Μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα όπως είναι;

Η εγκεφαλική δραστηριότητα και οι ενσυνείδητες εμπειρίες. Βλέπουμε την πραγματικότητα όπως είναι; Κατασκευάζουμε αυτά που βλέπουμε. Η εξέλιξη δεν ευνοεί τη φιλαλήθη ή ακριβή αντίληψη. Η εξέλιξη μας έχει διαμορφώσει με αντιληπτικά σύμβολα που σχεδιάστηκαν για να μας κρατήσουν ζωντανούς. Δεν βλέπουμε ότι είμαστε τυφλοί. Η πραγματικότητα είναι ένα τεράστιο μηχάνημα που προκαλεί τις ενσυνείδητες εμπειρίες μας. Συνομιλία  Κρις Άντερσον και Ντόναλντ Χόφμαν.

Στο κάτω μέρος της εικόνας βλέπουμε δύο κλαράκια που ενώνονται. Στο αριστερό μέρος, στη μέση του δέντρου ένα κλαράκι και παραπάνω ένα άλλο που τα φύλλα του πέφτουν προς τα κάτω. Εσείς βέβαια μπορεί να βλέπετε ό,τι ονειρεύεστε!

Επεξεργασία ανάρτησης από τον Ζάχο Σκαφίδα

Μετάφραση: Lucas Kaimaras Επιμέλεια: Miriela Patrikiadou

Η εγκεφαλική δραστηριότητα και οι ενσυνείδητες εμπειρίες

Μου αρέσουν τα μυστήρια και με συναρπάζει το μεγαλύτερο άλυτο μυστήριο της επιστήμης, ίσως επειδή είναι προσωπικό. Αφορά το ποιοι είμαστε, και δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι. Το μυστήριο είναι αυτό: Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στον εγκέφαλό σας και τις ενσυνείδητες εμπειρίες σας, όπως η εμπειρία της γεύσης της σοκολάτας ή της αίσθησης του βελούδου;

Αυτό βέβαια το μυστήριο δεν είναι νέο. Το 1868 ο Τόμας Χάξλεϊ έγραφε, «Πώς γίνεται, κάτι τόσο εκπληκτικό όσο μια συνειδησιακή κατάσταση που επέρχεται ως αποτέλεσμα ερεθίσματος στον νευρικό ιστό, να είναι το ίδιο ανεξήγητο με το πώς εμφανιζόταν το Τζίνι όταν ο Αλαντίν έτριβε το λυχνάρι του». Βέβαια ο Χάξλεϊ γνώριζε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα και οι ενσυνείδητες εμπειρίες συσχετίζονται αλλά δεν ήξερε γιατί. Για την επιστήμη της εποχής του ήταν ένα μυστήριο.

Στα χρόνια μετά τον Χάξλεϊ η επιστήμη έμαθε πολλά σχετικά με την εγκεφαλική δραστηριότητα αλλά η σχέση μεταξύ αυτής και των ενσυνείδητων εμπειριών παραμένει ένα μυστήριο. Γιατί; Γιατί κάναμε τόσο μικρή πρόοδο; Κάποιοι ειδήμονες πιστεύουν ότι δεν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα επειδή στερούμαστε τις κατάλληλες έννοιες και πληροφορίες.

 Δεν περιμένουμε από πιθήκους να λύσουν προβλήματα της κβαντικής μηχανικής. Παρομοίως, δεν μπορούμε να περιμένουμε το είδος μας να λύσει αυτό το πρόβλημα. Εγώ όμως διαφωνώ. Είμαι πιο αισιόδοξος. Νομίζω ότι απλώς κάναμε μια λάθος υπόθεση. Μόλις τη διορθώσουμε, μπορεί ίσως να λύσουμε το πρόβλημα. Σήμερα θέλω να σας πω ποια είναι η υπόθεση, γιατί είναι λανθασμένη, και πώς να τη διορθώσουμε.

Βλέπουμε την πραγματικότητα όπως είναι;

Ας αρχίσουμε με μια ερώτηση: Βλέπουμε την πραγματικότητα όπως είναι; Ανοίγω τα μάτια μου κι έχω μια εμπειρία που την περιγράφω ως μια κόκκινη ντομάτα σε απόσταση ενός μέτρου από εμένα. Σαν αποτέλεσμα, τείνω να πιστέψω ότι στην πραγματικότητα υπάρχει μια κόκκινη ντομάτα ένα μέτρο μακριά μου. Μετά κλείνω τα μάτια και η εμπειρία μου αλλάζει σε ένα γκρίζο χωράφι, αλλά ισχύει ακόμη ότι στην πραγματικότητα υπάρχει μια κόκκινη ντομάτα στο ένα μέτρο; Έτσι νομίζω, μπορεί όμως να κάνω λάθος; Μπορεί να παρερμηνεύω τη φύση όσων αντιλαμβάνομαι;

Έχουμε παρερμηνεύσει τις αντιλήψεις μας και στο παρελθόν. Συνηθίζαμε να πιστεύουμε ότι η Γη είναι επίπεδη επειδή έτσι φαίνεται. Ο Πυθαγόρας ανακάλυψε ότι κάναμε λάθος. (Πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, Πυθαγόρας 600 π.Χ. και Αριστοτέλης 374-324 π.Χ., διατύπωσαν την άποψη ότι η Γη έχει σχήμα όμοιο με σφαίρα. Ο Ερατοσθένης 195 π.Χ) πραγματοποίησε την πρώτη ιστορικά διαπιστωμένη μέτρηση της Γης).  Μετά νομίζαμε ότι η Γη είναι το ακίνητο κέντρο του σύμπαντος, ξανά επειδή έτσι φαίνεται.

Ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος ανακάλυψαν, και πάλι, ότι κάναμε λάθος. Ο Γαλιλαίος τότε αναρωτήθηκε μήπως παρερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας και με άλλους τρόπους. Έγραψε: «Νομίζω ότι οι γεύσεις, οι οσμές, τα χρώματα, κ.λ.π. διαμένουν στη συνείδηση. Γι' αυτό, εάν αφαιρέσουμε το ζωντανό ον, όλες αυτές οι ιδιότητες θα εξαϋλωθούν». Αυτός είναι εκπληκτικός ισχυρισμός. Μπορεί ο Γαλιλαίος να είχε δίκιο; Μπορεί να παρερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας τόσο πολύ; Τι λέει η σύγχρονη επιστήμη επ' αυτού;

     

Το μυαλό σας κατασκευάζει ένα κύβο που δεν υπάρχει. Υπάρχουν κύκλοι με κάποια λευκά σχέδια και μάλιστα βλέπει τον κύβο τρισδιάστατο. Αν ενώ παρατηρείται  το δεύτερο σχέδιο τραβήξετε το βλέμμα σας σε αυτά που γράφω ή στο δίπλα σχέδιο, θα νομίζεται ότι η σπείρα περιστρέφεται!

Κατασκευάζουμε αυτά που βλέπουμε

Οι νευροεπιστήμονες μας λένε ότι σχεδόν το 1/3 του εγκεφαλικού φλοιού απασχολείται με την όραση. Όταν απλά ανοίγεις τα μάτια και ρίχνεις μια ματιά στο δωμάτιο, λειτουργούν δισεκατομμύρια νευρώνες και τρισεκατομμύρια συνάψεις. Αυτό βέβαια μας εκπλήσσει λίγο γιατί, στο μέτρο που αναλογιζόμαστε την όραση, τη σκεφτόμαστε σαν μια κάμερα. Απλώς φωτογραφίζει την αντικειμενική πραγματικότητα όπως αυτή είναι. Βέβαια, ένα μέρος της όρασης είναι σαν την κάμερα: το μάτι έχει έναν φακό που εστιάζει μια εικόνα στο πίσω μέρος του ματιού όπου υπάρχουν 130 εκατομμύρια φωτοϋποδοχείς, έτσι το μάτι είναι σαν μια κάμερα 130 μεγαπίξελ.

Αλλά αυτό δεν εξηγεί τα δισεκατομμύρια των νευρώνων και τα τρισεκατομμύρια των συνάψεων που εμπλέκονται στην όραση. Με τι ασχολούνται οι νευρώνες; Οι νευροεπιστήμονες μας λένε ότι δημιουργούν σε πραγματικό χρόνο όλες τις μορφές, αντικείμενα, χρώματα, και κινήσεις που βλέπουμε. Είναι σαν να παίρνουμε μια φωτογραφία του δωματίου όπως είναι, αλλά στην πραγματικότητα, κατασκευάζουμε όλα όσα βλέπουμε. Δεν κατασκευάζουμε όλον τον κόσμο αμέσως. Κατασκευάζουμε ό,τι χρειαζόμαστε εκείνη τη στιγμή.

Υπάρχουν πολλές αποδείξεις αρκετά πειστικές ότι κατασκευάζουμε αυτά που βλέπουμε. Θα σας δείξω μόνο δύο. Στο παράδειγμα βλέπετε κόκκινους δίσκους με κάποια κομμάτια να τους λείπουν, αλλά αν τους περιστρέψω λίγο ξαφνικά θα δείτε έναν τρισδιάσταστο κύβο να εμφανίζεται στην οθόνη. Η οθόνη φυσικά είναι επίπεδη, άρα ο τρισδιάστατος κύβος που αντιλαμβάνεστε πρέπει να είναι δική σας κατασκευή. Στο επόμενο παράδειγμα θα δείτε λαμπερές μπλε μπάρες με πολύ ευδιάκριτες άκρες να διασχίζουν μια περιοχή με κουκκίδες. Οι κουκκίδες όμως δεν κινούνται. Το μόνο που κάνω σε κάθε καρέ είναι να αλλάζω το χρώμα των κουκκίδων από μπλε σε μαύρο και το αντίθετο. Αλλά όταν το κάνω γρήγορα, το οπτικό σας σύστημα δημιουργεί τις λαμπερές μπλε μπάρες με τις ευδιάκριτες άκρες και την κίνηση.

Υπάρχουν πολλά περισσότερα παραδείγματα αλλά αυτά είναι μόνο δύο όπου κατασκευάζετε αυτό που βλέπετε. Αλλά οι νευροεπιστήμονες προχωρούν παραπέρα. Λένε ότι ανακατασκευάζουμε την πραγματικότητα. Έτσι, όταν έχω μια εμπειρία που περιγράφεται σαν μια κόκκινη ντομάτα, αυτή η εμπειρία είναι στην ουσία μια ακριβής ανακατασκευή των χαρακτηριστικών μιας πραγματικής κόκκινης ντομάτας που θα υπήρχαν ακόμη και εάν δεν κοιτούσα.

Δεν κατασκευάζουμε απλά, αλλά ανακατασκευάζουμε

 Γιατί όμως οι νευροεπιστήμονες λένε ότι δεν κατασκευάζουμε απλά, αλλά ότι ανακατασκευάζουμε; Το πάγιο επιχείρημα που δίνεται είναι συνήθως ένα εξελικτικό. Εκείνοι οι πρόγονοί μας που έβλεπαν πιο καλά είχαν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι όσων έβλεπαν λιγότερο καλά, κι έτσι είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαιωνίσουν τα γονίδιά τους. Είμαστε απόγονοι εκείνων που έβλεπαν καλύτερα έτσι πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι σε κανονικές συνθήκες η αντίληψή μας είναι ακριβής.

Θα δείτε αυτό στα κανονικά σχολικά βιβλία. Ένα βιβλίο λέει, για παράδειγμα, «Μιλώντας εξελικτικά, η όραση είναι χρήσιμη ακριβώς επειδή είναι τόσο ακριβής». Το σκεπτικό είναι ότι η ακριβής αντίληψη είναι καλύτερη αντίληψη. Σας δίνει πλεονέκτημα επιβίωσης. Είναι όμως σωστό αυτό; Είναι αυτή η σωστή ερμηνεία της εξελικτικής θεωρίας;

Ας δούμε μερικά παραδείγματα της φύσης. Οι αυστραλιανές βουπρηστίδες έχουν πτυχώσεις, είναι γυαλιστερές και καφέ. Το θηλυκό δεν πετάει. Το αρσενικό πετάει ψάχνοντας φυσικά για ένα ελκυστικό θηλυκό. Όταν βρει, κατεβαίνει και ζευγαρώνει. Υπάρχει και ένα ακόμα είδος στη φύση, ο άνθρωπος. Το αρσενικού του είδους διαθέτει ευμεγέθη εγκέφαλο που τον χρησιμοποιεί στην αναζήτηση κρύας μπύρας. (Γέλια) Και όταν τη βρει, τη στραγγίζει, και μερικές φορές πετάει το μπουκάλι πίσω στη φύση. Τυχαίνει αυτά τα μπουκάλια να έχουν πτυχώσεις, να γυαλίζουν, και να έχουν εκείνη την απόχρωση του καφέ που τραβάει την προσοχή των σκαθαριών. Τα αρσενικά συρρέουν πάνω στα μπουκάλια προσπαθώντας να ζευγαρώσουν. Χάνουν κάθε ενδιαφέρον για τα πραγματικά θηλυκά. Κλασική περίπτωση αρσενικού που αφήνει το θηλυκό για το ποτό. (Γέλια) (Χειροκρότημα) Το είδος έφτασε πολύ κοντά στην εξαφάνιση. Η Αυστραλία χρειάστηκε να αλλάξει τα μπουκάλια της για να σωθεί το σκαθάρι. (Γέλια) Τα αρσενικά έβρισκαν τα θηλυκά με επιτυχία για χιλιάδες, ίσως και εκατομμύρια χρόνια. Φαίνεται ότι έβλεπαν την πραγματικότητα, αλλά προφανώς δεν το έκαναν. Η εξέλιξη τους βρήκε το αδύνατο σημείο. Το θηλυκό είναι οτιδήποτε έχει πτυχώσεις, είναι γυαλιστερό και καφέ, και όσο μεγαλύτερο, τόσο καλύτερα. (Γέλια) Ακόμη και όταν σερνόταν πάνω στο μπουκάλι, το αρσενικό δεν έβλεπε το λάθος του. Θα πείτε, εντάξει τώρα, τα σκαθάρια είναι απλοϊκά πλάσματα, αλλά τα θηλαστικά σίγουρα δεν είναι. Τα θηλαστικά δεν εξαρτώνται από κόλπα. Δεν θα επιμείνω σε αυτό αλλά βλέπετε τι εννοώ. (Γέλια)

   

Ο εγκέφαλος αυτού το ελαφιού δεν μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Εσείς δίπλα απολαύσετε τα όμορφα λουλούδια και την πεταλουδίτσα!

Η εξέλιξη δεν ευνοεί τη φιλαλήθη ή ακριβή αντίληψη

Έτσι προκύπτει ένα σημαντικό τεχνικό ερώτημα: Η φυσική επιλογή πραγματικά ευνοεί το να βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι; Ευτυχώς δεν χρειάζεται να κουνήσουμε χέρια και να μαντέψουμε. Η εξέλιξη είναι μια μαθηματικά ακριβής θεωρία. Μπορούμε να το εξακριβώσουμε, χρησιμοποιώντας τις εξελικτικές εξισώσεις. Μπορούμε να βάλουμε διάφορους οργανισμούς σε τεχνητούς κόσμους να ανταγωνιστούν και να δούμε ποιος θα επιβιώσει και θα ευημερήσει, ποιο αισθητικό σύστημα είναι πιο εύρωστο.

εξισώσεις

Μια κεντρική έννοια στις εξισώσεις είναι η ευρωστία. Σκεφτείτε αυτό το κομμάτι κρέας: Τι κάνει αυτό για την ευρωστία ενός ζώου; Για ένα πεινασμένο λιοντάρι που ψάχνει για φαγητό, βελτιώνει την ευρωστία του. Για ένα καλοζωισμένο λιοντάρι που ψάχνει να ζευγαρώσει, δεν τη βελτιώνει. Και για ένα κουνέλι σε οποιαδήποτε περίπτωση, δεν βελτιώνει την ευρωστία του, έτσι, η ευρωστία όντως εξαρτάται από την υφιστάμενη πραγματικότητα, ναι, αλλά επίσης από τον οργανισμό, την κατάσταση και τη δράση του. Η ευρωστία δεν είναι το ίδιο όπως η υφιστάμενη πραγματικότητα, και είναι η ευρωστία, και όχι η υφιστάμενη πραγματικότητα, που φιγουράρει σε κεντρικό σημείο των εξελικτικών εξισώσεων.

Έτσι, στο δικό μου εργαστήριο, έχουμε τρέξει εκατοντάδες χιλιάδες εξομοιώσεις εξελικτικών παιχνιδιών με διάφορους τυχαία επιλεγμένους κόσμους και οργανισμούς που ανταγωνίζονται για πόρους αυτών των κόσμων. Κάποιοι οργανισμοί βλέπουν όλη την πραγματικότητα, άλλοι βλέπουν μόνο μέρος της, και μερικοί δεν τη βλέπουν καθόλου, βλέπουν μόνο την ευρωστία. Ποιος κερδίζει; Λυπάμαι για τα κακά νέα, αλλά η αντίληψη της πραγματικότητας είναι υπό εξαφάνιση. Σχεδόν σε κάθε εξομοίωση οι οργανισμοί που δεν βλέπουν καθόλου την πραγματικότητα αλλά είναι συντονισμένοι στην ευρωστία, οδηγούν σε εξαφάνιση τους οργανισμούς που αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα. Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η εξέλιξη δεν ευνοεί τη φιλαλήθη ή ακριβή αντίληψη. Αυτή η αντίληψη της πραγματικότητας τείνει σε εξαφάνιση. Αυτό είναι κάπως απίστευτο.

Έχουμε πλαστεί με κόλπα και τεχνάσματα που μας κρατάνε ζωντανούς

Πώς γίνεται να μην βλέπεις τον κόσμο με ακρίβεια και να έχεις πλεονέκτημα επιβίωσης; Είναι λίγο αντιφατικό. Θυμηθείτε όμως τις βουπρηστίδες. Επιβίωσαν για χιλιάδες, ίσως και εκατομμύρια χρόνια, με απλά κόλπα και τεχνάσματα. Αυτό που μας λέει η εξελικτική εξίσωση είναι ότι οι οργανισμοί, μαζί κι εμείς, είμαστε στην ίδια μοίρα με τα σκαθάρια. Δε βλέπουμε την πραγματικότητα όπως είναι. Έχουμε πλαστεί με κόλπα και τεχνάσματα που μας κρατάνε ζωντανούς. Παρόλα αυτά, χρειαζόμαστε βοήθεια με την διαίσθησή μας. Πώς είναι δυνατόν να ωφελεί η μη αντίληψη της πραγματικότητας;

Ευτυχώς υπάρχει μια χρήσιμη μεταφορά: η διεπαφή της επιφάνειας εργασίας του υπολογιστή σας. Σκεφτείτε το μπλε εικονίδιο ως μια ομιλία TED που γράφετε. Το εικονίδιο είναι μπλε και παραλληλόγραμμο και είναι στην κάτω δεξιά γωνία της επιφάνειας εργασίας. Σημαίνει αυτό πως και το ίδιο το αρχείο κειμένου στον υπολογιστή είναι μπλε, παραλληλόγραμμο και στην κάτω δεξιά γωνία του υπολογιστή; Φυσικά όχι. Οποιοσδήποτε το σκέφτηκε αυτό, παρερμηνεύει το σκοπό της διεπαφής. Δεν είναι εκεί για να δείξει την πραγματικότητα του υπολογιστή. Στην πραγματικότητα, είναι εκεί για να την κρύβει.

Δεν χρειάζεται να ξέρετε για διόδους και αντιστάσεις και όλα τα μεγκαμπάιτ του λογισμικού. Αν ήταν να ασχοληθείτε με αυτά, δεν θα γράφατε το αρχείο κειμένου, ούτε θα επεξεργαζόσαστε τη φωτογραφία. Το νόημα είναι ότι η εξέλιξη μας έδωσε μια διεπαφή που κρύβει την πραγματικότητα και καθοδηγεί την προσαρμοστική συμπεριφορά. Ο χώρος και ο χρόνος, όπως τους αντιλαμβανόμαστε τώρα, είναι η επιφάνεια εργασίας σας. Τα υλικά αντικείμενα είναι απλώς εικονίδια πάνω σε αυτή την επιφάνεια.

Η εξέλιξη μας έχει διαμορφώσει με αντιληπτικά σύμβολα που σχεδιάστηκαν για να μας κρατήσουν ζωντανούς.

Υπάρχει μια εμφανής ένσταση. Χόφμαν, αν πιστεύεις ότι αυτό το τρένο που έρχεται με 320 χλμ/ώρα, είναι απλώς ένα εικονίδιο στην επιφάνεια εργασίας, γιατί δεν στέκεσαι στην πορεία του; Και αφού θα έχεις φύγει, μαζί και η θεωρία σου, θα ξέρουμε ότι εκείνο το τρένο ήταν κάτι παραπάνω από ένα εικονίδιο. Λοιπόν, δεν θα έμπαινα μπροστά στο τρένο για τον ίδιο λόγο που δεν θα έριχνα απερίσκεπτα το εικονίδιο στον κάδο ανακύκλωσης. Όχι επειδή εκλαμβάνω το εικονίδιο κυριολεκτικά - το αρχείο δεν είναι κυριολεκτικά μπλε ή παραλληλόγραμμο - αλλά όντως το παίρνω στα σοβαρά. Θα έχανα εβδομάδες εργασίας.

Παρομοίως, η εξέλιξη μας έχει διαμορφώσει με αντιληπτικά σύμβολα που σχεδιάστηκαν για να μας κρατήσουν ζωντανούς. Καλύτερα να τα πάρουμε στα σοβαρά. Αν δείτε φίδι, μην το σηκώσετε. Αν δείτε γκρεμό, μην πηδήξετε. Σχεδιάστηκαν για να μας κρατούν ασφαλείς και πρέπει να τα πάρουμε στα σοβαρά. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα πάρουμε κυριολεκτικά. Είναι λογικό σφάλμα. Μια άλλη ένσταση: Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο εδώ.

Οι φυσικοί μας έλεγαν για πολύ καιρό ότι το μέταλλο στο τρένο φαίνεται συμπαγές αλλά στην πραγματικότητα είναι κυρίως κενό με μικροσκοπικό σωματίδια να στροβιλίζονται. Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο εδώ. Όχι ακριβώς. Είναι σαν να λες, ξέρω ότι το μπλε εικονίδιο στην επιφάνεια εργασίας δεν είναι η πραγματικότητα του υπολογιστή, αλλά αν βγάλω τον μεγεθυντικό φακό μου και κοιτάξω προσεκτικά βλέπω μικρά εικονοστοιχεία και αυτή είναι η πραγματικότητα του υπολογιστή. Όχι ακριβώς. Είστε ακόμα στην επιφάνεια εργασίας και αυτή είναι η ουσία. Τα μικροσκοπικά σωματίδια είναι ακόμη στον χωροχρόνο: είναι ακόμη στη διεπαφή του χρήστη.

Έτσι λέω κάτι πολύ πιο ριζοσπαστικό από εκείνους τους φυσικούς. Τελικά μπορεί να διαφωνήσεις, κοίτα, όλοι βλέπουμε το τρένο, έτσι κανείς μας δεν κατασκευάζει το τρένο. Αλλά θυμηθείτε το παράδειγμα. Σε αυτό, όλοι βλέπουμε έναν κύβο αλλά η οθόνη είναι επίπεδη, έτσι ο κύβος που βλέπετε είναι ο κύβος που κατασκευάζετε. Όλοι βλέπουμε έναν κύβο γιατί όλοι, καθένας από εμάς, κατασκευάζουμε τον κύβο που βλέπουμε.

Το ίδιο συμβαίνει με το τρένο. Όλοι βλέπουμε το τρένο επειδή καθένας βλέπει το τρένο που κατασκευάζει, και το ίδιο συμβαίνει με όλα τα υλικά αντικείμενα. Τείνουμε να σκεφτόμαστε την αντίληψη ως ένα παράθυρο στην υφιστάμενη πραγματικότητα. Η εξελικτική θεωρία μας λέει ότι είναι μια λανθασμένη ερμηνεία της αντίληψής μας. Αντ' αυτού, η πραγματικότητα μοιάζει πιο πολύ με τρισδιάστατη επιφάνεια εργασίας που σχεδιάστηκε για να κρύβει την πολυπλοκότητα του πραγματικού κόσμου και να προωθεί την προσαρμοστική συμπεριφορά. Ο χώρος όπως τον αντιλαμβάνεστε είναι η επιφάνεια εργασίας. Τα υλικά αντικείμενα είναι τα εικονίδια επάνω στην επιφάνεια εργασίας.

Δεν βλέπουμε ότι είμαστε τυφλοί

Πιστεύαμε ότι η Γη ήταν επίπεδη επειδή έτσι φαίνεται. Μετά πιστεύαμε ότι η Γη ήταν το ακίνητο κέντρο της πραγματικότητας επειδή έτσι φαίνεται. Κάναμε λάθος. Παρερμηνεύαμε την αντίληψή μας. Τώρα πιστεύουμε ότι ο χωροχρόνος και τα αντικείμενα αποτελούν τη φύση της υφιστάμενης πραγματικότητας. Η εξελικτική θεωρία μας λέει ότι και πάλι κάνουμε λάθος. Παρερμηνεύουμε το περιεχόμενο των εμπειριών της αντίληψής μας. Είναι κάτι που υπάρχει όταν δεν κοιτάς αλλά δεν είναι ο χωροχρόνος και τα υλικά αντικείμενα.

 Είναι το ίδιο δύσκολο να ξεκολλήσουμε από το χωροχρόνο και τα αντικείμενα όπως και για τα σκαθάρια να ξεκολλήσουν από το μπουκάλι. Γιατί; Επειδή δεν βλέπουμε ότι είμαστε τυφλοί. Αλλά έχουμε ένα πλεονέκτημα σε σχέση με τα σκαθάρια: την επιστήμη και την τεχνολογία μας. Κοιτάζοντας μέσα από τον φακό ενός τηλεσκοπίου ανακαλύψαμε ότι η Γη δεν είναι το ακίνητο κέντρο της πραγματικότητας, και κοιτάζοντας μέσα από τον φακό της εξελικτικής θεωρίας ανακαλύψαμε ότι ο χωροχρόνος και τα αντικείμενα δεν είναι η φύση της πραγματικότητας.

Όταν έχω μια εμπειρία εξ αντιλήψεως που περιγράφω ως κόκκινη ντομάτα, διαδρώ με την πραγματικότητα, αλλά εκείνη η πραγματικότητα δεν είναι και δεν μοιάζει με κόκκινη ντομάτα, Παρομοίως, όταν έχω μια εμπειρία που περιγράφω ως λιοντάρι ή κρέας, διαδρώ με την πραγματικότητα, αλλά εκείνη η πραγματικότητα δεν είναι λιοντάρι ή κρέας. Και το κορυφαίο: Όταν έχω μια εμπειρία εξ αντιλήψεως που περιγράφω ως εγκέφαλο η νευρώνες διαδρώ με την πραγματικότητα, αλλά εκείνη η πραγματικότητα δεν είναι εγκέφαλος ή νευρώνες και δεν μοιάζει με εγκέφαλο ή νευρώνες.

Η πραγματικότητα είναι ένα τεράστιο μηχάνημα που προκαλεί τις ενσυνείδητες εμπειρίες μας

Και εκείνη η πραγματικότητα, οτιδήποτε και να είναι, είναι η πραγματική πηγή αιτίας και αποτελέσματος στον κόσμο, όχι ο εγκέφαλος ούτε οι νευρώνες. Ο εγκέφαλος και οι νευρώνες δεν έχουν δυνάμεις αιτιατού. Δεν προκαλούν καμία από τις αντιληπτικές μας εμπειρίες και καμία συμπεριφορά μας. Εγκέφαλοι και νευρώνες είναι ένα σύνολο συμβόλων συγκεκριμένου είδους, ένα τέχνασμα.

Τι σημαίνει αυτό για το μυστήριο της συνείδησης; Μάλλον ανοίγει νέες δυνατότητες. Για παράδειγμα, ίσως η πραγματικότητα είναι ένα τεράστιο μηχάνημα που προκαλεί τις ενσυνείδητες εμπειρίες μας. Αμφιβάλλω γι' αυτό αλλά αξίζει να το ερευνήσουμε. Ίσως η πραγματικότητα να είναι ένα τεράστιο διαδραστικό δίκτυο ενσυνείδητων πρακτόρων, απλών και περίπλοκων, που προκαλεί ο ένας τις εμπειρίες του άλλου. Όντως, δεν είναι και τόσο τρελή ιδέα όσο ακούγεται και την ερευνώ αυτόν τον καιρό.

Να όμως η ουσία: Άπαξ και απαλλαγούμε από την τρομερά διαισθητική αλλά και τρομερά λανθασμένη υπόθεση σχετικά με τη φύση της πραγματικότητας, ανοίγονται νέοι δρόμοι για να σκεφτούμε το μεγαλύτερο μυστήριο της ζωής. Βάζω στοίχημα ότι η πραγματικότητα τελικά θα είναι πολύ πιο συναρπαστική και πιο απρόσμενη από ό,τι ποτέ φανταστήκαμε.

Η εξελικτική θεωρία μας δίνει την ύψιστη πρόκληση: Τολμήστε να αναγνωρίσετε ότι η αντίληψη δεν είναι να βλέπετε την αλήθεια, είναι να κάνετε παιδιά. Παρεμπιπτόντως, ακόμη και αυτό εδώ το TED είναι απλώς μέσα στο κεφάλι σας. Ευχαριστώ πάρα πολύ. (Χειροκρότημα)

Συνομιλία  Κρις Άντερσον και Ντόναλντ Χόφμαν

Κρις Άντερσον: Αν είσαι πραγματικά εσύ, σε ευχαριστώ. Βγαίνουν τόσα πολλά απ' αυτό. Κατ' αρχάς, μερικοί μπορεί να πέσουν σε βαθιά κατάθλιψη και μόνο με αυτή τη σκέψη πως η εξέλιξη δεν ευνοεί την πραγματικότητα. Εννοώ ότι κατά κάποιο τρόπο δεν υπονομεύει όλα όσα επιδιώκουμε εδώ, την ικανότητα να σκεφτούμε ότι μπορούμε να δούμε την αλήθεια, ίσως ακόμη και τη δική σου θεωρία, αν θέλουμε να φτάσουμε μέχρι εκεί;

Ντόναλντ Χόφμαν: Ναι, αλλά δεν αποκλείει να έχουμε μια επιτυχημένη επιστήμη. Έχουμε μια θεωρία που αποδείχθηκε πως είναι λανθασμένη, ότι αντίληψη και πραγματικότητα είναι το ίδιο πράγμα. Η θεωρία αποδεικνύεται λανθασμένη. ΟΚ, ας πετάξουμε τη θεωρία. Αυτό δεν μας απαγορεύει να θέτουμε αξιωματικά άλλες θεωρίες σχετικά με τη φύση της πραγματικότητας, άρα είναι τελικά πρόοδος να αναγνωρίζουμε ότι μια θεωρία ήταν λάθος. Η επιστήμη συνεχίζει ως συνήθως. Κανένα πρόβλημα.

ΚΑ: Θεωρείς ότι είναι δυνατόν - (Γέλια) - Φάση έχει, αλλά νομίζω ότι μας λες πως είναι δυνατόν η εξέλιξη να μπορεί ακόμη να μας κάνει να σκεφτούμε λογικά.

ΝΧ: Ναι. Αυτό είναι ένα πολύ καλό επιχείρημα. Οι εξομοιώσεις του εξελικτικού παιχνιδιού που έδειξα ήταν ειδικά για την αντίληψη, και όντως δείχνει ότι η αντίληψή μας έχει διαμορφωθεί να μην μας δείχνει την πραγματικότητα όπως είναι, αλλά αυτό δεν σημαίνει το ίδιο για τη λογική μας ή τα μαθηματικά. Δεν κάναμε τέτοιες εξομοιώσεις αλλά βάζω στοίχημα ότι θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχουν κάποιες πιέσεις επιλογής για την λογική μας και τα μαθηματικά να είναι τουλάχιστον προς την κατεύθυνση της αλήθειας. Για μένα, τα μαθηματικά και η λογική δεν είναι εύκολα. Δεν τα κάνουμε όλα σωστά αλλά τουλάχιστον οι πιέσεις επιλογής δεν αποκλίνουν τελείως από τα κανονικά μαθηματικά και τη λογική. Νομίζω πως πρέπει να δούμε κάθε γνωστική ικανότητα ξεχωριστά και να δούμε την επίδραση της εξέλιξης σε αυτήν. Αυτό που ισχύει για την αντίληψη ίσως να μην ισχύει για τα μαθηματικά και τη λογική.

ΚΑ: Αυτό που προτείνεις μοιάζει κάπως σαν μια ερμηνεία του κόσμου που θα έδινε ο Τζωρτζ Μπέρκλεϋ σήμερα: η συνείδηση δίνει νόημα στην ύλη, και όχι το αντίστροφο.

ΝΧ: Είναι λίγο διαφορετικό από τον Μπέρκλεϋ. Ο Μπέρκλεϋ ήταν θεϊστής και πίστευε ότι η ύψιστη φύση της πραγματικότητας είναι ο Θεός και ούτω καθεξής, και δεν χρειάζεται να ακολουθήσω τον Μπέρκλεϋ, έτσι διαφοροποιούμαι αρκετά από αυτόν. Το αποκαλώ συνειδητό ρεαλισμό. Είναι μια πολύ διαφορετική προσέγγιση.

 ΚΑ: Θα μπορούσα να μιλάω μαζί σου για ώρες κι ελπίζω να το κάνουμε. Ευχαριστώ για την ομιλία σου.

   

                                           Επιλέξτε Ελληνικούς υπότιτλους

skafidaszaxos

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ