Σαμσάρα και Νιρβάνα

Ζούμε, κινούμαστε και υπάρχουμε μέσα σε ένα σύμπαν φαινομενικών αντιθέσεων. Φαινομενικών διότι το σύμπαν αποτελεί εκδήλωση συμπληρωματικών αρχών (των αντιθέτων όπως συνηθέστερα ονομάζονται) των οποίων η συνεχής εναλλαγή και αλληλοεπικάλυψη υφαίνει το στενό μονοπάτι του Μεσαίου Δρόμου πάνω στο οποίο ισορροπεί, βαδίζει και ανδρώνεται η συνείδηση.

Ωστόσο η στείρα νοητική αντίληψη του κόσμου, που τόσο διαδεδομένη είναι στην εποχή μας, αδυνατεί να συλλάβει τη δημιουργική ενότητα των αντιθέτων και γι’ αυτό θέτει στη θέση της μια αέναη σύγκρουση των αντιθέτων. 
Έτσι, μέσα από την άγνοια και την αποσπασματικότητα του κόσμου των τεχνητών αντιθέσεων που δημιουργήσαμε αναγκαζόμαστε να διαχωρίζουμε και δύο από τις πλέον ουσιαστικές έννοιες της θιβετανικής παράδοσης με τρόπο μάλλον άκομψο και συμβατικό προκειμένου να τις αντιληφθούμε νοητικά. Κάνουμε λόγο λοιπόν για τη Σαμσάρα από τη μια πλευρά και για τη Νιρβάνα από την άλλη. Και τις ορίζουμε, σε γενικές γραμμές, ως εξής: 

ΝΙΡΒΑΝΑ: Είναι η πρωταρχική κατάσταση, που στην ουσία βρίσκεται πέρα από κάθε λεκτικό προσδιορισμό. Εκείνη η κατάσταση της φώτισης και της εγρήγορσης, συνάμα που συνδέεται με την ηρεμία και την ευδαιμονία. 
ΣΑΜΣΑΡΑ: Η κατάσταση της σύγχυσης και της άγνοιας που συνδέεται με τον πόνο και τη δυστυχία. `
Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά αναφέρεται στη Θιβετανική Βίβλο Των Νεκρών: «Σύμφωνα με την παράδοση της Θιβετιανής Βίβλου, η Νιρβάνα και η Σαμσάρα θεωρούνται εδώ πλευρές και εκφράσεις του δυϊκού πλέον επιπέδου, που πρέπει μέσα από την άσκηση να ξεπεραστούν, έτσι ώστε η τέλεια φώτιση, να πραγματωθεί, να βιωθεί, γι αυτό ακριβώς που είναι, δηλαδή πέρα από την αντίληψη και της Σαμσάρας και της Νιρβάνας.»

Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΑΜΣΑΡΑ «Τα πέντε Skandha: τα Σωρεύματα που συγκροτούν το «εγώ». 
Skandha καλούνται τα στάδια και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργείται, αναπτύσσεται και εξελίσσεται αυτό που ονομάζουμε «εγώ», η κύρια πηγή της σύγχυσης, του πόνου και της δυστυχίας, εκεί που επικεντρώνεται η δυική αντίληψη, αυτό δηλαδή που αποκαλούμε Σαμσάρα. 
Η πρωταρχική αγνή φύση κάτω από ορισμένες συνθήκες, που φαίνεται ότι απετέλεσαν δικές της τελικά επιλογές, οδηγήθηκε στην κατάσταση εκείνη που αισθάνθηκε τον εαυτό της όχι απλά γυμνό, αλλά σχεδόν απογυμνωμένο. Κι έτσι σαν τους πρωτόπλαστους στον Παράδεισο, προσπάθησε να καλύψει τη γύμνια της γιατί υποψιάστηκε ότι η αγνότητά της κινδύνευε να σπιλωθεί." Η έξοδος από τον Παράδεισο συνοδεύεται πάντα από ιδρώτα, πόνο, αρρώστια, γηρατειά και τελικά από τον θάνατο.»

Πρώτο πέπλο: το πρώτο ψυχολογικό επίστρωμα στην καθαρή θέαση του πνεύματος είναι αυτό που αποκαλείται «μορφή» - Rupa - Σώμα. 
Το πνεύμα από τη φωτισμένη, συνειδητή και εν εγρηγόρσει κατάσταση που βρισκόταν, για κάποιον άγνωστο λόγο, διέσπασε την προσοχή του, χάνοντας όλα τα προηγούμενα χαρακτηριστικά, ολισθαίνοντας σε ασυνειδησία και άγνοια. Το αποτέλεσμα ήταν να παγιδευτεί. Η άγνοια αυτή στερεοποιείται και παίρνει μορφή. Γίνεται μια πραγματικότητα που αναζητά μοιραία την ταυτότητά της. Μπορούμε να πούμε περιφραστικά ότι η μορφή είναι τελικά η ίδια μας η άγνοια, που αποκτά κέλυφος, σκληραίνει, γίνεται στερεή

.

Δεύτερο πέπλο: η δεύτερη σκλήρυνση του Εγώ, αποκαλείται εντύπωση - αίσθηση – Vedana 
Το μορφοποιημένο-σωματοποιημένο, αδρανές Εγώ, που χαρακτηρίζεται από ασυνειδησία και άγνοια, αντιδρά σε σχέση με τις άλλες μορφές που πολλαπλασιάζονται (καθ’ όλη τη διάρκεια που αυτό παραμένει αδρανές) και το περιβάλλουν. Η στερεοποιημένη - μορφοποιημένη, παρουσία των άλλων μορφών, εντυπώνεται πλέον μέσα του, δε μένει απαρατήρητη και επομένως δεν μπορεί να αγνοηθεί. Αρχίζει να προκαλεί τις άλλες μορφές παίζοντας μαζί τους. Έχει έτσι τα πρώτα ακατέργαστα απλοϊκά συναισθήματα, μέσω των οποίων επικοινωνεί, χωρίς όμως να δένεται ακόμα με το περιβάλλον. Εμφανίζονται τα πρώτα αισθήματα ευχάριστα, ουδέτερα η και δυσάρεστα. Αντιδρά όπως ένα μικρό παιδάκι σε διάφορα ερεθίσματα.

Τρίτο πέπλο: Αντίληψη ή Διάκριση-Samjna 
Το μορφοποιημένο, αδρανές, ασυνείδητο Εγώ, αρχίζει να αντιδρά σε σχέση με τα αρχικά, τα πρώτα του αισθήματα. Αρχίζει να εξερευνά, το περιβάλλον του, τον κόσμο, με τα πρωτοφανή κίνητρα της ανησυχίας και της ανασφάλειας. Η επίκτητη αυτή ανασφάλεια, είναι ένα νέο δεδομένο, μη έχοντας καμία σχέση με την πρωταρχική γαλήνια κατάσταση μέσα στην οποία μέχρι προ τίνος υπήρχε. Κάθε έξοδος, κάθε νέα εξερεύνηση, είναι μια πορεία προς το άγνωστο και συνοδεύεται από διάφορες εμπειρίες. Κάποιες από τις εμπειρίες, είναι δυσάρεστες. Αρχίζει τότε να λειτουργεί ο φόβος. Αυτός ο φόβος διαποτίζει την ύπαρξη και γίνεται υπαρξιακός. Η χειρότερη εκδοχή αυτού του φόβου, είναι η σκέψη ότι αφού αυτό το Εγώ - όχι το Είναι-, έχει μια αρχή, υποψιάζεται τώρα ότι θα έχει και ένα αναπόφευκτο τέλος…..
Έλκεται από τις ευχάριστες εμπειρίες και αρχίζει να προσκολλάται σε αυτές με μανία, ενώ φοβάται τις δυσάρεστες. Ο φόβος μεγαλώνει και γεννάει και άλλα συναισθήματα όπως η οργή και το μίσος.
Τώρα η αρχική άγνοια πυκνώνει, σκοτεινιάζοντας περισσότερο το τοπίο γύρω του και ενώ στο πρώτο στάδιο της μορφοποίησης η άγνοια ήταν παθητική, τώρα γίνεται ενεργητική και μετατρέπεται σε ημιμάθεια και αλαζονεία με αποτέλεσμα τα προβλήματα να συσσωρεύονται και να συσσωρεύονται.

Τέταρτο πέπλο: Σύλληψη, η θέληση, η βούληση – Samkara
Σ’ αυτό το στάδιο αρχίζει η επιδίωξη της ερμηνείας του κόσμου των φαινομένων, σε σχέση με τις εμπειρίες που αποκόμισε στις εξερευνήσεις του. Η αντίληψη του, ενώ είναι ακόμα ευρεία αρχίζει να περιορίζεται. Επιλέγει και περιχαρακώνει τον κόσμο του, σύμφωνα με εκείνο που τον βολεύει, που τον ευχαριστεί. Προσπαθεί να υποτάξει τον άπειρο κόσμο διαχωρίζοντας τον σε κατηγορίες: Αυτές που τον φοβίζουν και αυτές που τον ευχαριστούν. Φτιάχνει το δικό του μικρό σύμπαν, τη φωλιά του. Δεν τον ενδιαφέρει πλέον η ουσία των πραγμάτων, το αληθινό τους περιεχόμενο, αλλά η υποκειμενική, εξ αιτίας της άγνοιας και του φόβου του, σχέση τους μαζί του. Κατασκευάζει νοητικά σχήματα και δίδει ονόματα σε έννοιες που αντιπροσωπεύουν κάτι σε σχέση μ’ αυτόν. Χωρίζει τον κόσμο σε καλό και σε κακό. Παίζει όχι πλέον με την αλήθεια αλλά με τις υποκειμενικές έννοιες. Αργότερα αυτές οι έννοιες μετατρέπονται, τελικά, μόνο σε τυπικά ονόματα.

Πέμπτο πέπλο: Συνείδηση - Rnam-shes 

Πέφτοντας από τη μια παγίδα στην επόμενη, μέσα από όλα αυτά τα δίκτυα και επιστρώματα αποκρυσταλλώνεται ένα είδος αυτοεπιβεβαίωσης. Στερεοποιείται αποφασιστικά, σχεδόν αμετάκλητα, η συνείδηση της ύπαρξης του ενός και μοναδικού Εγώ. Το Εγώ αυτό έχει τη δυνατότητα να συνδυάζει όλες τις παραπάνω διαδικασίες: της αίσθησης, της διάκρισης, της σύλληψης των μορφών. Το Εγώ είναι τώρα από μόνο του ένας κόσμος ολόκληρος και αυτόνομος. Καθώς όμως διαχωρίζεται από το σύνολο - σύμπαν, δεν μπορεί να το αντιληφθεί όπως αυτό είναι πραγματικά. Ξεχωρίζει από το Όλον και προβάλλει απλά επάνω στην οθόνη που σχηματίστηκε από τα πέπλα που το ίδιο το Εγώ έφτιαξε για να απομονωθεί, τις δικές του εικόνες και επιλογές. Δεν μπορεί να αντιληφθεί το σύμπαν όπως αυτό είναι πραγματικά αφού διαχωρίστηκε οριστικά απ αυτό σηματοδοτώντας έτσι, την εθελούσια έξοδό του από τον παράδεισο.

Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε στη Θιβετιανή Βίβλο Των Νεκρών. Τα κομμάτια στα εισαγωγικά είναι αυτούσια από το ομώνυμο βιβλίο (εκδόσεις Έσοπτρον).

M.M.

ΠΗΓΗ 

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ