4. Η μυστηριώδης θεότητα Αβραξάς

Η εντυπωσιακή και μυστηριώδης φιγούρα του Αβραξά προέρχεται από τον αρχαίο Γνωστικισμό. Δυστυχώς οι γραπτές πληροφορίες που διαθέτουμε είναι σχετικά λίγες. Ο Ειρηναίος, επίσκοπος στη Λυών στα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ., και δριμύς κριτικός των Γνωστικών, σε μια από τις αντιγνωστικές επιθέσεις του σχολιάζει τις μαγικές δραστηριότητες, εικόνες και επωδούς μέσω των οποίων οι Γνωστικοί των ημερών του απευθύνονταν στις αγγελικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν στους διάφορους ουρανούς. Σύμφωνα με τον Ειρηναίο, οι Γνωστικοί, αφού επινόησαν διάφορα ονόματα σαν να ανήκαν σε αγγέλους, λένε ότι άλλοι από αυτούς βρίσκονται στον πρώτο ουρανό, άλλοι στον δεύτερο, και στη συνέχεια καταγράφουν τα ονόματα των αρχόντων, των αγγέλων και των δυνάμεων που είναι κάτοικοι των τριακοσίων εξήντα πέντε φανταστικών ουρανών. Αυτοί οι ουρανοί ήταν σύμφωνα με τον Γνωστικό Βασιλείδη υπό την εξουσία του Αβραξά, μιας φοβερής και δυνατής θεότητας, της οποίας η ακατανίκητη δύναμη γινόταν αντικείμενο επίκλησης στις πολλές αναπαραστάσεις, όπου το πρόσωπό του ήταν χαραγμένο πάνω σε φυλαχτά και μετάλλια.[1] Τα φορούσαν για να προφυλαχθούν από τις επιδράσεις των κυβερνητών αυτού του κόσμου και ως βοήθεια για την άνοδο στην υπερβατική σφαίρα πέρα από τη δύναμη των ουρανίων σωμάτων. Αυτά τα κοσμήματα, συχνά από ακριβούς λίθους και μέταλλα, σώθηκαν χάρη στην απληστία των ανθρώπων που τα διαφύλαξαν ως πολύτιμα. Έτσι έχουμε μια καλή ιδέα για την μαγική όψη του Αβραξά. Οι συνήθως ελλειψοειδείς πολύτιμοι λίθοι δείχνουν μια μορφή με ανθρώπινο σώμα, με κεφαλή κόκορα ή σπανιότερα γερακιού και ερπετόμορφα πόδια. Τα χέρια του θεού κρατούν ασπίδα και μαστίγιο. Η ασπίδα φέρει συνήθως την επιγραφή ΙΑΩ/ΙΑΕ (ή κάτι παραπλήσιο), γεγονός που θυμίζει ως προς τη λειτουργία το εβραϊκό τετραγράμματο όνομα του Θεού. Ο Αβραξάς στέκει ενίοτε πάνω σε άρμα που το σέρνουν τέσσερα λευκά άλογα τρέχοντας με μεγάλη ταχύτητα. Ο ήλιος και η σελήνη λάμπουν από πάνω για να δείξουν ότι οι αντίθετες δυνάμεις της ημέρας και της νύχτας, του αρσενικού και του θηλυκού, του χρυσού και του άργυρου έρχονται σε μια ισορροπημένη κατάσταση δυναμικής ένωσης μέσα σ’ αυτή την ισχυρά συμβολική φιγούρα. Οι πιο συχνά αναφερόμενες ερμηνείες των συμβόλων που ενσαρκώνει η φιγούρα του Αβραξά έχουν ως εξής: η κεφαλή κόκορα συμβολίζει την εγρήγορση και συνδέεται και με την ανθρώπινη καρδιά και με την κοσμική, δηλαδή τον ήλιο, η ανατολή του οποίου προαναγγέλλεται από το πρωινό λάλημα του πετεινού. Ο ανθρώπινος κορμός αποτελεί την ενσάρκωση της αρχής του λόγου ή της έλλογης σκέψης πού θεωρείται ως η ανώτερη δύναμη της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα πόδια που έχουν τη μορφή φιδιών υποδεικνύουν σοφία, με την οποία ο δυναμικός κυβερνήτης της παγκόσμιας ύπαρξης εξουσιάζει τις ίδιες του τις παντοδύναμες ενέργειες. Η ασπίδα στο δεξί χέρι είναι σύμβολο της σοφίας, η οποία προστατεύει όλους τους  θεϊκούς πολεμιστές. Το μαστίγιο στο αριστερό χέρι υποδηλώνει την ακατάπαυστη καθοδηγητική δύναμη της ζωής από την οποία πηγάζει όλη ύπαρξη. Τα τέσσερα λευκά άλογα που σέρνουν το άρμα αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις με τις οποίες η κοσμική ή ψυχική ενέργεια εκφράζει τον εαυτό της και αποκαλούνται με διάφορους τρόπους, άλλοτε ως οι τέσσερις αιθέρες της δύναμης του ήλιου, άλλοτε ως τα τέσσερα στοιχεία, ενώ με όρους της ψυχολογίας του βάθους αντιπροσωπεύουν τις τέσσερις λειτουργίες της ανθρώπινης συνείδησης: αίσθηση, συναίσθημα, σκέψη, διαίσθηση.

Όπως είναι εύλογο, μια από τις πιο μυστηριώδεις διαστάσεις αυτής της θεότητας είναι το ίδιο της το όνομα, το οποίο εμφανίζεται και με την εναλλακτική μορφή Αβρασάξ. Μία συνηθισμένη ερμηνεία είναι η αποκρυπτογράφηση του ονόματος με βάση αριθμολογικές αρχές, τις οποίες ο αρχαίος κόσμος είχε σε μεγάλη εκτίμηση. Η αριθμητική αξία του ονόματος του Αβραξά  στα ελληνικά είναι:  α = 1, β = 2, ρ = 100, α = 1, ξ = 60,  α = 1, σ = 200. Όλα μαζί αν αθροιστούν δίνουν 365. Την ίδια αριθμητική αξία δίνει το όνομα και στην εβραϊκή αρίθμηση με τον ακόλουθο τρόπο: άλεφ = 1,  μπεθ = 2, ρες = 200, άλεφ = 1, κοφ = 100, άλεφ =1, σαμέχ = 60. Έχει προταθεί ότι ο αριθμός 365, που ταυτίζεται φυσικά με τον αριθμό των ημερών του χρόνου, προσφέρει τον εαυτό του άμεσα για σύνδεση με την θεότητα, η οποία εξουσιάζει την ολότητα του χρόνου και με την δύναμη της οποίας ο χρόνος δημιουργείται και  μηδενίζεται. Ο εκμηδενισμός του χρόνου αποτελεί μια πραγματικά Γνωστική αντίληψη. Κατά μία έννοια μπορεί να θεωρηθεί ως το κορύφωμα του ουσιαστικού Γνωστικισμού, ο οποίος είναι στην κατοχή μόνο των πιο φωτισμένων και πιο πνευματικών Γνωστικών. Ο Αβραξάς, με την ιδιότητά του της δύναμης της ύπαρξης που διαπερνά τα πάντα, αποτελεί επομένως τον ελευθερωτή από τον κύκλο της ανάγκης, αποδεσμεύοντας τον άνθρωπο από την αγωνία του χρόνου και τον τρόμο της ιστορίας. Οι τριακόσιες εξήντα πέντε ζώνες του εσωτερικού βασιλείου ή του ανθρώπινου σώματος, που εξωτερικά εκφράζονται με τον ίδιο αριθμό των ημερών, αντιπροσωπεύουν το σύνολο των ψυχολογικών εμποδίων που στέκονται στον δρόμο της ψυχής προς την ελευθερία, προκαλώντας τρόπον τινά την ταφή της και τον περιορισμό της σε μια κατάσταση που μοιάζει με τον θάνατο. Ο Αβραξάς, λοιπόν, όχι μόνο φέρνει την ελευθερία από τον χρόνο, ο όποιος προκαλεί απελπισία, γηρατειά, αρρώστια και τελικά θάνατο, αλλά σταματά επίσης και τον τροχό της τύχης ή της μοίρας. Έτσι θέτει ένα τέλος στην επαναλαμβανόμενη εμπειρία της τυφλής ασυνείδητης και διαρκούς αναβίωσης αιώνων άσκοπης κοσμικής εργασίας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την ακόμη βαθύτερη εμπλοκή της ψυχής σε φροντίδες που είναι άσχετες ως προς αυτήν. Ανάμεσα στις δύο πολύ συχνά αναφερόμενες εναλλακτικές διαδρομές, αυτή του ιστορικού εγώ-συνείδησης και αυτή του κυκλικού ανιστορικού ασυνείδητου, ο Αβραξάς στέκεται ως η τρίτη δυνατότητα της αιώνια διαθέσιμης άχρονη στιγμής, του αιώνιου τώρα, η αναγνώριση του οποίου φέρνει την ελευθερία από τον χρόνο τόσο στη γραμμική, όσο και στην κυκλική του μορφή.

Επιπλέον προς την αριθμητική του αξία, το όνομα του Αβραξά κρύβει ένα ακόμη σημαντικό μυστικό στο γεγονός ότι αποτελείται από 7 γράμματα. Αυτά τα 7 γράμματα θεωρείται ότι συνδέονται με τις 7 ακτίνες της δημιουργικής δύναμης των πλανητικών σφαιρών, οι οποίες στα γνωστικά συστήματα αντιπροσωπεύουν τόσο τη δημιουργικότητα, αλλά και την περιοριστική φύση του κόσμου. Οι επτά κυβερνήτες και άρχοντες του κόσμου, των οποίων τα φυσικά σύμβολα είναι οι 7 πλανήτες, λέγεται από τους Γνωστικούς ότι ενεργούν ως φρουροί, αλλά και ως δεσμώτες της ψυχής. Η αφώτιστη ψυχή εξουσιάζεται από τους πλανήτες ή αλλιώς από τις ψυχολογικές δυνάμεις και τα συμπλέγματα που συμβολίζονται από τους πλανήτες. Έτσι ένας άνθρωπος γοητεύεται από τη δύναμη του Άρη, όταν η οργή εισχωρήσει στην προσωπικότητά του. Άλλος μπορεί να κυριαρχείται από την Αφροδίτη στη διάρκεια ενός ερωτικού πάθους. Η περιέργεια του Ερμή εξουσιάζει άλλους ανθρώπους και ούτω καθεξής. Αντίθετα με άλλους δεισιδαίμονες λάτρεις της λαϊκής αστρολογίας, ο Γνωστικός θεωρεί την κυριαρχία των πλανητών και των άλλων ουράνιων σωμάτων ως μια εισβολή στην πνευματική του ιδιωτικότητα, μια επίθεση στα κυρίαρχα προνόμια της ατομικότητάς του. Ο Αβραξάς ως άθροισμα και εξουσιαστής του συστήματος των πλανητών αποτελεί επομένως το πραγματικό αρχέτυπο της δυνατότητας του ανθρώπου για πνευματική ελευθερία και ανεξαρτησία από τις ασυνείδητες ψυχολογικές πιέσεις και ένστικτα.

Όταν ο Γνωστικός απευθυνόταν στον  Αβραξά, ή σε οποιοδήποτε άλλο σύμβολο του υπερβατικού θεού που είναι υπεράνω όλων των ενδιάμεσων δυνάμεων, στην πράξη επικαλούνταν μια ζώσα ενέργεια, μια ενεργή δύναμη πνευματικής φύσης. Ακόμη και οι εχθρικές προς την Γνωστική ψυχή δυνάμεις και οι ίδιες με τη σειρά τους, κάποτε και με κάποιο τρόπο, πήγασαν από αυτήν την ακτινοβόλα, την υπερουράνια πρώτη πηγή και κατά την πορεία της καθόδου τους προς τις κατώτερες περιοχές μεταβλήθηκαν σε δυνάμεις γεμάτες άγνοια και μερικές φορές ακόμη και κακία. Κάθε  δύναμη, η οποία εκπορεύεται από τον ύψιστο Θεό, είναι αγαθότερη από εκείνη, η οποία βρίσκεται κάτω από αυτήν, και επομένως αντανακλά τον χαρακτήρα της υπερβατικής πρώτης αρχής καλύτερα. Έτσι η Γνωστική ψυχή, ανερχόμενη από σφαίρα σε σφαίρα, από Αιώνα σε Αιώνα, αναζητά την κοινωνία και την ένωση με την υπέρτατη πηγή. Αφού εκπληρωθούν όλα τα καθήκοντα, τελεστούν όλοι οι καθαρμοί και γίνουν όλες οι ιερές πράξεις, στο τέλος αυτού του μεγάλου ταξιδιού περιμένει το πρώτο μυστήριο, η πηγή όλων των θεών, των κόσμων και των ανθρώπων. Αυτή η πρώτη πηγή είναι ο άγνωστος υπερβατικός και διαπερνών τα πάντα Αβραξάς. Αυτό το μυθολογικό πλαίσιο, αυτός ο μύθος της σωτηρίας μέσω της ανόδου διά των Αιώνων μοιάζει ριζικά διαφορετικός από την αντίληψη περί σωτηρίας του χριστιανισμού, όπως διαμορφώθηκε μετά την περίοδο της συνόδου της Νίκαιας. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η σωτηρία είναι το αποτέλεσμα ενός μοναδικού, μη επαναλαμβανόμενο γεγονότος, και συγκεκριμένα της σταύρωσης, του θανάτου και της ανάστασης του Ιησού Χριστού στη σαρκική του μορφή. Αντίθετα από αυτή την άποψη, οι Γνωστικοί πιστεύουν σε μια έννοια της σωτηρίας ή της απελευθέρωσης που εμφανίζεται ως ένα επαναλαμβανόμενο γεγονός στο παρόν, μια διαδικασία πνευματικής ανάπτυξης τόσο στη γη, όσο και στα αόρατα βασιλιά πέρα από τη φυσική πραγματικότητα. Ο Καρποκράτης, ένας Γνωστικός δάσκαλος, υπέθεσε ότι αυτή η διαδικασία είναι στην πραγματικότητα σε εξέλιξη μέσω μιας σειράς ζωών πάνω στη γη και όλες οι Γνωστικές σχολές δέχονταν ότι συνεχίζεται και μέσω των ουράνιων σφαιρών.

[ΠΗΓΗ: Stephan A. Hoeller, The Gnostic Jung, 83-92]

---

[1] Πάπυρος που χρονολογείται γύρω στα 350 μ.Χ. (PGM XIII 1-343) περιλαμβάνει επίκληση προς έναν ύψιστο δημιουργό Θεό, του οποίου το όνομα δίνεται ως Αβραξάς. Ο πάπυρος συνεχίζει με έναν κοσμογονικό μύθο, στον οποίο ο Αβραξάς δημιούργησε την Ογδοάδα (= το σύστημα των οχτώ σφαιρών) με το γέλιο του. Το πρώτο του γέλιο δημιούργησε το φως, το δεύτερο διαχώρισε τα πρωταρχικά νερά και δημιούργησε το στερέωμα, το τρίτο δημιούργησε το νου με τη μορφή του Ερμή, το τέταρτο την γονιμότητα και την αναπαραγωγή, το πέμπτο τη μοίρα, το έκτο τον χρόνο με τη μορφή της σελήνης και του ήλιου, ενώ το έβδομο και τελευταίο του γέλιο δημιούργησε την θεά Ψυχή που με την καθοδήγηση του Ερμή, του φωτισμένου νου, γεμίζει όλο το κοσμικό σύστημα με ενέργεια και κίνηση. Στη συνέχεια από διάφορους ήχους που έκανε ο Αβραξάς δημιουργήθηκε το ερπετό Πύθων, το οποίο γνώριζε όλα τα πράγματα, ο πρώτος Άνθρωπος ή Φόβος και ο θεός Ιαώ που είναι ο κυβερνήτης των πάντων. Ο Άνθρωπος πάλεψε με τον Ιαώ και ο Αβραξάς αποφάσισε ότι η δύναμη του Ιαώ θα προκύπτει και από τις δύο άλλες υπάρξεις και ότι αυτός θα είναι που θα έχει προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων θεών. Το ίδιο κείμενο περιγράφει τον ήλιο ως έναν αρχάγγελο του Αβραξά.

septemsermonesadmortuos

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ