλικής προστασίας στα Επτάνησα και αποδοχή της ένωσης με την Ελλάδα.
25 Ιαν 1864 } Πρωτόκολλο που ρύθμιζε το ζήτημα της ουδετερότητας των νησιών - επετεύχθη η άρση του αριθμητικού περιορισμού για την παρουσία των ελληνικών στρατευμάτων με εξαίρεση την Κέρκυρα και τους Παξούς.
29 Μαρ 1864 } Η Ελλάδα, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία επικυρώνουν τη συνθήκη του Λονδίνου, όπως αυτή τροποποιήθηκε με το πρωτόκολλο της 25ης Ιαν 1864
2 Ιουν 1864 } Επίσημη τελετή παράδοσης των Επτανήσων από τον αρμοστή Ερρίκο Storks στον έκτακτο απεσταλμένο της ελληνικής κυβέρνησης Θρασύβουλο Ζαΐμη
Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (1866-1869)
Απρ 1866 } Η ελληνική κυβέρνηση του Μπενιζέλου Ρούφου συνιστά αυτοσυγκράτηση στους εξόριστους Κρητικούς που αποστέλλουν διαβήματα και ζητούν υποστήριξη σε περίπτωση κήρυξης επανάστασης.
Ιουν 1866 } Η ελληνική κυβέρνηση Βούλγαρη-Δηληγιάννη ευνοεί τις επαφές ανάμεσα στην Κρήτη και την Ελλάδα.
Δεκ 1866 } Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου αναπτερώνει τις ελπίδες των επαναστατών.
Αυγ - Δεκ 1867 } Οι συνομιλίες Ελλήνων και Σέρβων καταλήγουν σε υπογραφή συμμαχικού συμφώνου που σκοπό έχει την ενεργό συνεργασία σε περίπτωση πολέμου με την Τουρκία και την οργάνωση επαναστατικών κινημάτων στη Βοσνία και τη Βουλγαρία.
Δεκ 1868 } Η Πύλη έχοντας ισχυροποιήσει τη θέση της και ευρισκόμενη κοντά στην καταστολή της επανάστασης κατηγορεί πλέον ανοικτά την Ελλάδα για ανάμειξη στα εσωτερικά του οθωμανικού κράτους και απειλεί με πόλεμο την Αθήνα - διακοπή διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες.
4-20 Ιαν 1869 } Διάσκεψη ειρήνης στο Παρίσι. Καταδικάζονται οι επεμβάσεις της Ελλάδας στα εσωτερικά του σουλτανικού κράτους και απαγορεύεται οποιαδήποτε ενίσχυση προς ανταρτικά ένοπλα σώματα. Η Ελλάδα οφείλει να σεβαστεί τις αρχές της καλής γειτονίας και να αποζημιώσει τους Οθωμανούς υπηκόους που επλήγησαν από ενέργειες των ελληνικών αρχών.
ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΩΣ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (1869-1881)
Ιστορικό πλαίσιο : Κατά τη δεκαετία 1860-1870 αναπτύχθηκε με πιο γοργούς ρυθμούς απ’, ό τι στο παρελθόν η βουλγαρική εθνική συνείδηση. Η αφύπνιση αυτή της εθνικής συνείδησης ευνοήθηκε από την έξαρση του εθνικισμού στο ευαίσθητο χώρο της Βαλκανικής και την προώθηση από την πλευρά των Ρώσων της ιδέας του πανσλαβισμού. Η εν λόγω ιδεολογία επιδίωκε την ένωση των υπόδουλων Σλάβων υπό τη Ρωσία με απώτερο στόχο την απαλλαγή τους από τον οθωμανικό ζυγό. Εξυπηρετούσε ασφαλώς τους κύριους εμπνευστές της Ρώσους και τις επιδιώξεις της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής για κάθοδο στη Μεσόγειο. Τα σχέδια όμως των Βουλγάρων για την μελλοντική ίδρυση ενός κράτους που θα περιελάμβανε μεγάλο μέρος της Μακεδονίας και της Θράκης συναντούσαν εμπόδια από την έντονη παρουσία του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή. Οι αντιθέσεις με το ελληνικό στοιχείο φάνηκαν καλύτερα στα πλαίσια του εκκλησιαστικού-πνευματικού ανταγωνισμού προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο που κατέληξε στην ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Το πιο κρίσιμο ζήτημα όμως για τα ελληνικά συμφέροντα δεν ήταν η ίδρυση της ανεξάρτητης Βουλγαρικής Εκκλησίας αυτής καθεαυτής, αλλά η έκταση των εδαφών που θα μπορούσε να περιληφθεί στον άμεσο έλεγχό της και συνακόλουθα η άμεση υπαγωγή τους στην επικράτεια ενός νέου Βουλγαρικού κράτους στο προσεχές μέλλον. Αλλά και κατά τη διάρκεια της κρητικής επανάστασης όταν επιχειρήθηκε με πρωτοβουλία του Πατριαρχείου κάποιος συμβιβασμός με τους Βουλγάρους είτε ως προς τη διατήρηση του πνευματικού προβαδίσματος, είτε ως προς τα εδαφικά αιτήματα η οθωμανική διοίκηση προσπάθησε και πέτυχε να τορπιλίσει κάθε απόπειρα ελληνοβουλγαρικής συνεννόησης. Λόγω της δύσκολης θέσης στην οποία είχε περιέλθει η Ελλάδα από την ανάμειξή της στην Κρητική εξέγερση και από τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει απέναντι στην Πύλη με την αποδοχή των όρων της ειρήνης των Παρισίων (4 Ιαν 1869)θεωρήθηκε αδύνατη κάθε δυναμική ενέργεια. Η ελληνική εξωτερική πολιτική (1870-1875) συνοψίζεται στις εξής επιδιώξεις :
• Προσπάθεια για ρύθμιση του εξωτερικού χρέους για την ανόρθωση της οικονομίας και την ανάκτηση της πιστοληπτικής ικανότητας στο εξωτερικό.
• Σταδιακή απομάκρυνση από τη Ρωσία που ευνοούσε τους Σλάβους στα πλαίσια της εξωτερικής της πολιτικής.
• Προσέγγιση με την Τουρκία την επαύριο της κρητικής επανάστασης που οφείλεται α) στην ψυχρότητα που επέδειξαν οι Σέρβοι και οι Ρουμάνοι κατά τον αγώνα στην Κρήτη β) στην ανησυχία από την άνοδο του βουλγαρικού εθνικισμού γ) στις πιέσεις των Άγγλων κυρίως για ειρήνη στην ΝΑ Ευρώπη δ)στην αναγκαιότητα μιας ελληνοτουρκικής συνεργασίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου της ληστείας που ρεζίλεψε τη χώρα διεθνώς(επεισόδιο Δήλεσι).
• Εκπολιτιστική-εκπαιδευτική πολιτική στις αλύτρωτες περιοχές όπου διαβιούσαν ελληνικοί πληθυσμοί με στόχο την αναχαίτιση του σλαβισμού στη Μακεδονία και τη Θράκη που τροφοδοτούσε ο βουλγαρικός εθνικισμός και η άνοδος της βουλγαρικής αστικής τάξης.
Ιουλ - Σεπ 1875 } Εξέγερση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Η ελληνική κυβέρνηση κάτω από την επήρεια του φόβου απέναντι στο Σλαβισμό που εκδηλώθηκε και με την ίδρυση της Βουλγαρικής Εκκλησίας τηρεί στάση ουδετερότητας.
Μαϊ 1876 } Βουλγαρική εξέγερση και προτάσεις των Σέρβων για κοινή δράση. Η Αθήνα εμμένει στη γραμμή της ουδετερότητας.
Ιουλ 1876 } Σερβοτουρκικός πόλεμος στον απόηχο της διεθνούς κατακραυγής της Τουρκίας για τις δολοφονίες του Γάλλου και Γερμανού προξένου στη Θεσσαλονίκη.
Οκτ 1876 } Ρωσικές απειλές σε βάρος της Τουρκίας και σύγκληση διάσκεψης στην Κων/λη με πρωτοβουλίες των Άγγλων.
Οι λόγοι της ελληνικής ουδετερότητας :
• Οι Έλληνες θεωρούσαν ότι το ελληνικό και το σλαβικό στοιχείο τελούσαν ανταγωνιστικώς και μια συμμαχία Ελλήνων και Σέρβων δεν εξυπηρετούσε τα ελληνικά συμφέροντα.
• Η στρατιωτική ανετοιμότητα και η κακή οικονομική κατάσταση της χώρας.
• Είχε επικρατήσει και στην Ελλάδα το δόγμα της ακεραιότητας της οθωμανικής αυτοκρατορίας στο βαθμό που εξασφαλιζόταν η προνομιακή θέση του ελληνικού στοιχείου απέναντι στο σλαβικό. Οι Έλληνες γνώριζαν την πάγια τακτική της Αγγλίας και θεωρούσαν ότι τελικά θα επενέβαινε για να επιβάλλει την ειρήνη στην Ανατολή προς όφελος της Τουρκίας.
Δεκ 1876 } Η διάσκεψη της Κων/λης είχε ως σκοπό τη βελτίωση της θέσεως που είχαν οι υπόδουλοι χριστιανικοί λαοί της οθωμανικής αυτοκρατορίας στις επαναστατημένες περιοχές. Οι Ρώσοι τότε προώθησαν την ιδέα για ένα αυτόνομο βουλγαρικό κράτος μέχρι το Αιγαίο και τη Δ. Μακεδονία. Οι Άγγλοι ήταν διατεθειμένοι να δεχθούν τις ρωσικές εισηγήσεις υπό τον όρο όμως να χωριστεί η επικράτεια σε δύο βιλαέτια. Υπολόγιζαν ότι στο ανατολικό θα κυριαρχούσε το τουρκικό και ελληνικό στοιχείο. Οι Τούρκοι με αντιπρόταση την παραχώρηση φιλελεύθερου συντάγματος σε όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας οδήγησαν σε πρόωρη λήξη τις συνομιλίες.
Η διάσκεψη της Κων/λης προκάλεσε διπλή απογοήτευση στους Έλληνες :
• Επιβεβαιώθηκαν οι φόβοι ότι οι Ρώσοι μετά την ίδρυση ανεξάρτητης βουλγαρικής εκκλησίας προωθούσαν και την ίδρυση ανεξάρτητου βουλγαρικού κράτους που θα περιελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης και της Μακεδονίας.
• Ούτε οι Άγγλοι, ούτε οι άλλοι Ευρωπαίοι ενδιαφέρθηκαν για τους ελληνικούς πληθυσμούς εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας και η πολιτική της ουδετερότητας έμελλε να απομονώσει την Ελλάδα από ένα μελλοντικό εδαφικό διακανονισμό που θα προέκυπτε από τον διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Απρ 1877 } Ρωσοτουρκικός πόλεμος για να εξαναγκαστεί υποτίθεται ο σουλτάνος να πραγματοποιήσει τις υποσχεθείσες μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, όπως εξήγγειλε στη Διάσκεψη της Κων/λης. Διερευνητικές επαφές Ελλήνων και Ρώσων για στρατιωτική συνεργασία. Πολεμικός πυρετός στην Ελλάδα. Αποφασίζεται η πολεμική προπαρασκευή της χώρας και η στήριξη επαναστατικών κινημάτων στις υπόδουλες περιοχές.
Ιαν 1878 } Επανάσταση στην Κρήτη. Αποστολή βοήθειας στην Κρήτη από την Ελλάδα με έγκριση της οικουμενικής κυβέρνησης.
20 Ιαν 1878 } Ανακωχή Ρώσων και Τούρκων στην Αδριανούπολη. Έναρξη διαπραγματεύσεων.
2 Φεβ 1878 } Εισβολή του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία μετά από πίεση της κοινής γνώμης, για να μην αγνοηθεί το ελληνικό ζήτημα με την παύση των εχθροπραξιών. Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου δίνει το σύνθημα στους αντιπροσώπους της ‘’Εθνικής Αμύνης’’ και της ‘’Αδελφότητος’’ για συντονισμό των επαναστατικών ενεργειών σε Ήπειρο, Μακεδονία και Κρήτη μέσω των κρατικών αρχών και με απόλυτη μυστικότητα.
5 Φεβ 1878 } Υπαναχώρηση των ελληνικών δυνάμεων εντός της ελληνικής επικράτειας ύστερα και από τα διαβήματα όλων των Δυνάμεων συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας.
Οι επαναστάσεις του 1878 στις ελληνικές επαρχίες βοήθησαν το διπλωματικό αγώνα που είχε αναλάβει η Ελλάδα μετά την απόσυρση του ελληνικού στρατού από τη Θεσσαλία. Μάλιστα σε μια εποχή, όπου από τη μια θριάμβευε η ρωσική εξωτερική πολιτική με κύριο όχημα τον πανσλαβισμό, από την άλλη προωθούνταν η ίδρυση εκτεταμένου βουλγαρικού κράτους προς το Αιγαίο και τη Δ. Μακεδονία και όλα αυτά σε συνδυασμό με την προσπάθεια της Αγγλίας για στήριξη της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
3 Μαρ 1878 } Συνθήκη Αγίου Στεφάνου - η Ρωσία προωθεί την ίδρυση εκτεταμένου βουλγαρικού κράτους με έξοδο στο Αιγαίο. Η Αγγλία και η Αυστρία προσπαθούν να αναχαιτίσουν τη ρωσική επιρροή.
Απρ-Μαϊ 1878 } Οι Άγγλοι υποτίθεται βολιδοσκοπούσαν τις διαθέσεις όλων για επέκταση του ελληνικού βασιλείου προς Βορρά. Στην πραγματικότητα δεν ετέθη στην Πύλη ζήτημα σοβαρών ελληνικών διεκδικήσεων, για να επιτευχθεί δίχως περιπλοκές η επικείμενη αγγλοτουρκική συμφωνία. Λίγο πριν από το συνέδριο οι Άγγλοι μελετούσαν μόνο τη δυνατότητα ορισμένων μεθοριακών παραχωρήσεων από την Τουρκία στην Ελλάδα χωρίς ιδιαίτερες αντιρρήσεις από την πλευρά της Πύλης. Οι Άγγλοι ενήργησαν έτσι για δύο λόγους :
• Εάν προωθούσαν το σύνολο των εδαφικών διεκδικήσεων από την πλευρά των Ελλήνων θα μειώνονταν οι πιθανότητες να επιτύχουν συμπαράσταση της Αυστρίας στο φλέγον ζήτημα του περιορισμού του βουλγαρικού κράτους. Ο σουλτάνος βλέποντας ότι έπρεπε να δώσει αντάλλαγμα στους Αυστριακούς, για να στηρίξουν την αγγλοτουρκική πρόταση, θα απέρριπτε τις ελληνικές αξιώσεις και θα υιοθετούσε αδιάλλακτη στάση στο θέμα της Βοσνίας. Επομένως η Αυστρία δεν θα είχε λόγους να στηρίξει τις αγγλοτουρκικές επιδιώξεις στο βουλγαρικό ζήτημα.
• Εάν προωθούσαν το σύνολο των εδαφικών διεκδικήσεων από την πλευρά των Ελλήνων θα μειώνονταν οι πιθανότητες να επιτύχουν συγκατάθεση του σουλτάνου για παραχώρηση της Κύπρου.
4 Ιουν 1878 } Ο σουλτάνος με μυστική συμφωνία δέχεται την παραχώρηση της Κύπρου στους Άγγλους. Μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής εις βάρος της Ελλάδας.
13 Ιουν-13 Ιουλ 1878 } Συνέδριο Βερολίνου. Η Αγγλία εκπληρώνει τυπικά την υπόσχεση που έδωσε στους Έλληνες να ακουστούν τα αιτήματά τους. Ο ΥΠΕΞ Δηλιγιάννης προωθεί το ηπειροθεσσαλικό και το κρητικό ζήτημα. Τον Ιούλιο συνάπτεται ανακωχή στην Κρήτη. Η Γενική Συνέλευση των Κρητών εκλέγει 2 αντιπροσώπους για το συνέδριο του Βερολίνου, αλλά η ελληνική κυβέρνηση με συμβουλή της Γαλλίας απαγορεύει τη μετάβασή τους εκεί, φοβούμενη μήπως πιεσθούν και δεχτούν τη λύση της Ηγεμονίας. Εν τω μεταξύ μόνο η Γαλλία στηρίζει ανοικτά τις ελληνικές θέσεις για το ηπειροθεσσαλικό. Τελικά οι Δυνάμεις με πρωτοβουλία της Γαλλίας και απρόθυμη συγκατάθεση της Αγγλίας παραπέμπουν το ζήτημα σε διμερείς διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία που θα κανόνιζαν αλλαγές στα σύνορα. Οι Άγγλοι αναγκάστηκαν να δεχτούν τη γαλλική πρόταση για τους εξής λόγους :
• Για να μην εκτεθεί η Βρετανία που είχε αναλάβει υποτίθεται να ακουστούν τα δίκαια αιτήματα των Ελλήνων στο Συνέδριο.
• Για να κατευνάσουν την αναταραχή στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Ελλάδας που μπορούσε να επιφέρει δυσμενείς για την τύχη του θρόνου εξελίξεις και κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.
• Για να εκτονώσουν τη δυσαρέσκεια των Ελλήνων και για να εμποδίσουν πιθανή ελληνορωσική προσέγγιση. Σε σχέση με το τελευταίο, διέβλεπαν στο προσεχές μέλλον την κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μια φιλική Ελλάδα έπρεπε να διαδεχθεί κάτω από τέτοιες περιστάσεις την Τουρκία στο ρόλο του αναχώματος της ρωσικής ισχύος στην ΝΑ Ευρώπη.
Οι αρχικές απευθείας συνομιλίες Άγγλων και Τούρκων είχαν κρατηθεί μυστικές στο συνέδριο του Βερολίνου. O σουλτάνος όμως με την τροπή που πήραν τα πράγματα εξοργίστηκε με τους Άγγλους και υπαναχώρησε στο θέμα της Κύπρου για δύο λόγους :
• Οι Άγγλοι μπόρεσαν να επιτύχουν τη μείωση της βουλγαρικής επικράτειας δίνοντας ως αντάλλαγμα όμως στην Αυστρία τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
• Έγινε τελικά δεκτή συμβιβαστική πρόταση της Γαλλίας για διμερείς διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία.
Τελικά οι Αγγλοι με δεξιοτεχνία από τη μια εμφάνισαν την Αυστρία να υποστηρίζει θερμά το σύνολο των ελληνικών αξιώσεων για τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Κρήτη, ενώ από την άλλη εμφανίζονταν οι ίδιοι να φέρνουν αντιρρήσεις σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Εάν όμως ο σουλτάνος δεν παραχωρούσε την Κύπρο απειλούσαν ότι θα γίνονταν δεκτές οι προτάσεις της Αυστρίας. Εν ολίγοις οι ελληνικές διεκδικήσεις χρησιμοποιήθηκαν από την Αγγλία ως μοχλός πίεσης προκειμένου να εξαναγκαστεί ο σουλτάνος να παραχωρήσει την Κύπρο όπως και έγινε με τελεσίδικη απόφαση (σουλτανικό φιρμάνι 4 Ιουλ 1878 )
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα σε ό,τι αφορά το τελικό κείμενο της συνθήκης του Βερολίνου παρουσιάζει :
Το 13ο Πρωτόκολλο που ορίζει μεταξύ άλλων ότι η Τουρκία οφείλει να συμφωνήσει με την Ελλάδα σε μια ρύθμιση των συνόρων στη Θεσσαλία και την Ήπειρο σε διμερές επίπεδο αρχικά και με μεσολάβηση των Δυνάμεων αν χρειαστεί για την επιτυχία των διαπραγματεύσεων.
Το άρθρο 24 της συνθήκης όπου αναφέρεται ρητά ότι σε περίπτωση που δεν υπάρξει συμφωνία οι Δυνάμεις θα μεσολαβήσουν για να επιτύχουν κοινά αποδεκτή λύση.
Το άρθρο 23 που προέβλεπε διοικητικές μεταρρυθμίσεις στις ευρωπαϊκές επαρχίες του οθωμανικού κράτους κατά το πρότυπο του Οργανικού Νόμου της Κρήτης. Η προοπτική των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων συνάντησε περισσότερα εμπόδια στην Ανατολική Ρωμυλία και τη Μακεδονία και λιγότερα στην Κρήτη όπου υπεγράφη η Σύμβαση της Χαλέπας ( Οκτ 1878 )
6 Φεβ 1879 } Διάσκεψη στην Πρέβεζα μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων για τη χάραξη της νέας μεθοριακής γραμμής. Οι συνομιλίες οδηγούνται σε αδιέξοδο.
22 Αυγ 1879 } Διάσκεψη Κων/λης. Διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων με την παρουσία και αντιπροσώπων των Δυνάμεων. Νέο αδιέξοδο.
13 Ιουν 1880 } Διάσκεψη Βερολίνου. Μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής υπέρ της Ελλάδας. Αδιέξοδο λόγω τουρκικής αδιαλλαξίας.
Μαρ 1881 } Διάσκεψη Κων/λης. Οι Τούρκοι δέχονται την παραχώρηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα.
2 Ιουλ 1881 } Υπογραφή ελληνοτουρκικής συμφωνίας στην Κων/λη με την οποία η Θεσσαλία και η Άρτα εκχωρούνται στην Ελλάδα.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΩΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥPΚΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897
Η παραχώρηση της Κύπρου στην Αγγλία (1878) και η ίδρυση αγγλικού προτεκτοράτου στην Αίγυπτο (1882) ισχυροποίησαν τη θέση της Αγγλίας στην ΑΝ Μεσόγειο. Η ελληνική εξωτερική πολιτική θα επιδιώξει την έξοδο της χώρας από την απομόνωση και την ουδετερότητα και θα στραφεί για ευνόητους λόγους προς την κατεύθυνση της ενεργού συνεργασίας με τους Άγγλους. Την ίδια όμως πολιτική θα ακολουθήσει βαθμιαία και το νεότευκτο βουλγαρικό κράτος για δύο λόγους :
• Ήταν ο μόνος τρόπος για να απαλλαγούν από την ασφυκτική κηδεμονία της Ρωσίας που κυριαρχούσε πολιτικά και οικονομικά στο εσωτερικό της χώρας.
• Γιατί είχαν αντιληφθεί πως μόνο με την εύνοια της Αγγλίας θα μπορούσαν να προωθήσουν αποτελεσματικά την αλυτρωτική τους πολιτική.
Το έτος 1882 βρίσκει τον Τρικούπη στην πρωθυπουργία. Για να γίνουν αντιληπτές οι φιλικές προθέσεις του ενέκρινε την αποστολή ναυτικής δύναμης στην Αίγυπτο στο πλευρό των Άγγλων. Για να απαντήσει στις κατηγορίες των πολιτικών του αντιπάλων περί εθνικής μειοδοσίας και να αποκαταστήσει την εθνική αξιοπρέπεια της χώρας χειρίστηκε δυναμικά το μεθοριακό ζήτημα που προέκυψε στις σχέσεις με την Τουρκία με αφορμή το επεισόδιο Καραλί-Δερβέν. Αντίθετα όμως προς το παιχνίδι των εντυπώσεων, ο Τρικούπης ακολούθησε μια πολιτική προσέγγισης με την Τουρκία, για να αναστείλει τις βαλκανικές εκρήξεις τουλάχιστον έως ότου τα οικονομικά της χώρας θα επέτρεπαν μια νέα πολεμική αναμέτρηση. Πράγματι η συνθήκη του Αγ Στεφάνου αρχικά και η συνθήκη του Βερολίνου στη συνέχεια προκάλεσαν τριγμούς στο δόγμα της ακεραιότητας της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι οι βαλκανικοί λαοί περνούσαν από το στάδιο των άγονων διεκδικήσεων και των εθνικών οραματισμών στο στάδιο των άμεσων αναμετρήσεων με την Τουρκία. Ο Τρικούπης αντιλαμβανόταν ότι στο μέλλον οι πολεμικές αναμετρήσεις θα καθόριζαν την τύχη των ευρωπαϊκών εδαφών του σουλτάνου. Οι βλέψεις όμως της Ελλάδας για τη Μακεδονία και τις άλλες αλύτρωτες περιοχές μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα μόνο μέσα από την οικονομική και στρατιωτική προπαρασκευή της χώρας. Επομένως η Ελλάδα έπρεπε να βελτιώσει τις οικονομικές και στρατιωτικές υποδομές της σε εύλογο χρονικό διάστημα και από την άλλη όχι μόνο να αποφύγει μια άμεση ρήξη με την Τουρκία, αλλά και να καταβάλει προσπάθεια ώστε να ανασταλούν για την ώρα οι εκρήξεις στα Βαλκάνια. Οι διεθνείς εξελίξεις όμως δεν ήταν ευνοϊκές για το πρόγραμμα του Τρικούπη. Συνοπτικά, τα εμπόδια που παρουσιάστηκαν σε αυτές τις προσπάθειες ήταν :
• Η στροφή της Βουλγαρίας προς την Αγγλία σε μια περίοδο που οι Έλληνες επίσης ενδιαφέρονταν για συνεργασία με τους Άγγλους. Η επιδίωξη της Βουλγαρίας να προσαρτήσει την Αν Ρωμυλία, πράγμα που συνέβη άλλωστε το Σεπτέμβριο του 1885, θα προκαλέσει κρίση στις σχέσεις της Ελλάδας με τις Δυνάμεις.
• Η νέα πολιτική κρίση που ξέσπασε στην Κρήτη από το 1888 και οδήγησε στην κατάργηση των προνομίων για τους χριστιανικούς πληθυσμούς που απέρρεαν από τη Σύμβαση της Χαλέπας (7 Δεκ 1889)
• Η επιδίωξη του πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τους Βουλγάρους μετά το σχίσμα (1872) και να ενθαρρύνει πανορθόδοξα οράματα στην περιοχή τη στιγμή που οι ελληνικές κυβερνήσεις εμάχοντο εδώ και καιρό εναντίον του σλαβισμού στα πλαίσια της εκπολιτιστικής- εκπαιδευτικής πολιτικής τους.
• Η φιλοπόλεμη στάση μιας μεγάλης μερίδας όχι μόνο της ελληνικής κοινής γνώμης αλλά και παραγόντων της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, οι οποίοι επεδίωκαν μονίμως και με κάθε τρόπο την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδερφών που διαβιούσαν στα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η κρίση στην Αν. Ρωμυλία, η στάση της Ελλάδας και οι επιπτώσεις της
Σεπ 1885 } Πραξικοπηματική προσάρτηση της Αν Ρωμυλίας στη Βουλγαρία. Η Αγγλία στηρίζει το πραξικόπημα, επειδή η Βουλγαρία είχε προσπαθήσει να απαλλαγεί από τη ρωσική κηδεμονία με πρωτοβουλίες του πρίγκηπα Βάττενμπεργκ. Η προσφορά της βουλγαρικής φιλίας ήταν σίγουρα δική του πρωτοβουλία, την οποία οι Άγγλοι δεν απέφυγαν να δεχτούν από το 1883 και εξής, όταν οι Βούλγαροι ήρθαν σε ρήξη με τους Ρώσους. Φιλοπόλεμες κινητοποιήσεις σε Ελλάδα και Σερβία που μνημονεύουν την προσάρτηση της Ρωμυλίας ως διατάραξη της ισορροπίας δυνάμεων στη Βαλκανική. Ο Δηλιγιάννης κηρύσσει γενική επιστράτευση και απειλεί με εισβολή στη Μακεδονία και την Ήπειρο.
Νοε 1885 } Εισβολή Σέρβων στη Βουλγαρία. Νίκη των Βουλγάρων, η οποία συνέβαλε στη de facto αναγνώριση της προσάρτησης της Ρωμυλίας.
30 Δεκ 1885 } Διάβημα των Δυνάμεων στην Ελλάδα που καλεί την ελληνική κυβέρνηση να δεχτεί ως οριστικώς λήξαν το ζήτημα της Ρωμυλίας. Στην Αθήνα ξεσπά κυβερνητική κρίση. Το αρραγές για την ώρα μέτωπο κυβέρνησης-αντιπολίτευσης δέχεται τριγμούς. Ο Τρικούπης προτείνει άμεση αποστράτευση και συμμόρφωση με τις υποδείξεις των Δυνάμεων. Αδιαλλαξία του Δηλιγιάννη. Οργανώνονται πατριωτικά συλλαλητήρια που στηρίζουν την κυβέρνηση στις επιλογές της.
12 Ιαν 1886 } Διάβημα των Δυνάμεων στο Δηλιγιάννη, όπου του γνωστοποιούν ότι καμιά επιθετική ενέργεια της Ελλάδος κατά της Τουρκίας δεν πρόκειται να γίνει ανεκτή. Η κυβέρνηση εμμένει στη σκληρή γραμμή της αντιπαράθεσης.
30 Μαρ 1886 } Η βουλή έπειτα από την διαπόμπευση των τρικουπικών υπερψηφίζει το φιλοπόλεμο πρόγραμμα του Δηλιγιάννη.
14 Απρ 1886 } Διακοίνωση των Δυνάμεων, πλην της Γαλλίας προς την ελληνική κυβέρνηση με την οποία αξιώνεται η γενική αποστράτευση των ενόπλων δυνάμεων εντός μιας εβδομάδος. Μετά τη λήξη της προθεσμίας οι Δυνάμεις απειλούν να προχωρήσουν σε ναυτικό αποκλεισμό του Πειραιά. Σε απάντηση ο Δηλιγιάννης δέχεται την βραδεία και τμηματική αποστράτευση.
26 Απρ 1886 } Αποκλεισμός του Πειραιά από το συμμαχικό στόλο. Πτώση της κυβέρνησης Δηλιγιάννη.
9 Μαϊ 1886 } Εισβολή τμημάτων του ελληνικού στρατού στο τουρκικό έδαφος με πρωτοβουλία κατώτερων αξιωματικών εν αγνοία του Τρικούπη που μόλις σχημάτιζε κυβέρνηση.
14 Μαϊ 1886 } Ο Τρικούπης από τη θέση του πρωθυπουργού κηρύσσει γενική αποστράτευση.
24 Μαϊ 1886 } Άρση του αποκλεισμού του Πειραιά από τις Δυνάμεις. Λήξη του ειρηνοπόλεμου.
Νέα όξυνση του Κρητικού Ζητήματος από το 1888 και εξής
Το Κρητικό Ζήτημα πέρασε διάφορες φάσεις από το 1878 μέχρι το 1898 και απασχόλησε τις ελληνικές κυβερνήσεις, οπότε παραχωρήθηκε καθεστώς αυτονομίας στο νησί με πρωτοβουλία των Δυνάμεων.
Η πρώτη περίοδος (1878-1888) χαρακτηρίζεται από πρόοδο στην οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη του νησιού. Οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις εξασφάλισαν μερικές ελευθερίες στους χριστιανικούς πληθυσμούς. Οι ελληνικές κυβερνήσεις βλέπουν με ικανοποίηση τις εξελίξεις.
Η δεύτερη περίοδος όμως (1889-1894)σηματοδοτείται από την ακύρωση των προνομίων που προέβλεπε η Σύμβαση της Χαλέπας. Την αφορμή έδωσαν στην Πύλη οι διενέξεις που ξέσπασαν ανάμεσα στο πλειοψηφούν φιλελεύθερο κόμμα από τη μια και τους συντηρητικούς από την άλλη. Οι τελευταίοι αρνήθηκαν την εκλογική τους ήττα στις τοπικές εκλογές και μονομερώς κήρυξαν την ένωση με την Ελλάδα προκαλώντας την τουρκική αντίδραση. Οι ελληνικές κυβερνήσεις ακολουθώντας μετριοπαθή πολιτική τηρούν στάση ουδετερότητας και αποφεύγουν να έρθουν σε ρήξη με την Τουρκία. Υπολόγιζαν ότι η Πύλη σε θα έφτανε στο σημείο να καταργήσει τις υποχρεώσεις της βάσει της Σύμβασης της Χαλέπας.
Η τρίτη περίοδος (1895-1896) αρχίζει με την άφιξη του Καραθεοδωρή πασά το Σεπ 1895. Ουσιαστικά πρόκειται για μια προσπάθεια της Πύλης να κατευνάσει τις διεθνείς αντιδράσεις για τους χειρισμούς της στο Αρμενικό Ζήτημα. Για λόγους επικοινωνιακούς στέλνει τον Καραθεοδωρή πασά, χριστιανό στο θρήσκευμα, για να βρει μια συμβιβαστική φόρμουλα που θα μπορούσε να εκτονώσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια στην Κρήτη. Οι προσπάθειες όμως απέτυχαν και κατέληξαν αντιθέτως στη σύσταση της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής που με πρωτοβουλία του Μ. Κούνδουρου κατέθεσε υπόμνημα στις Δυνάμεις. Ζητούσαν αυτονομία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου και την προστασία των Δυνάμεων. Τελικά ξέσπασαν ένοπλες ταραχές. Η ελληνική κυβέρνηση δεν έβλεπε με θετικό μάτι τη δυνατότητα αυτονόμησης της Κρήτης, γιατί περιείχε τον κίνδυνο να περιέλθει η νήσος σε μια ξένη δύναμη με επικρατέστερη την Αγγλία και να απομακρύνει περισσότερο τους Κρήτες από μια ένωση με το ελληνικό κράτος στο μέλλον.
Η τέταρτη περίοδος (1897-1898) σημειώνει γενίκευση των επαναστατικών ενεργειών από τους Κρήτες που οδήγησαν στην κατάλυση της οθωμανικής κυριαρχίας χωρίς ωστόσο να επιτευχθεί η ένωση με την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση θα ακολουθήσει πλέον δυναμική πολιτική στην Κρήτη που όμως θα προκαλέσει πόλεμο με την Τουρκία στη Θεσσαλία
23-24 Ιαν 1897 } Μετά τη μεγάλη έκταση που πήραν οι σφαγές στα Χανιά η ελληνική κυβέρνηση απέστειλε ναυτικές δυνάμεις στην Κρήτη για την προστασία των χριστιανών.
1 Φεβ 1897 } Για να προλάβουν τη σχεδιαζόμενη διεθνή κατοχή του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου και των Χανίων η ελληνική κυβέρνηση διατάσσει τον Τιμολέοντα Βάσσο να αποβιβαστεί στο νησί.
3 Φεβ 1897 } Οι Δυνάμεις αποβιβάζουν στα Χανιά αγήματα έπειτα από έκκληση της Τουρκίας.
9 Φεβ 1897 } Ο συμμαχικός στόλος των Δυνάμεων βομβαρδίζει τις θέσεις των Ελλήνων στο Ακρωτήρι με τη δικαιολογία ότι οι ελληνικές δυνάμεις εισήλθαν σε περιοχή που ήταν κάτω από την προσωρινή προστασία των Δυνάμεων. Απογοήτευση των Ελλήνων και διαμαρτυρίες του Γεωργίου προς τους πρεσβευτές των Δυνάμεων στην Αθήνα. Κλιμάκωση των συγκρούσεων στην Κρήτη.
Μαρ 1897 } Ολοκληρώνεται η κατάληψη του νησιού από στρατιωτικά τμήματα των Δυνάμεων που το χωρίζουν σε ζώνες κατοχής. Οι Δυνάμεις δηλώνουν την αμετάκλητη απόφασή τους για αυτονομία της Κρήτης. Μελετάται η δυνατότητα αποκλεισμού του Πειραια, για να εξαναγκαστεί η ελληνική κυβέρνηση να αποσύρει τις δυνάμεις της από την Κρήτη. Οι επαναστάτες αρνούνται την πρόταση και υποστηρίζουν μόνο την ένωση με την Ελλάδα.
28-29 Μαρ 1897 } Σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό Δηλιγιάννη 3000 ένοπλοι που είχαν οργανωθεί από την Εθνική Εταιρία εισέβαλαν στη Μακεδονία και απώθησαν τις τουρκικές φρουρές, αλλά γρήγορα απωθούνται από ισχυρές δυνάμεις.
Απρ 1897 } Συγκρούσεις μικρής κλίμακας κοντά στην ελληνοτουρκική μεθόριο που σύντομα γενικεύονται. Προώθηση του ελληνικού στρατού στο τουρκικό έδαφος. Αντεπίθεση των Τούρκων. Συνεχής υποχώρηση του ελληνικού στρατού στο εσωτερικό της χώρας. Ανάκληση της δύναμης από την Κρήτη. Πλήρης κατάρρευση.
8 Μαϊ 1897 } Ανακωχή στη Λαμία στη θέση Ταράτσα ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία έπειτα από μεσολάβηση της Ρωσίας και επίνευση του σουλτάνου.
Σεπ 1897 } Υπογραφή προκαταρκτικών όρων ειρήνης στην Κων/λη. Μεθοριακές ρυθμίσεις προς όφελος της Τουρκίας. Επιβολή ΔΟΕ για την αποπληρωμή των πολεμικών επανορθώσεων προς την Τουρκία και την ασφαλή αποπληρωμή του δημόσιου χρέους.
Οκτ 1897 } Οι Κρήτες υπό την πίεση των δυσμενών εξελίξεων δέχονται την πρόταση των Δυνάμεων για αυτονομία αντί της ένωσης με την Ελλάδα.
4 Δεκ 1897 } Υπογραφή ειρήνης στη Διάσκεψη της Κων/λης. Αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από τη Θεσσαλία.
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897
Η Ελλάδα μετά την ήττα του 1897 δεν αποτελούσε δυναμικό παράγοντα στη διαμόρφωση της διεθνούς ισορροπίας. Εύλογα λοιπόν η Ρωσία, για να προωθήσει τις επιδιώξεις της εξωτερικής πολιτικής της, συνέχισε να υποστηρίζει στους Σλάβους της Ν. Βαλκανικής. Η Αγγλία και η Γαλλία που πάντα προσπαθούσαν να αναχαιτίσουν τη ρωσική επιρροή στη Ν. Βαλκανική δε φαίνονταν διατεθειμένες να διακυβεύσουν τη διεύρυνση των σχέσεών τους με τη Βουλγαρία και τη Σερβία, για να ενισχύσουν τα έτσι κι αλλιώς ισχυρά ερείσματά τους σε μια δυτικόφιλη, αλλά αποδυναμωμένη Ελλάδα. Επιπλέον, η Αγγλία στα πλαίσια του εμπορικού ανταγωνισμού προς τη Γερμανία, έπρεπε να διατηρήσει την κυριαρχία της στις αγορές της Εγγύς Ανατολής. Η βρετανική εξωτερική πολιτική, αν και είχε αναθεωρήσει - κάτω από το βάρος και των νέων περιστάσεων - τη μονολιθική της προσήλωση υπέρ της διατήρησης της ακεραιότητας της οθωμανικής αυτοκρατορίας, δεν ήταν έτοιμη να έλθει σε ανοικτή ρήξη με την Πύλη. Η Γερμανία σταθερά προσανατολισμένη στην οικονομική της διείσδυση στις αγορές της οθωμανικής επικράτειας έδειχνε λιγότερο ευνοϊκή και από τη Ρωσία στις ελληνικές υποθέσεις. Η εξασφάλιση της γερμανικής εύνοιας για λογαριασμό των ελληνικών συμφερόντων προϋπέθετε τη σύμπραξη Ελλάδας και Τουρκίας εναντίον της Βουλγαρίας και της Σερβίας. Δεδομένου όμως ότι μια ελληνοτουρκική συμμαχία δεν μπορούσε να αποβεί θετική για τις εδαφικές βλέψεις της Ελλάδας, η ελληνογερμανική προσέγγιση ήταν μια προοπτική ελάχιστα ρεαλιστική.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του διπλωματικού αδιεξόδου της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα
• Περιορισμένη δυνατότητα ελιγμών στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Αν και διατηρήθηκε το παλαιό εδαφικό καθεστώς στη Θεσσαλία, χωρίς ουσιώδεις τροποποιήσεις, η εθνική κυριαρχία της Ελλάδας μειωνόταν από την επιβολή του ΔΟΕ. Επιπλέον η στασιμότητα στο Κρητικό Ζήτημα με την παράταση του αρμοστειακού καθεστώτος δίνει το μέτρο των δυνατοτήτων της ελληνικής διπλωματίας.
• Ο ανώτατος άρχοντας εκμεταλλευόμενος τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει η υπεύθυνη πολιτική ηγεσία του τόπου άρχισε να αναμειγνύεται περισσότερο στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.
• Οι ελληνικές κυβερνήσεις της πρώτης δεκαετίας δεν ακολουθούν πολιτική άμεσων εδαφικών προσκτήσεων. Αντιθέτως αρκούνται από τη μια στη διαφύλαξη των εθνικών συμφερόντων και από την άλλη στην αθόρυβη προετοιμασία για μια μελλοντική αναμέτρηση με την Τουρκία
• Οι επαφές με τα γειτονικά χριστιανικά κράτη δεν έχουν σκοπό την ουσιαστική συνεργασία για την ανάληψη κοινής δράσης σε βάρος της Τουρκίας, γιατί εκδηλώνονται ανταγωνισμοί στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας. Τα έτη 1904-1908 ο ελληνοβουλγαρικός ανταγωνισμός θα λάβει τη μορφή ένοπλης σύγκρουσης κάτω από τα μάτια των οθωμανικών αρχών.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ 1898-1913
Τέλη Αυγ 1898 } Ενώ η Κρήτη βρισκόταν από το Μάρτιο του 1897 υπό διεθνή προστασία, ομάδες ατάκτων του τουρκικού στρατού εξαπέλυσαν φονικές επιθέσεις στο Ηράκλειο σε βάρος του χριστιανικού πληθυσμού, αλλά και εναντίον πολλών Άγγλων στρατιωτών. Διαμορφώνεται δυσμενές για την Τουρκία κλίμα και επιταχύνεται η πορεία προς τη λύση της αυτονομίας.
2 Νοε 1898 } Αποχώρηση τουρκικών στρατευμάτων από την Κρήτη.
5 Νοε 1898 } Οι Κρητικοί μετά από τις υποδείξεις του Εκτελεστικού καταθέτουν τα όπλα και τερματίζουν τον επαναστατικό αγώνα τηρώντας τη συμφωνία με τις Δυνάμεις.
8 Δεκ 1898 } Ο πρίγκηπας Γεώργιος πρώτος αρμοστής της Κρητικής Πολιτείας.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά από τον πόλεμο του 1897 αντιλαμβανόμενες τη μειονεκτική θέση στην οποία είχε περιέλθει η χώρα, απέφυγαν μια ενεργό ανάμειξη στα εσωτερικά της Κρήτης που τελούσε υπό καθεστώς διεθνούς προστασίας αρχικά και αυτονομίας από τα τέλη του 1898 και εξής. Η επανάσταση στο Θέρισο το Μάρτιο του 1905 που εκδηλώθηκε μεταξύ άλλων και ως κίνημα δυσαρέσκειας στο πρόσωπο του Γεωργίου έφερε, όπως ήταν φυσικό, εκ νέου στην επιφάνεια το ζήτημα της ένωσης με την Ελλάδα. Η κυβέρνηση Δεληγιάννη καταδίκασε επίσημα το κίνημα του Θέρισου. Αν και η πολιτική ζωή του νησιού εισήλθε σε νέα περίοδο ανωμαλίας, εντούτοις, το πιο θετικό αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν η συγκατάθεση των Δυνάμεων για απόσυρση των ξένων στρατευμάτων από το νησί και η αντικατάστασή τους από πολιτοφυλακή εντόπιων κατοίκων, εφόσον θα απεκαθίστατο η εσωτερική γαλήνη. Οι Δυνάμεις συναίνεσαν στην επεξεργασία ενός βελτιωμένου χάρτη διοικητικών μεταρρυθμίσεων, όμως δεν έδειξαν διατεθειμένες να προχωρήσουν σε αλλαγή του status quo στην Κρήτη. Νέος αρμοστής ορίστηκε ο Αλ. Ζαΐμης, πρώην πρωθυπουργός και μετέπειτα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Μέσα στη διετία 1906-1908 η οικονομία και η δημόσια διοίκηση βελτιώθηκαν ενώ τελικά οργανώθηκε Πολιτοφυλακή από Κρητικούς που κατέστησε περιττή την παρουσία των ξένων στρατευμάτων στο νησί.
Μάι 1908 } Οι Δυνάμεις συγκατατίθενται στην αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από την Κρήτη κατά το προσεχές διάστημα.
Σεπ 1908 } Μετά το κίνημα το Νεότουρκων (Ιουλ 1908) εκδηλώθηκε πραξικοπηματική προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία και μονομερής ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ανεξάρτητο βασίλειο με ταυτόχρονη προσάρτηση της Ρωμυλίας. Λαϊκές κινητοποιήσεις στην Κρήτη υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα ( 1ο Ενωτικό Ψήφισμα της Κρητικής Βουλής 23/9/1908)
Οκτ 1908 } Η Κρητική βουλή με ανεπίσημη υπόδειξη της ελληνικής κυβέρνησης Γ. Θεοτόκη καταλύει το αρμοστειακό καθεστώς και προχωρά στη σύσταση πενταμελούς Εκτελεστικής Επιτροπής κηρύσσοντας ταυτόχρονα την ένωση με την Ελλάδα. Προστριβές ανάμεσα σε Αθήνα και Κων/λη. Αδράνεια των Δυνάμεων μπροστά στις νέες εξελίξεις.
24 Ιουλ 1909 } Οριστική αποχώρηση των Δυνάμεων από την Κρήτη.
Μαρ- Μάι 1910 } Πολιτική επικράτηση του κόμματος του Ελ. Βενιζέλου στην Κρήτη.
Σεπ 1910 } Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος που ελέγχει τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα από τον Αύγουστο του 1909 καλεί το Βενιζέλο να αναλάβει την πρωθυπουργία.
Σεπ 1911 } Ιταλοτουρκικός πόλεμος στην Β. Αφρική και κατάληψη των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς.
Οκτ 1912 } Έναρξη Α’ Βαλκανικού πολέμου. Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχεται στην πράξη την ένωση με την Κρήτη. Οι Κρήτες βουλευτές γίνονται πλέον δεκτοί στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Αποστολή του Στέφανου Δραγούμη στην Κρήτη για την ανάληψη καθηκόντων Γενικού διοικητή.
30 Μάι 1913 } Με το άρθρο 4 της συνθήκης του Λονδίνου ο σουλτάνος παραιτείται από όλα τα δικαιώματά του στην Κρήτη, την οποία παραχωρεί προσωρινά στις Δυνάμεις.
14 Νοε 1913 } Με ιδιαίτερη συνθήκη ειρήνης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία ο σουλτάνος παραιτείται από κάθε δικαίωμα στην Κρήτη και αποδέχεται την ενσωμάτωσή της στην ελληνική επικράτεια.
1 Δεκ 1913 } Επίσημη τελετή ένωσης με την Ελλάδα.


ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912-1913)
Από τις αρχές του 1910 είχε γίνει φανερό πως οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της οθωμανικής αυτοκρατορίας δεν επρόκειτο να εφαρμοσθούν από το Νεοτουρκικό καθεστώς. Αντιθέτως, παρατηρήθηκε συρρίκνωση της οικονομικής ισχύος των Ελλήνων εμπόρων και περιστολή των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων για τους χριστιανούς υπηκόους της αυτοκρατορίας. Η ελληνική εξωτερική πολιτική στοχεύει στη σύμπηξη ενός συμμαχικού μετώπου με τα άλλα βαλκανικά κράτη. Η έξοδος από την απομόνωση είναι απόρροια της διάψευσης κάθε θετικής προσδοκίας από το καθεστώς των Νεοτούρκων. Την πρωτοβουλία για την ένταξη της χώρας στο διαβαλκανικό συνασπισμό θα αναλάβει επιτυχώς ο Ελ. Βενιζέλος.
Μαρ 1912 } Σερβοβουλγαρική συνθήκη που προέβλεπε εδαφικό διακανονισμό σε περιπτωση νικηφόρας έκβασης ενός πολέμου ενάντια στην Τουρκία.
Μαϊ 1912 } Η σερβοβουλγαρική συνθήκη συμπληρώνεται από ειδική στρατιωτική σύμβαση.
29 Μαϊ 1912 } Ελληνοβουλγαρική συνθήκη ειρήνης συμμαχίας.
5 Οκτ 1912 } Ειδική στρατιωτική σύμβαση ανάμεσα σε Ελλάδα και Βουλγαρία.
Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε Ελλάδα και Σερβία δεν κατέληξαν έγκαιρα σε θετικά αποτελέσματα.
12 Οκτ 1912 } Η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο κηρύσσουν τον πόλεμο στην Τουρκία.
12 Δεκ 1912 - 30 Μαϊ 1913 } Η προκαταρκτική συνθήκη ειρήνης στο Λονδίνο επικύρωνε την επιτυχή για τους συμμάχους έκβαση του πολέμου εναντίον της Τουρκίας.
Άρθρο 2 : Ο σουλτάνος παραιτείται από τις κτήσεις του δυτικά της γραμμής Αίνου-Μηδείας εξαιρουμένης της Αλβανίας.
Άρθρο 4 : Ο σουλτάνος παραιτείται από κάθε δικαίωμα επικυριαρχίας στην Κρήτη, η οποία παραχωρείται προσωρινά στις Δυνάμεις.
Άρθρο 5 : Η ευθύνη για τα νησιά του Αιγαίου και τη Χερσόνησο του Άθω ανατίθεται στις Δυνάμεις.
5 Μαϊ 1913 } Η Ελλάδα και η Σερβία υπογράφουν πρωτόκολλο που προβλέπει την αμοιβαία παροχή βοήθειας σε περίπτωση βουλγαρικής επίθεσης.
1 Ιουν 1913 } Υπογράφεται στη Θεσσαλονίκη η ελληνοσερβική συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Αμοιβαίας Συνεργασίας.
30 Ιουν 1913 } Βουλγαρική επίθεση εναντίον Ελλήνων και Σέρβων.
10 Αυγ 1913 } Συνθήκη ειρήνης Βουκουρεστίου. Παραχωρούνται στην Ελλάδα η Αν. Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα καθώς και η Ν. Ήπειρος.
14 Νοε 1913 } Ο σουλτάνος αποδέχεται την ενσωμάτωση της Κρήτης στην ελληνική επικράτεια.
17 Δεκ 1913 } Με το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας η Β. Ήπειρος παραχωρείται στο νεοσύστατο κράτος της Αλβανίας
13 Φεβ 1914 } Με διακοίνωση των Δυνάμεων τα νησιά του Αιγαίου με εξαίρεση την Ίμβρο, την Τένεδο και τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα.
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ
Η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου δημιούργησε ένα σοβαρό δίλημμα στην ελληνική εξωτερική πολιτική, που αφορούσε στην επιλογή συμμαχικού στρατοπέδου. Η βασική διάσταση ανάμεσα στον ανώτατο άρχοντα και τον πρωθυπουργό της χώρας μπορεί να θεωρηθεί ως επιγέννημα της βαθύτερης αντίθεσης δύο αντίπαλων πολιτικοκοινωνικών παρατάξεων, του παλαιού συντηρητικού κατεστημένου από τη μια, και των φιλελεύθερων αστών από την άλλη. Μπορεί ωστόσο να αποδοθεί και σε προσωπικές εκτιμήσεις των δύο ανδρών σε σχέση με την πιο αποτελεσματική εξυπηρέτηση των εθνικών δικαίων της χώρας.
Πάντως όταν ξέσπασε η πολεμική κρίση, η Ελλάδα ενισχυμένη από τη συνθήκη του Βουκουρεστίου αποτελούσε σημαντικό παράγοντα της νέας ενδοπεριφερειακής ισορροπίας με επίκεντρο το Ανατολικό Ζήτημα. Η Ελλάδα - όπως η Σερβία και η Ρουμανία - εμπνεόταν από την επιθυμία να διασφαλιστεί το καθεστώς της ειρήνης του Βουκουρεστίου από πιθανή τουρκική ή βουλγαρική πρόκληση. Οι ανακατατάξεις στη Ν. Βαλκανική είχαν επιφέρει ενίσχυση των φιλοδυτικών τάσεων σε βάρος της επιρροής των Κεντρικών αυτοκρατοριών.
Ο προσωπικός παράγοντας στη διαμόρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Ο Βενιζέλος τασσόταν υπέρ της συνεργασίας με τις Δυνάμεις της Αντάντ για τους εξής λόγους :
• Ήθελε να εναρμονίσει τον φιλελεύθερο ιδεολογικό προσανατολισμό του με την προώθηση των εθνικών διεκδικήσεων.
• Αν και είχε αντιληφθεί τη διεύρυνση της γερμανικής οικονομικής διείσδυσης στην Εγγύς Ανατολή, δεν παρέλειπε να συνυπολογίσει την εξασθένιση της αυστροουγγρικής επιρροής στη Ν. Βαλκανική. Πρωτίστως όμως εκείνο που τον παρότρυνε να επιδιώξει τη συνεργασία με την Αγγλία ήταν η ακλόνητη πεποίθησή του για την τελική κατίσχυση του βρετανικού στόλου τουλάχιστον στη Μεσόγειο.
• Η επίταση των εξωτερικών απειλών. Από τη μια οι βουλγαρικές βλέψεις προς την κατεύθυνση της ελληνικής Μακεδονίας. Από την άλλη η προσπάθεια της Πύλης να επανακτήσει τη Χίο και τη Μυτιλήνη σε συνδυασμό με τους απηνείς διωγμούς σε βάρος του ελληνισμού της Θράκης, της Μικρασίας και του Πόντου.

Ο Κωνσταντίνος τασσόταν υπέρ της ουδετερότητας της χώρας και οπωσδήποτε εναντίον της συνεργασίας με την Αντάντ για τους εξής λόγους :
• Η στενή συγγένεια με την αυτοκρατορική οικογένεια των Χοετζόλλερν. Η εξοικείωση με το συγκεντρωτικό πνεύμα της γερμανικής Αυλής και η μαθητεία του στη στρατιωτική Ακαδημία του Βερολίνου είχαν συμβάλει στη διαμόρφωση μιας συντηρητικής ιδιοσυγκρασίας και στην εμπέδωση της πεποιθήσεώς του για την υπεροχή των γερμανικών όπλων.
• Ήταν έκδηλα δύσπιστος απέναντι στο ενδεχόμενο διάλυσης της Αυστροουγγαρίας. Επιπλέον, ήταν προσηλωμένος στην ιδέα ότι οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες - μετά και από την αγγλορωσική προσέγγιση του 1907 - ήταν ο μόνος ανασχετικός παράγοντας απέναντι στον Πανσλαβισμό. Το τελευταίο σήμαινε ότι η Ελλάδα έπρεπε πρώτα να αποφύγει τις εντάσεις με την Τουρκία και ύστερα να απορρίψει τις προτάσεις της Αντάντ για συνεργασία. Ως επιτυχία αυτής της στρατηγικής θα μπορούσε να θεωρηθεί το ενδεχόμενο συνασπισμού Ελλάδας, Τουρκίας, Ρουμανίας σε ενιαίο αντισλαβικό ‘ουδετερικό’ σχήμα.
Η μεγάλη πλειοψηφία των ηγετικών στελεχών του παλαιού πολιτικού κόσμου και των συγκριτικά συντηρητικότερων στοιχείων της ελληνικής κοινωνίας συμπαρατάχθηκε με τον βασιλιά Κων/νο. Η μερίδα αυτή βασίστηκε όμως λιγότερο στη αντικειμενική εκτίμηση των γεωστρατηγικών δεδομένων και περισσότερο στην ενεργή πολιτική αντίδραση απέναντι στη βενιζελική διακυβέρνηση.
1914-1915
Η είσοδος της Τουρκίας στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών δυνάμεων τον Νοέμβριο του 1914 έθεσε επιτακτικά το ζήτημα της προσχώρησης της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ . Οι σύμμαχοι όμως προέτασσαν - κάτω από επίμονη ρωσική πίεση - τον προσεταιρισμό της Βουλγαρίας. Για το λόγο αυτό πρότειναν στο Βενιζέλο την εκχώρηση εδαφών της ανατολικής Μακεδονίας στη Βουλγαρία με αντάλλαγμα σε πρώτη φάση την ενσωμάτωση της Β. Ηπείρου. Ο Βενιζέλος όμως απέρριψε τις αγγλογαλλικές προτάσεις. Αργότερα, υπό την πίεση των αναγκών του βαλκανικού μετώπου (προέλαση του αυστριακού στρατού μέσα στο σερβικό έδαφος) οι Δυτικοί σύμμαχοι πρότειναν στον πρωθυπουργό την εκχώρηση της Καβάλας, της Δράμας και των Σερρών στη Βουλγαρία με αντάλλαγμα σημαντικές εδαφικές παραχωρήσεις στη Μ. Ασία. Ο Βενιζέλος φάνηκε διατεθειμένος να αποδεχθεί τις προτάσεις της Αντάντ και γι’ αυτό το λόγο ενέκρινε σχέδιο για συμμετοχή ελληνικών στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις των Αγγλογάλλων στα Δαρδανέλια. Η προοπτική της συμμετοχής ελληνικών δυνάμεων δεν έβρισκε όμως σύμφωνους τους επιτελικούς κύκλους ούτε το Βασιλιά Κων/νο. Ο Βενιζέλος οδηγήθηκε σε παραίτηση (6 Μαρ 1915) μετά την άρνηση του βασιλιά να δώσει τη συγκατάθεσή του για τη συμμετοχή στις σχεδιαζόμενες επιχειρήσεις στα Στενά. Το Επιτελείο και ο Κων/νος θεωρούσαν πως η συμμετοχή ελληνικών δυνάμεων θα εξέθετε τα μακεδονικά εδάφη στον κίνδυνο της βουλγαρικής επίθεσης. Επιπλέον, το ενδεχόμενο μιας απόβασης στη χερσόνησο της Καλλίπολης φάνταζε παράτολμη ενέργεια, επειδή οι τουρκικές δυνάμεις, αριθμητικά υπέρτερες, κατείχαν οχυρές τοποθεσίες που δύσκολα μπορούσαν να προσβληθούν. Η αποτυχία των Αγγλογάλλων στην Καλλίπολη (Μαρ 1915) δικαίωσε τις επιφυλάξεις των επιτελικών κύκλων και του Κων/νου.
Μετά από την παραίτηση του Βενιζέλου ο βασιλιάς διόρισε πρωθυπουργό το Δημήτριο Γούναρη επικεφαλής υπηρεσιακής κυβέρνησης. Ως απάντηση στις πιέσεις της Αντάντ για έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο η ελληνική κυβέρνηση απαιτούσε την εγγύηση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, την ενσωμάτωση της Β. Ηπείρου, τον προκαθορισμό των δυνατών εδαφικών παραχωρήσεων στη Μ. Ασία και τη σύναψη στρατιωτικής σύμβασης με την αυτονόητη επιφύλαξη ότι το πεδίο δράσης των ελληνικών δυνάμεων δε θα επεκτεινόταν αν η Βουλγαρία διατηρούσε την ίδια επισφαλή ουδετερότητα. Οι Αγγλογάλλοι αποδέχονταν την ελληνική προσφορά για συμμαχική σύμπραξη, αλλά δεν έδιναν εγγυήσεις για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Αντιθέτως, σε παρασκηνιακές διαβουλεύσεις με τη Ρωσία προωθούσαν κατά προτεραιότητα τον προσεταιρισμό της Βουλγαρίας με αντάλλαγμα την εκχώρηση εδαφών της ανατολικής Μακεδονίας. Επιπλέον, για να επιδιώξουν τη συμμαχία με την Ιταλία, προωθούσαν την αρχή της ιταλικής κυριαρχίας στη Β. Ήπειρο και ζώνη ιταλικής επιρροής στη Μ. Ασία.
Η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές την 31η Μαΐου 1915, αλλά παρά τις σύντονες προσπάθειες του αντιβενιζελικού τύπου, των ανακτόρων και της γερμανικής πρεσβείας στην Αθήνα το κόμμα των Φιλελευθέρων επικράτησε. Ο βασιλιάς όμως προσπάθησε να κερδίσει χρόνο και με πρόσχημα την ασθένειά του ανέβαλε τις εργασίες της νέας Βουλής ως τις 3 Αυγ 1915 αποφεύγοντας να αναθέσει αμέσως εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Βενιζέλο. Η νέα σύγκρουση ανάμεσα στο βασιλιά και τον πρωθυπουργό επρόκειτο να κορυφωθεί με αφορμή τον επικείμενο σερβοβουλγαρικό πόλεμο. Στις 21 Σεπ η Βουλγαρία κήρυξε επιστράτευση, δύο εβδομάδες μετά από τη σύναψη μυστικής συνθήκης συμμαχίας με τις Κεντρικές αυτοκρατορίες. Ο Βενιζέλος επικαλούμενος την αμυντική συνθήκη του 1913 που δέσμευε την Ελλάδα απέναντι στη Σερβία ήταν αποφασισμένος να συνδράμει τη δεύτερη σε περίπτωση βουλγαρικής επίθεσης. Με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά κήρυξε επιστράτευση και στην Ελλάδα. Ο Κων/νος όμως βασιζόμενος στις διαβεβαιώσεις της Βουλγαρίας και της Γερμανίας για φιλικές διαθέσεις απέναντι στην Ελλάδα απέδιδε στο μέτρο αυτό προληπτικό χαρακτήρα. Επικαλούμενος την αδυναμία της Σερβίας να παρατάξει 150.000 άνδρες στο βουλγαρικό μέτωπο o βασιλιάς αρνήθηκε να στηρίξει την απόφαση του Βενιζέλου για έξοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό της Σερβίας. Τότε ο πρωθυπουργός αντιπρότεινε την αντικατάσταση των σερβικών στρατευμάτων από αγγλογαλλικά και ενημέρωσε το βασιλιά ότι επρόκειτο να βολιδοσκοπήσει τις διαθέσεις των Δυτικών συμμάχων σχετικά με το ζήτημα. Ο Κω/νος που αιφνιδιάστηκε από τον ελιγμό του Βενιζέλου συμφώνησε αρχικά για να μη φανεί εχθρικά διακείμενος στην Αντάντ. Αργότερα όμως εξεδήλωσε ανοικτά την αντίθεση του γιατί θα έφερνε την Ελλάδα σε σύγκρουση με τις Κεντρικές δυνάμεις. Στις 6 Οκτ 1915 ο Βενιζέλος υπέβαλε την παραίτησή του , δύο μέρες μετά την βουλγαρική επίθεση κατά της Σερβίας και μετά την επίμονη άρνηση του Κων/νου να εκδώσει βασιλικό διάταγμα για κήρυξη πολέμου εναντίον της Βουλγαρίας. Ο βασιλιάς διορίζει πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Στο μεταξύ οι Αγγλογάλλοι αντιλαμβανόμενοι ότι χάνουν έδαφος μετά και τη νέα παραίτηση Βενιζέλου αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη για να πιέσουν την ελληνική κυβέρνηση να εξέλθει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η κυβέρνηση Ζαΐμη καταψηφίζεται στη βουλή στις 26 Οκτ και ο βασιλιάς αποφασίζει να διαλύσει τη βουλή και να προκηρύξει νέες εκλογές. Οι Φιλελεύθεροι θεώρησαν αντισυνταγματική την ενέργεια του βασιλιά και δε συμμετείχαν στην εκλογική διαδικασία του Δεκεμβρίου. Νικήτρια ασφαλώς ήταν η αντιβενιζελική παράταξη.
1916
Ιαν } Κατάληψη της Κέρκυρας από τους Γάλλους για την μεταφορά των υπολειμμάτων του σερβικού στρατού και την προώθησή τους στις σχεδιαζόμενες επιχειρήσεις στην ελληνική Μακεδονία.
Μάι } Γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα καταλαμβάνουν το οχυρό Ρούπελ χωρίς αντίσταση και εισβάλλουν στην ανατολική Μακεδονία.
Ιουν } Οι Αγγλογάλλοι κινούνται δραστήρια για να ανακόψουν την προώθηση στην Ελλάδα της γερμανικής επιρροής που ευνοούσαν τα ανάκτορα. Κηρύσσουν το μερικό αποκλεισμό της χώρας από τη θάλασσα και ζητούν την αποστράτευση της Ελλάδας, την κατάργηση της βασιλικής δικτατορίας, την επάνοδο στον κοινοβουλευτισμό και καταλαμβάνουν τη Θάσο. Παραίτηση Σκουλούδη και επαναφορά Ζαΐμη.
30 Αυγ } Εκδηλώνεται το κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη από φιλοβενιζελικούς αξιωματικούς. Ο Βενιζέλος εγκαταλείπει την Αθήνα και πηγαίνει στα Χανιά, όπου σχηματίζει Προσωρινή κυβέρνηση.
Σεπ } Το Δ’ Σώμα στρατού στην Καβάλα παραδίδεται στους Γερμανούς και μεταφέρεται αιχμάλωτο στη Γερμανία. Η Καβάλα παραδίδεται στους Βούλγαρους.
Οκτ } Η Προσωρινή κυβέρνηση εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη στις 4 Οκτ 1916. Το κράτος της Θεσσαλονίκης οργανώνεται κάτω από την ηγεσία του Βενιζέλου με συνεργάτες το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και το στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή και απλώνει σταδιακά την εξουσία του στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη.
Νοε } Η γαλλική κυβέρνηση, με το αιτιολογικό ότι η κατάσχεση από τους Γερμανούς ελληνικού πολεμικού υλικού στο Ρούπελ και την Καβάλα επιφέρει διατάραξη της ισορροπίας δυνάμεων στη Μακεδονία, απαιτεί από την κυβέρνηση της Αθήνας την παράδοση σημαντικού τμήματος πολεμικού υλικού με την υπόσχεση της αποζημιώσεως μετά τη λήξη του πολέμου. Μετά την άρνηση της Αθήνας ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνιέ, αρχηγός του γαλλικού στόλου που ναυλοχούσε στο Κερατσίνι, απαιτεί την παράδοση στους συμμάχους των ελληνικών αντιτορπιλικών, των σιδηροδρόμων και του λιμανιού του Πειραιά. Η κυβέρνηση της Αθήνας αρνείται εκ νέου και ο Φουρνιέ καταλαμβάνει τον Πειραιά και αποστέλλει στρατιωτικό άγημα εναντίον της Αθήνας. Στρατός και τμήματα οπλισμένων πολιτών πιστών στο βασιλιά, οι «επίστρατοι», αντιπαρατάσσονται στους Γάλλους γύρω από το μνημείο του Φιλοπάππου. Σαν αντίποινα, ο γαλλικός στόλος βομβαρδίζει από το Φάληρο τα βασιλικά ανάκτορα.
Δεκ } Οι Αγγλογάλλοι επιβάλλουν αυστηρό αποκλεισμό στην Παλαιά Ελλάδα και απαιτούν την αποχώρηση όλων των ελληνικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο.

1917
Στους κρίσιμους εκείνους μήνες, πλήρης κυβερνητική αναρχία επικρατούσε στη βασιλική Ελλάδα και ο ελληνικός λαός είχε εμπλακεί στη δίνη ενός τρομερού διχασμού. Διαδηλώσεις και αντιδιαδηλώσεις συγκλόνιζαν την Αθήνα και το αμοιβαίο μίσος έθραυε κάθε εθνικό συνεκτικό δεσμό ανάμεσα στους πολίτες και των δύο παρατάξεων. Οι βενιζελικοί διώκονται απηνώς. Τον Ιούνιο ο Κων/νος εγκαταλείπει το θρόνο υπό την πίεση των Δυτικών συμμάχων και ορίζει διάδοχό του τον πρίγκιπα Αλέξανδρο. Ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση επαναφέροντας τη Βουλή του Μάι 1915 που είχε διαλύσει ο βασιλιάς ( Βουλή των Λαζάρων ). Η νέα κυβέρνηση προβαίνει σε εκκαθάριση της κρατικής μηχανής και του στρατεύματος από τα φιλοβασιλικά στοιχεία, ενώ ταυτόχρονα κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας και της Βουλγαρίας.
1918
Η κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου, με γενική επιστράτευση, κατορθώνει να συγκεντρώσει 300.000 στρατιώτες που εντάσσονται, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, στο στράτευμα των Αγγλογάλλων που πολεμούσε στη Μακεδονία. Και το 1918 το ελληνικό στρατιωτικό σώμα που συμμετείχε υπό τη διεύθυνση του στρατηγού Γκιγιωμά στη μάχη του Σκρα (Μάιος 1918) θριαμβεύει κατά των Γερμανοβουλγάρων. Ο αγώνας συνεχίζεται έως την τελική συνθηκολόγηση των Βουλγάρων με την υπογραφή της Συμφωνίας της Θεσσαλονίκης (Σεπτέμβριος 1918). Η Τουρκία υπογράφει και αυτή την ανακωχή του Μούδρου με τις δυνάμεις της Αντάντ (Οκτώβριος 1918). Ο αγγλογαλλικός στρατός καταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη και μαζί του εγκαθίσταται σ’ αυτήν ένα άγημα ελληνικού στρατού με αρχηγό τον Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Συγχρόνως ο ελληνικός στόλος, με ναυαρχίδα το θωρηκτό «Αβέρωφ» αγκυροβολούσε στο Βόσπορο. Η εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου θριάμβευε.
ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΕΚΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ
Οι ελληνικές διεκδικήσεις διατυπώθηκαν από τον Ελ. Βενιζέλο με επίσημο υπόμνημα προς τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στις 30 Δεκ 1918. Η προβολή των ελληνικών αιτημάτων δε βασιζόταν τόσο στην επίκληση των ιστορικών δικαίων του ελληνισμού, όσο στην επίκληση της τρέχουσας εθνολογικής πραγματικότητας στη Ν. Βαλκανική, το Αιγαίο και τη Μ. Ασία. Ανταγωνιστική των ελληνικών συμφερόντων εκδηλώθηκε από την αρχή η ιταλική εξωτερική πολιτική που προκαλούσε δυσφορία και μεταξύ των Συμμάχων. Οι Βρετανοί σταθερά και οι Γάλλοι αρχικά θορυβούνταν από την ιμπεριαλιστική πολιτική της Ιταλίας και προσπαθούσαν να αναχαιτίσουν την επιρροή της
Οι διαπραγματεύσεις για τη δυτική Μ. Ασία
Η ενίσχυση του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος, η σταδιακή οργάνωση των Τούρκων ατάκτων σε τακτικό στρατό, η επιθετικότητα της Ιταλίας που εκδηλώθηκε με την πραξικοπηματική προσάρτηση της Αττάλειας και την τάση για επέκταση στο βιλαέτι του Αϊδινίου προκάλεσαν ανησυχία σε Βρετανούς και Γάλλους. Η Ελλάδα επωφελήθηκε της κατάστασης και με πρωτοβουλία της Αγγλίας προτάθηκε η αποβίβαση ελληνικών στρατευμάτων στην Ιωνία. Με ομόφωνη γνώμη των Συμμάχων ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη το Μάιο του 1919.
Οι διαπραγματεύσεις για τη Β. Ήπειρο και τα Δωδεκάνησα
Η προσπάθεια της Ελλάδας να ενσωματώσει τη Β. Ήπειρο συναντούσε εμπόδια λόγω της ιταλικής αντίδρασης. Παρόλα αυτά η Ειδική Επιτροπή υιοθέτησε το μεγαλύτερο τμήμα των ελληνικών αξιώσεων. Τον Ιουλ 1919 υπεγράφη η συμφωνία Βενιζέλου-Τιττόνι που ρύθμιζε βέβαια συνολικά τις ελληνοϊταλικές διαφορές. Η Ιταλία συναινούσε στην εκχώρηση τμήματος της Β. Ηπείρου στην Ελλάδα και η δεύτερη συναινούσε υπέρ της ιταλικής εντολής στην Αλβανία και υπέρ της ιταλικής κυριαρχίας στο λιμάνι και την περιοχή της Αυλώνας. Αργότερα βέβαια λόγω των ενδοσυμμαχικών αντιδράσεων στην εγκαθίδρυση ιταλικού προτεκτοράτου στην Αλβανία και μετά την απομάκρυνση του Βενιζέλου από την εξουσία η Β. Ήπειρος επιδικάστηκε στην επικράτεια της Αλβανίας. Επομένως, ούτε η Ιταλία έλαβε την εντολή για την Αλβανία, ούτε η Ελλάδα ενσωμάτωσε τη Β. Ήπειρο. Σε ό,τι αφορά τα Δωδεκάνησα θεωρήθηκε από την Ιταλία δυνατή η εκχώρησή τους στην Ελλάδα με εξαίρεση τη Ρόδο.
Οι διαπραγματεύσεις για τη Δυτική Θράκη
Η σύναψη του Συμφώνου Βενιζέλου-Τιττόνι επέδρασε καταλυτικά στην κατίσχυση των ελληνικών απόψεων για τη Δυτική Θράκη. Η εντολή για την κατάληψή της από τα ελληνικά στρατεύματα σε συνεργασία με τα συμμαχικά (Οκτ 1919) άνοιξε το δρόμο για τη Συνθήκη του Νεϋγύ (27 Νοε 1919). Η Βουλγαρία υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από κάθε δικαίωμα και τίτλο στα εδάφη της δυτικής Θράκης και να τα εκχωρήσει στους συμμάχους. Υπεγράφη επίσης διμερής ελληνοβουλγαρική σύμβαση για τη ρύθμιση, σε εθελούσια βάση, της αμοιβαίας μεταναστεύσεως των μελών των φυλετικών, γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων. Το έργο της μεταναστεύσεως και της εκκαθάρισης των ακίνητων περιουσιακών στοιχείων των μεταναστών θα εποπτευόταν και θα διευκολυνόταν με τη σύσταση τετραμελούς Μικτής Επιτροπής.
Οι διαπραγματεύσεις για την Ανατολική Θράκη
Η επέκταση των ορίων της ελληνικής επικράτειας ανατολικά του Έβρου απεδείχθη πιο δύσκολη υπόθεση. Η συμμαχική εντολή για προέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων εξασφαλιζόταν τον Ιούνιο του 1920. Η υπαγωγή ολόκληρης της Θράκης στην ελληνική διοίκηση προοιώνιζε την τελική επιδίκασή της στην Ελλάδα. Εξάλλου, κατά παράβαση των όρων της ανακωχής του Μούδρου, οι ελληνικές δυνάμεις από κοινού με τις συμμαχικές κατέλαβαν την Κων/λη (Μαρ 1920) εξασφαλίζοντας ένα πρόσθετο μέσο πίεσης απέναντι στο εθνικιστικό κίνημα που έτεινε να επεκταθεί στο εσωτερικό της Τουρκίας.
ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Η συνθήκη των Σεβρών 10Αυγ1920
• Η Ελλάδα προσαρτά τη δυτική Θράκη που είχε παραχωρηθεί από τη Βουλγαρία στους συμμάχους με τη συνθήκη του Νεϋγύ (27Νοε1919).
• Η Ελλάδα προσαρτά την ανατολική Θράκη ως τη γραμμή της Τσατάλτζας. Η περιοχή βρισκόταν από τον Ιούνιο του 1920 υπό συμμαχικό έλεγχο.
• Προσεπικυρώνεται η ελληνική κυριαρχία στα νησιά ΒΑ Αιγαίου με την προσθήκη της Ίμβρου και της Τενέδου. Αν και οι Δυνάμεις είχαν συμφωνήσει με διακοίνωσή τους υπέρ της παραχώρησής τους στην Ελλάδα από το Φεβρουάριο του 1914, η Τουρκία δεν είχε αναγνωρίσει σε αυτά την ελληνική κυριαρχία.
• Η Σμύρνη και η ενδοχώρα της παραμένουν υπό οθωμανική κυριαρχία. Η άσκηση όμως των κυριαρχικών δικαιωμάτων μεταβιβάζεται στην ελληνική κυβέρνηση. Με την πάροδο πενταετίας προβλέπεται η προσάρτηση της περιοχής στην Ελλάδα με απόφαση της ΚΤΕ μόνο ύστερα από πρόταση πλειοψηφίας του τοπικού κοινοβουλίου και με απλά δυνητική την προσφυγή σε δημοψήφισμα.
• Η Κύπρος και τα Δωδεκάνησα παραμένουν υπό βρετανική και ιταλική επίβλεψη αντίστοιχα. Σε ό τι αφορά τα Δωδεκάνησα προβλέπεται η παραχώρησή τους στην Ελλάδα στο εγγύς μέλλον με εξαίρεση τη Ρόδο. Η τελευταία εξασφαλίζει καθεστώς τοπικής αυτονομίας. Εφόσον η Αγγλία συναινούσε στην παραχώρηση της Κύπρου, θα μπορούσε και η Ρόδος να ενωθεί με την Ελλάδα με την πάροδο 15ετίας από την υπογραφή της συμφωνίας. Η ελληνοϊταλική συμφωνία γνωστή ως Συνθήκη περί της Δωδεκανήσου θα αποκτούσε ισχύ εφόσον εφαρμόζονταν οι διατάξεις της Συνθήκης των Σεβρών.
• Η Μ. Βρετανία και η Γαλλία παραιτούνται από τα δικαιώματα επίβλεψης και ελέγχου που είχαν ως εγγυήτριες δυνάμεις επί της Ελλάδας με τις Συνθήκες του Λονδίνου (7Μαι1832 - 14Νοε1864 και 29Μαρ1864).
1 Νοε 1920 } Κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα. Ήττα των Φιλελευθέρων. Αποχώρηση του Βενιζέλου από την εξουσία.
5 Δεκ 1920 } Επάνοδος του Κων/νου έπειτα από τη διενέργεια δημοψηφίσματος. Μεταστροφή της πολιτικής των Συμμάχων εις βάρος της Ελλάδας.
Η πολιτική των Συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα μετά τη Συνθήκη των Σεβρών.
Η ιταλική στάση
Η Ιταλία ήταν εξ αρχής εχθρικά διακείμενη απέναντι στις ελληνικές διεκδικήσεις. Ο λόγος είναι ότι προσπαθούσε να επεκτείνει τη δική της ζώνη επιρροής στη Μ. Ασία. Ερχόταν έτσι σε προστριβές με την Ελλάδα, γιατί σε γενικές γραμμές συνέπιπταν οι περιοχές άμεσου ενδιαφέροντος και για τις δύο χώρες. Η Ιταλία επιδίωξε στη συνέχεια να ενισχύσει το κεμαλικό κίνημα στην Τουρκία για να δημιουργήσει εμπόδια στην προσπάθεια των Ελλήνων να διεισδύσουν στη μικρασιατική ενδοχώρα. Όταν έγινε αντιληπτό πως ήταν αδύνατη η ήττα του Κεμάλ από μόνο τον ελληνικό στρατό, οι Ιταλοί ήρθαν σε συνεννόηση με τον πρώτο πετυχαίνοντας τη σύναψη σημαντικών οικονομικών συμφωνιών. Σε αντάλλαγμα αποχώρησαν από την περιοχή της Αττάλειας και όταν είχαν εξασφαλίσει τα εμπορικά τους συμφέροντα, δε δίστασαν να ενισχύσουν τον Κεμάλ με προμήθειες πολεμικού υλικού.


Η γαλλική στάση
Την πολιτική της συνεννόησης με τον Κεμάλ θα ακολουθήσει σταδιακά και η Γαλλία. Μετά τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη η κοινή γνώμη ήταν αντίθετη με την παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή της Μ. Ασίας. Η εμπλοκή της Γαλλίας σήμαινε απλά παράταση ενός δαπανηρού και άσκοπου πολέμου με μικρές πιθανότητες επιτυχίας. Από τη μια λοιπόν διέβλεπαν τα μειονεκτήματα της στρατιωτικής τους παρουσίας στη Μ. Ασία και την αδυναμία τους να επιβάλουν με στρατιωτικά μέσα την αποδοχή των όρων της συνθήκης των Σεβρών. Από την άλλη ήθελαν να διαχωρίσουν τη θέση τους από την Αγγλία. Η τελευταία είχε στην περιοχή επιδιώξεις κυρίως γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος, ενώ η Γαλλία μόνο οικονομικά συμφέροντα. Επιπλέον η παρουσία και μόνο του ελληνικού στρατού στην Μ. Ασία προκαλούσε έξαρση του εθνικισμού στην Τουρκία και υπονόμευε τις προσπάθειες των Γάλλων για ομαλή οικονομική διείσδυση σε συνθήκες ειρήνης. Τελικά και η Γαλλία, αφού πέτυχε οικονομικά ανταλλάγματα από τον Κεμάλ με την υπογραφή του Συμφώνου της Άγκυρας (Οκτώβριος 1921) δέχτηκε να αποσύρει τις δυνάμεις της από την Κιλικία.
Η αγγλική στάση
Οι οικονομικοί κύκλοι του Λονδίνου ανησυχούν για τις εξελίξεις αυτές και αρχίζουν να προσανατολίζονται και αυτοί προς το κεμαλικό καθεστώς, Επιθυμώντας να διασφαλίσουν την παρουσία τους σε μία μελλοντική υπανάπτυκτη κεμαλική Τουρκία. Η αγγλική όμως κυβέρνηση δε στρέφεται ανοιχτά υπέρ της Τουρκίας και θεωρητικά υποστηρίζει τις ελληνικές θέσεις, χωρίς όμως να παρέχει κάποια οικονομική ή στρατιωτική βοήθεια στις ελληνικές δυνάμεις της Μ. Ασίας. Δε δέχεται να αποχωρήσουν οι ‘Έλληνες από τη Μ. Ασία, γιατί φοβάται ότι η αποχώρησή τους θα αποδεσμεύσει τον κεμαλικό στρατό, ο οποίος θα στραφεί εναντίον των ισχνών αγγλικών δυνάμεων που είχαν υπό τον έλεγχό τους τα Στενά. Και η κατοχή των Στενών ήταν ζωτικής σημασίας για την προώθηση της αγγλικής πολιτικής στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής.
Ο σοβιετικός παράγοντας
Η Σοβιετική ‘Ένωση είναι κι αυτή αντίθετη με τη στρατιωτική επέμβαση στη Μ. Ασία, την οποία θεωρεί ως πόλεμο επεκτατικό υποκινούμενο από τις δυτικές ιμπεριαλιστικές καπιταλιστικές δυνάμεις και κυρίως την Αγγλία. Ένα άλλο στοιχείο εξάλλου που φόβιζε όλους τους δυτικούς ήταν οι επαφές του κεμαλικού καθεστώτος με το σοβιετικό. Μεταξύ της Σοβιετικής ‘Ενωσης και του καθεστώτος του Κεμάλ είχε υπογραφεί Σύμφωνο Φιλίας (Μάρτιος 1921) που ρύθμιζε το καθεστώς των Στενών χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους δυτικούς. Η επαφή ανάμεσα σε Τούρκους και Σοβιετικούς θα μπορούσε να έχει ιδεολογικές επιδράσεις στο κεμαλικό κίνημα κάνοντας πιο δύσκολη τη δυτική οικονομική διείσδυση.
Η Ελλάδα σε διπλωματικό και στρατιωτικό αδιέξοδο
Η κρίσιμη επιλογή της νέας πολιτικής ηγεσίας - προέλαση ή άμυνα - θα βασιζόταν στην παράλληλη αποτίμηση των στρατιωτικών, διπλωματικών και αναπόφευκτα εσωτερικών δεδομένων. Πάντως σύμφωνα με την άποψη του Γενικού Επιτελείου, η γραμμή Προύσας- Ουσάκ έπρεπε, είτε να βελτιωθεί με την προώθηση στη γραμμή Εσκή Σεχίρ - Αφιόν Καραχισάρ, είτε να εγκαταλειφθεί με την σύμπτυξη του μετώπου στην περιμετρική ζώνη της Σμύρνης.


Οι παράγοντες που ώθησαν τη νέα ηγεσία να συνεχίσει τον πόλεμο
• Η προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων αντιμετωπιζόταν ως μέσο πίεσης προς την κατεύθυνση της Άγκυρας με ζητούμενο την τελική συντριβή των Τούρκων ανταρτών προτού ενισχυθεί περισσότερο το κεμαλικό καθεστώς.
• Η αποτίμηση του αρνητικού αντίκτυπου που θα είχε η υποχώρηση του ελληνικού στρατού όχι μόνο στην κοινή γνώμη, αλλά κυρίως στο ηθικό των μαχόμενων στρατιωτών.
• Η εξύψωση του μειωμένου κύρους της νέας κυβέρνησης στο εξωτερικό.
Οι ενδοσυμμαχικές διαβουλεύσεις και οι προσπάθειες της ελληνικής διπλωματίας να επιτευχθεί ένας ειρηνικός διακανονισμός με την Τουρκία.
Ιαν 1921 } Πρόταση του Βενιζέλου για σύμπτηξη του μετώπου στην περιμετρική ζώνη της Σμύρνης.
Φεβ 1921 } Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο. Προσπάθειες των Γάλλων και των Ιταλών να αναθεωρήσουν τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών βασιζόμενοι στις πληθυσμιακές συνθέσεις της Σμύρνης και της Αν Θράκης. Αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης για περιορισμό των στρατιωτικών δυνάμεων εντός της πόλης της Σμύρνης. Αδιαλλαξία των Τούρκων.
Μαρ 1921 } Υπογραφή τουρκοσοβιετικού συμφώνου Φιλίας στην Άγκυρα. Ανησυχία των δυτικών για τις εξελίξεις.
Ιουλ 1921 } Επιτυχίες του ελληνικού στρατού στο μέτωπο. Έγκαιρη οπισθοχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων στην Κιουτάχεια.
Αυγ 1921 } Μάχη στο Σαγγάριο ποταμό. Αδυναμία των Ελλήνων να επιτύχουν αποφασιστική νίκη. Αναδίπλωση στη γραμμή Αφιόν – Καραχισάρ.
Οκτ 1921 } Περιοδεία του Δημήτριου Γούναρη στις δυτικοευρωπαϊκές πρωτεύουσες με σκοπό την εξασφάλιση δανείου, την άρση του οικονομικού αποκλεισμού εις βάρος της Ελλάδας και την επίτευξη ειρηνικού διακανονισμού με την Τουρκία. Ναυάγιο των διαπραγματεύσεων. Σύναψη του Συμφώνου της Άγκυρας ανάμεσα σε Γαλλία και Τουρκία. Πρόβλεψη για εκκένωση της Κιλικίας από τα γαλλικά στρατεύματα.
Αυγ 1922 } Επίθεση του Κεμάλ στη γραμμή Εσκή Σεχιρ – Αφιόν Καραχισάρ. Κατάρρευση της αμυντικής γραμμής.
9 Σεπ 1922 } Πυρπόληση της Σμύρνης.
Οκτ 1922 } Ανακωχή στα Μουδανιά της Προποντίδας.

descriptisphilologiaeethistoriae

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ