Ο ΚΩΔΙΚΑΣ BUSHIDO ΚΑΙ Η ΑΤΡΑΠΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μία από τις χαρακτηριστικότερες μορφές στο χώρο της Ανατολής υπήρξε ο Σαμουράι. Ο άνθρωπος που ποτέ δεν τραβούσε το σπαθί από τη θήκη χωρίς λόγο και ποτέ δεν το επέστρεφε σ' αυτή χωρίς τιμή. Ο ιππότης πολεμιστής που είτε μαχόταν μέχρι θανάτου για τον άρχοντά του, είτε ως ρονίν (Σαμουράι χωρίς άρχοντα) περιπλανιόταν στη χώρα, πολεμώντας για το αγαθό και το δίκαιο.

Εχοντας ως αρχή έναν κώδικα που δεν του έδινε τίποτα και του πρόσφερε τα πάντα, έκανε τρόπο ζωής την αφιερωμένη δράση, αδιαφορώντας για το θάνατο, το μόνο σύντροφο που τον ακολουθούσε παντού.

Sido: η Θεϊκή Ατραπός

Πριν αναφερθούμε ευρύτερα στο Busido, θεωρούμε σκόπιμο να κάνουμε μια αναφορά στο Sido και στο Σιντοϊσμό, τη θεϊκή ατραπό που ενέπνεε και ακόμη εμπνέει τον άνθρωπο της Ιαπωνίας. Και αυτό, γιατί το Busido δεν είναι παρά ένας τρόπος προσέγγισης του Sido (του Θεϊκού Δρόμου) μέσω της αγωγής του πολεμιστή, όπως μας πληροφορεί και το πρόθεμα bu (πολεμική τέχνη). Το Sido εμφανίζεται οργανωμένα τον 6ο αιώνα ως μια προσπάθεια να αντισταθμιστούν οι επιρροές του Βουδισμού (Butsuno). Επειδή το Sido δεν αποτελεί ακριβώς μια θρησκεία, όπως την αντιλαμβανόμαστε συνήθως, κάθε Ιάπωνας στηρίζει την πίστη του πάνω σ' αυτό, ενώ παράλληλα μπορεί να ακολουθεί οποιαδήποτε θρησκεία.

Συγκεκριμένη χρονολογία ίδρυσης δεν συναντούμε πουθενά, γιατί θεωρείται ότι το Sido υπάρχει από την εμφάνιση του ανθρώπου. Οσο για τον σαφή καθορισμό του είναι μάλλον δύσκολος, γιατί είναι περισσότερο καθορισμός σχέσεων απογόνων-προγόνων-Θεών, παρά μία θρησκεία με τα δυτικά δεδομένα. Το Sido είναι γεμάτο από Καμί, Θεούς θα μπορούσε να πει κάποιος, προσπαθώντας να προσδιορίσει την πλησιέστερη έννοια που να ταιριάζει. Με μια επιπόλαιη ματιά, πιθανότατα να διακριθεί ως μία πολυθεϊστική "υλιστική" θρησκεία, πράγμα που οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα. Ποτάμια, βουνά, δέντρα, άνθρωποι μπορεί να είναι Καμί κατά το Sido, δεν σημαίνει όμως ότι είναι απόλυτες θεότητες. Είναι Καμί, για το Sido, γιατί το ακολουθούν. Καθετί, δηλαδή, που εκπληρώνει το σκοπό του και ολοκληρώνεται μέσα από αυτό, περπατά το Sido και μπορεί να γίνει Καμί. Παρόλο αυτό τον πλουραλισμό, υπάρχουν δύο ανώτερα Καμί: το Θείο Ζεύγος. Ακόμη πιο πριν υπάρχει ο Απόλυτος Δημιουργός, εφτά σκαλοπάτια ψηλότερα. Εκτός από την έννοια της δυαδικότητας που βλέπουμε στο Θείο Ζεύγος, υπάρχει και η ιδέα της αρμονίας καθώς και η αναγέννηση με την εξάγνιση, το αιώνιο και το μεταβαλλόμενο.

Για αρκετό καιρό το Sido και το Busido συμβαδίζουν στην Ιαπωνία και ασκείται αλληλοεπίδραση. Παρ' όλ' αυτά το Sido επιβιώνει αμετάβλητο, γιατί είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη φύση και για το λόγο επίσης ότι δεν αποτελεί ακριβώς θρησκεία σύμφωνα με τα δυτικά δεδομένα, αλλά ένα δρόμο, ένα θεϊκό δρόμο. Το δρόμο αυτόν καλούνταν να βαδίσει κάθε Σαμουράι, έχοντας ως οδηγό έναν πολεμικό κώδικα δικαιοσύνης, γενναιοδωρίας, αταραξίας, ευγένειας. Τον Κώδικα Busido.

Οι Εχθροί και οι Φίλοι ενός Σαμουράι

Οι Σαμουράι εμφανίζονται γύρω στο 12ο αιώνα αρκετά διαφοροποιημένοι από την τελική μορφή που γνωρίζουμε. Αρχικά έχουν τη μορφή στρατιωτών στις υπηρεσίες τοπικών αρχόντων. Αργότερα, έχοντας αποκτήσει κάποια εξουσία και σημαντικό ρόλο στην ιαπωνική κοινωνία, αναπτύσσουν ιπποτικά χαρακτηριστικά και θέτουν τις βάσεις για έναν ηθικό Κώδικα που αργότερα θα αναπτυχθεί στο γνωστό Busido. Ο Κώδικας αυτός μπορεί να θεωρηθεί ως μία σειρά απαγορεύσεων, προκειμένου να διατηρηθεί η πειθαρχία. Αυτό όμως είναι μια λανθασμένη αντίληψη, γιατί προσπαθούμε να αντιληφθούμε τον Σαμουράι σαν έναν εξειδικευμένο στρατιώτη και όχι ως έναν ευγενή ιππότη. 

Μέσα από αυτές τις "απαγορεύσεις" ουσιαστικά απελευθερώνεται από τα δεσμά του υλικού και φθαρτού κόσμου μας. Είναι αυτές οι "απαγορεύσεις" -και συγχρόνως συμβουλές-που τον κάνουν να αποστασιοποιηθεί από το τέλμα της ύλης, να αναπτύξει τη φρόνηση, την ανδρεία, τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη και να ανυψωθεί, βαδίζοντας την ατραπό του πολεμιστή. Δεν έχει γονείς, φίλους, εχθρούς. Ολοι αυτοί δεν είναι παρά όντα που κάποια στιγμή θα πάψουν να υφίστανται. Δεν σημαίνει όμως ότι η απώλειά τους θα τον επηρεάσει. Αυτοί βάδισαν το δρόμο τους. Ο ίδιος θα βαδίσει το δικό του.

Εχει γονείς, φίλους και εχθρούς πράγματα αιώνια που θα τον συντροφεύουν πάντα, για να τον οδηγούν και να τον συμβουλεύουν. Οι γονείς του θα τον ακολουθούν παντού, αφού αυτός θα βρίσκεται ανάμεσά τους. Ο φίλος του θα είναι ο μόνος που θα του δώσει τη συμβουλή και ο εχθρός του θα είναι έτοιμος να επιτεθεί σε κάθε στιγμιαία χαλάρωσή του. Δεν έχει σώμα και μέλη, μάτια και αυτιά. Αυτά είναι αποκτήματα της υλικής του υπόστασης και οι δυνατότητές τους είναι περιορισμένες. Μόνο εμπόδια θα του φέρουν, αν στηριχτεί σ' αυτά. Θα πρέπει να τα χρησιμοποιήσει για να λειτουργεί σωστά το πραγματικό του σώμα: η ανδρεία, η ταχύτητα, η αστραπή και η ευαισθησία. Δεν είναι παρά τα εργαλεία του εργαστηρίου του και όχι το ίδιο το εργαστήρι.

Δεν έχει κάστρα, δεν έχει πανοπλία και σπαθί. Αυτά δεν είναι παρά μια αμφίεση που θα μπορούσε να μην υπάρχει ή και να σπάσει. Δεν είναι παρά το ντύσιμο των πραγματικών κάστρων, της πραγματικής πανοπλίας και του σπαθιού. Χωρίς βούληση και δικαιοσύνη, χωρίς πνευματικό όνειρο δεν είναι τίποτα. Είναι ένα ομοίωμα, ένα ανδρείκελο Σαμουράι.

Δεν έχει αρχές, μέσα και σκοπούς. Ολα είναι πράγματα που τον δένουν σ' ένα συγκεκριμένο τρόπο. Θέτουν φραγμούς και καλούπια στην ολοκλήρωσή του. Προσαρμογή, υπακοή και καίρια δράση είναι οι οδηγοί του. Μ' αυτούς μόνο μπορεί να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις. Δεν έχει θαύματα, θεία και μαγικήδύναμη. Βρίσκεται ήδη πολύ χαμηλά για να είναι κύριός τους. Αλλωστε αν τα κατείχε, δεν θα βρισκόταν σ' αυτή τη θέση. Είναι λάθος να πιστεύει ότι τα έχει κατακτήσει, γιατί αποκτά λανθασμένη αντίληψη για τον εαυτό του και φεύγει από το δρόμο του.

Τα μόνα που μπορεί να κατέχει είναι το Δάρμα (Δρόμος), η τιμή και η εσωτερική δύναμη. Μ' αυτά μπορεί να συνεχίσει. Δεν έχει ζωή, ούτε θάνατο. Γιατί αυτά είναι αλληλένδετα, είναι ένα. Βαδίζει σ' αυτά, δεν τα έχει. Η ζωή δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια προετοιμασία για το θάνατο. Και ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κατάλυση του φθαρτού και του ψεύτικου μέρους του εαυτού του που τον συντρόφευε στη ζωή και η αποκάλυψη του αληθινού αθάνατου μέρους του.

Θάνατος: η υπέρτατη στιγμή της αλήθειας

Είναι χαρακτηριστικό ότι για το Busido και για τον Σαμουράι ο θάνατος είναι η αποκάλυψη του νοήματος της ζωής. Ο Γιόχο Γιαμαμότο σημειώνει: "Ανακάλυψα ότι η Ατραπός του Σαμουράι είναι ο θάνατος". Για τον Σαμουράι και τον άνθρωπο του Busido το χαρακίρι (ή σεπούκου) είναι μια προσπάθεια υπέρβασης και αυτοπραγμάτωσης. Καταστρέφει το φθαρτό και αποκαλύπτει το αιώνιο. Ο θάνατος είναι ένας συνεχής σύντροφος για κάθε πολεμιστή και είναι το βασικότερο γεγονός που πρέπει να συνηθίσει εκείνος που θέλει να βαδίσει την Ατραπό.

Χαρακτηριστικό είναι το συμβάν που σημειώνεται στο βιβλίο Χα Γκακούρε: Οταν ένας Σαμουράι πλησίασε το δάσκαλο του Σογκούν Γιάκγιο Τατζίμα Νο Κάμι και του ζήτησε να του διδάξει την τέχνη του σπαθιού, αυτός απάντησε ότι ο Σαμουράι ήταν ήδη δάσκαλος μια και είχε απελευθερωθεί από την ιδέα του θάνατου. Γιατί όλα αυτά; Διότι με τη συνεχή εντρύφηση στο θάνατο καθημερινά, αρχίζει να υπερβαίνει το φθαρτό μέρος του και να κατανοεί τη σχετικότητα των πραγμάτων. Προσεγγίζει σταδιακά την αιώνια ουσία του. Ο Σαμουράι είναι ο άνθρωπος της δράσης. Γι' αυτόν έχει μεγάλη σημασία το πώς θα κλείσει τη ζωή του. Ετσι βάζει ο ίδιος το τελικό σημάδι που θα κλείσει τον κύκλο.

Για το Busido υπάρχει μόνο η ατραπός, η απόφαση και η δράση. Είναι ένας δρόμος βούλησης. Ο άνθρωπος του Βusido έχει δώσει τέσσερις όρκους: Να μην είναι αργός στην Ατραπό. Να σέβεται τους γονείς του. Να υπερνικά τη χαρά και τη θλίψη.

Υπάρχει πλήθος παραγγελμάτων σαν αυτών του Κώδικα του πολεμιστή, στο βιβλίο του Νταϊντόγι Γιουζάν "Σχόλια πάνω στο Busido".

Το αληθινό θάρρος έγκειται στο να ζει κανείς όταν είναι σωστό να ζήσει και να πεθάνει όταν είναι σωστό να πεθάνει.

Προτού μιλήσετε, ζυγίστε κάθε λέξη, σκεπτόμενοι το θάνατο με πλήρη γνώση του τι απαιτεί η τιμή ενός Σαμουράι.

Αναρωτηθείτε αν αυτό που έχετε να πείτε είναι αλήθεια. Ας είναι ο θάνατος μέτρο για κάθε σας πράξη.

Τρώτε με μέτρο, αποφεύγοντας την απόλαυση.

Θυμηθείτε τη λέξη θάνατος, όταν έχετε τελειώσει τις καθημερινές ασχολίες. Να την έχετε πάντα κατά νου.

Να σέβεστε τον κανόνα του κορμού και των κλαδιών. Να τον ξεχάσετε σημαίνει ότι δεν ήσασταν ποτέ ικανοί να κατανοήσετε τι είναι αρετή.

Ενας άνθρωπος που απεχθάνεται την αρετή δεν είναι Σαμουράι. Οι γονείς του αντιπροσωπεύουν τον κορμό του ίδιου του σώματός του, ενώ αυτός είναι συγγενικό κλαδί.

Ενας Σαμουράι συμπεριφέρεται σαν γιος και πιστός υπήκοος. Δεν θα εγκαταλείψει τον άρχοντά του ακόμη και αν ο αριθμός των υπηκόων του μειωθεί από εκατό σε δέκα και από δέκα σε έναν.

Σε καιρό πολέμου θα χρειαστεί η απόδειξη της πίστης και της αφοσίωσής του να σταθεί εμπρός στα εχθρικά βέλη, αν είναι απαραίτητο, χωρίς να φοβάται για τη ζωή του.

Η αφοσίωση, το πνεύμα του δικαίου και η γενναιότητα είναι οι τρεις φυσικές αρετές του Σαμουράι.

Το γεράκι δεν θα φάει σπυρί από σιτηρά ακόμη κι αν πεθάνει από την πείνα. Ετσι ο Σαμουράι χρησιμοποιεί μια οδοντογλυφίδα, υποκρινόμενος ότι έχει χορτάσει, ακόμα κι αν δεν έχει φάει τίποτα.

Αν στον πόλεμο χάσει τη μάχη και αναγκαστεί να παραδώσει το κεφάλι του, θα δηλώσει το όνομά του άφοβα και θα πεθάνει χαμογελαστός, χωρίς ευτελή έκφραση στο πρόσωπό του.

Σαμουράι - Πολεμιστές Φίδια - Φύλακες και Ιππότες

Ο Σαμουράι που ως μόνο χαρακτηριστικό έχει τη δύναμη, δεν είναι παραδεκτός. Πρέπει να χρησιμοποιήσει τον ελεύθερο χρόνο του για να κατανοήσει την τελετή του τσαγιού και να ασκηθεί στην ποίηση, για να μην αναφέρουμε την αναγκαιότητα των επιστημονικών σπουδών. Η εκπαίδευση των Σαμουράι μας θυμίζει την εκπαίδευση των Αζτέκων πολεμιστών που δινόταν στη "σχολή πειθαρχιών", το Καλμεκάκ. Μέσα από οδυνηρές σωματικές ασκήσεις, χορό και μουσική διαμορφώνονταν οι πολεμιστές που, ακολουθώντας τη δική τους Ατραπό, γίνονταν ιππότες-φίδια (Κετσαλκογουάτλ). Ακόμη περισσότερο μπορούμε να παραλληλίσουμε τους Σαμουράι με τους φύλακες της Πολιτείας του Πλάτωνα. Βλέπουμε τους φύλακες να εκπαιδεύονται με μουσική και γυμναστική. Να αναπτύσσουν τις ίδιες αρετές που απαιτεί και το Busido: φρόνηση, ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη. Να είναι εξίσου αφοσιωμένοι στις διαταγές, όπως επίσης να είναι γρήγοροι, ανδρείοι, με λεπτή αίσθηση, φιλοσοφική φύση και να αντιστέκονται στις επιθυμίες.

Φύλακες και Σαμουράι έχουν πολλά κοινά στοιχεία, γεγονός που δείχνει ότι η ατραπός του πολεμιστή δεν είναι ένα χαρακτηριστικό ορισμένου τύπου, ούτε και του χρόνου και ότι το ιπποτικό ιδεώδες ενέπνεε ανέκαθεν ορισμένους ανθρώπους. Οι Σαμουράι είχαν πάντα έντονη την αίσθηση του σεβασμού και του καθήκοντος (μπιπμούν) προς τον άρχοντά τους. Την έννοια του καθήκοντος, την έννοια της ετοιμότητας όπως και πολλές άλλες τις συναντούμε κοινές στα διάφορα ιπποτικά τάγματα της Ευρώπης. Οπως οι Σαμουράι, έτσι και οι Ιππότες είχαν το δικό τους Κώδικα τον οποίο ακολουθούσαν. Το παρακάτω απόσπασμα είναιχαρακτηριστικό:

Να είστε πάντα έτοιμοι, να φοράτε πάντα την πανοπλία σας. Να υπερασπίζεστε τους φτωχούς και να βοηθάτε αυτούς που δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Μην κάνετε τίποτα που μπορεί να πειράξει ή να προσβάλλει. Για ό,τι κάνετε προσπαθήστε να κερδίσετε τιμή και καλή φήμη. Μην αθετείτε την υπόσχεσή σας. Υπερασπιστείτε την τιμή της πατρίδας σας. Καλύτερα να πεθάνετε τίμιοι, παρά να ζείτε αδιάντροπα.

Αλτρουισμός, αυτοθυσία, γενναιοδωρία, ευγένεια, ταπεινοφροσύνη, πειθαρχία και προπάντων ετοιμότητα είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των Ιπποτών. Κυρίως όμως η ετοιμότητα από την οποία προέρχεται το ρητό "έσο έτοιμος". Οπως ένας Ιππότης έτσι κι ένας Σαμουράι ήταν πάντα έτοιμος. Οταν βγαίνεις από το σπίτι σου, να βγαίνεις σαν να ήταν να μην ξαναγυρίσεις ποτέ, προστάζει το Busido.

Ακόμη υπήρχε ο σεβασμός του αντιπάλου. Ποτέ ένας Ιππότης ή ένας Σαμουράι δεν χτυπούσε κάποιον που δεν ήταν αντάξιός του. Κι ένας δύσκολος αντίπαλος αποτελούσε τιμή. Την ίδια εκτίμηση στους αντιπάλους επιβάλλει ο Νίτσε. Ο πολεμιστής θα πρέπει να ζητά τον εχθρό του και να ανοίγει πόλεμο μαζί του για τις ιδέες του. Οφείλει να έχει εχθρούς αξιομίσητους και όχι αξιοπεριφρόνητους και να είναι περήφανος γι' αυτούς. Ετσι οι νίκες του εχθρού θα είναι και δικές του νίκες.

Ο μεγάλος εχθρός

Παρ' όλ' αυτά -για τον Νίτσε- ο μεγαλύτερος εχθρός είναι ο εαυτός του καθένα. Αυτό τον εαυτό προσπαθούσε να νικήσει κάθε Σαμουράι.Ακολουθώντας το Busido, έδινε κάθε στιγμή μία μάχη. Με τη συνεχή άσκηση και την εντρύφηση στις τέχνες και στα γράμματα προσπαθούσε να υπερβεί τον εαυτό του. Και εδώ είναι που πρόσφερε πολλά. Μέσα από αυτό τον αγώνα ξεπήδησαν έργατέχνης όπως και πολεμικές τέχνες: κέντο, ιάι-ντο, αϊκίντο, κυούντο, ζίου-ζίτσου, ιάι-ζίτσου κ.ά. Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε τη διαφορά -Zitsu από -Do. Είναι και τα δύο στάδια που έπρεπε να περάσει ο υποψήφιος Σαμουράι. Για να κατακτήσει την τέχνη -Do (Δρόμος), έπρεπε να περάσει την τεχνική

-Zitsu. Ενας τέλειος γνώστης πολεμικής τεχνικής (-Zitsu) δεν μπορούσε να πολεμήσει έναν πολεμιστή -Do. Γιατί ο ένας βαδίζει την ατραπό (-Dο ή Τάο στα κινέζικα), ενώ ο άλλος κατέχει μια τεχνική. Εξάλλου το ίδιο το Τάο-Τε-Τζιγκ λέει:

"Ο καλός αμαξάς δεν ορμά ξέφρενα εμπρός.

 Ο καλός πολεμιστής δεν εξοργίζεται.

 Ο καλός στρατηγός νικά χωρίς μάχη.

 Ο καλός κυβερνήτης εργάζεται ταπεινά."

Ετσι ένας Σαμουράι πριν βαδίσει το δρόμο (Βusido), έπρεπε πρώτα να γίνει γνώστης της τεχνικής. Το βαθύτερο νόημα των τεχνικών είναι να αναπτυχθεί μια διαισθητική αντίληψη των παγκόσμιων νόμων. Αυτό που υπάρχει πέρα απότην τεχνική είναι να συντονιστεί με το βασικό ρυθμό του σύμπαντος (-Do). Ετσι ο άνθρωπος του Busido, μέσα από σκληρή προσπάθεια, υπήρξε εκείνος που με ακλόνητο θάρρος και αυτοθυσία διέσχισε άψογα την "ατραπό του πολεμιστή".Γι' αυτό παρέμεινε ως μία κορυφαία μορφή από τη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου ο Σαμουράι. Αυτός που μπροστά στους άλλους στεκόταν χαμογελαστός, μπροστά στον εαυτό του αυστηρός, στην ανάγκη γενναίος, στην καθημερινή ζωή πρόσχαρος, στα χειροκροτήματα απαθής και στα σφυρίγματα ασάλευτος.

ΚΩΔΙΚΑΣ BUSIDO

Δεν έχω γονείς. Ο Ουρανός και η Γη είναι οι γονείς μου.

Δεν έχω Θεία δύναμη. Η υπακοή είναι τα μέσα μου.

Δεν έχω μαγική δύναμη. Η εσωτερική δύναμη είναι η μαγεία μου.

Δεν έχω ζωή ούτε θάνατο. Το αιώνιο είναι η ζωή και ο θάνατός μου.

Δεν έχω σώμα. Η ανδρεία είναι το σώμα μου.

Δεν έχω μάτια. Η αστραπή είναι τα μάτια μου.

Δεν έχω αυτιά. Η ευαισθησία είναι τα αυτιά μου.

Δεν έχω μέλη. Η ταχύτητα είναι τα άκρα μου.

Δεν έχω σκοπούς. Η ευκαιρία είναι οι σκοποί μου.

Δεν έχω θαύματα. Το (πεπρωμένο) Δάρμα είναι το θαύμα μου.

Δεν έχω αρχές. Οι αρχές μου είναι η προσαρμοστικότητα σε όλα τα πράγματα.

Δεν έχω φίλους. Ο Νους είναι ο φίλος μου.

Δεν έχω εχθρούς. Η αφροσύνη είναι ο εχθρός μου.

Δεν έχω πανοπλία. Η βούληση και η δικαιοσύνη είναι η πανοπλία μου.

Δεν έχω κάστρα. Το ατάραχο πνεύμα είναι το κάστρο μου.

Δεν έχω σπαθί. Το όνειρο του πνεύματος είναι το σπαθί μου.

ΠΗΓΗ

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ