Πώς έμαθαν στο Λονδίνο τη δολοφονία του Καποδίστρια; Και ποιος τον δολοφόνησε τελικά;

Ο Καποδίστριας δολοφονείται το πρωί της 9ης Οκτωβρίου 1831 (με το νέο ημερολόγιο). Σε χρόνο ρεκόρ για την εποχή, μαθαίνουν το νέο στο Παρίσι, στις 25 Οκτωβρίου. Η ταχύτητα οφείλεται στο ότι τα νέα ταξίδεψαν με τηλεγράφημα από την Τουλόν στο Παρίσι. Οι γαλλικές εφημερίδες δημοσιεύουν τα νέα την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου και φθάνουν στο Λονδίνο νωρίς το απόγευμα της Παρασκευής 28 Οκτωβρίου. Μόνο η “Globe” προλαβαίνει να δημοσιεύσει κάτι πολύ σύντομο, που μπαίνει στην εφημερίδα τελευταία στιγμή και βασίζεται στις πληροφορίες της συντηρητικής γαλλικής εφημερίδας “Le Messager des Chambres”: «Ένα φοβερό έγκλημα διαπράχθηκε στην Ελλάδα. Ο Κόμης Κάπο Ντ’ Ίστριας πέθανε στο Ναύπλιο, θύμα μιας απεχθούς δολοφονίας.»

Την άλλη μέρα (Σάββατο 29 Οκτωβρίου) οι Times του Λονδίνου δημοσιεύουν το νέο μαζί με ένα κύριο άρθρο. Οι Times απηχούν τις απόψεις της συντηρητικής βρετανικής κυβέρνησης αλλά είναι ταυτόχρονα ανεξάρτητοι και πανίσχυροι. Το άρθρο είναι ισορροπημένο και ιδιαίτερα οξυδερκές αλλά βέβαια και σχηματικό.

Η θέση τους είναι άβολη γιατί την προηγούμενη μέρα είχαν ασκήσει αυστηρή κριτική στον Καποδίστρια κατηγορώντας τον ότι κατάφερε να γίνει μέρος του προβλήματος (και έχουν δίκιο). Στο άρθρο αναφέρουν ότι «δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες για τις συνθήκες της δολοφονίας», χαρακτηρίζουν το έγκλημα φρικτό και το γεγονός ζοφερό. «Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για πολιτικό έγκλημα ή όχι.» Αλλά θεωρούν πιθανότερο το ενδεχόμενο του σχεδιασμένου πολιτικού εγκλήματος από την αντιπολίτευση (αλλά κάνουν λάθος).

Και συνεχίζουν:

«Οι Έλληνες διατηρούν ακόμα τις κακές συνήθειες της τουρκοκρατίας, το στίγμα της δουλείας. Δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία του κράτους δικαίου. Όταν θεωρούν ότι αδικούνται αντιδρούν με προδοσία ή άσκηση βίας. Οι Τούρκοι πασάδες δεν είχαν καμία αίσθηση δικαιοσύνης και δεν ανέμεναν, επίσης, να τους αντιμετωπίσει κανείς με αρχές δικαιοσύνης. Κυριαρχούσε το μαστίγιο του Πασά για τιμωρία και το στιλέτο του σκλάβου για εκδίκηση. Οι Φαναριώτες Πρίγκηπες [εννοούν τον Μαυροκορδάτο] και οι Καπετάνιοι του Μοριά μόνο αυτές τις αρχές γνωρίζουν και σέβονται. Αντιμετώπισαν τον Καποδίστρια ως ένα Χριστιανό Πασά. Ίσως αυτοί ενθάρρυναν ή και εκτέλεσαν τη δολοφονία. Θα το είδαν ως ένα συνηθισμένο τρόπο βάρβαρης απόδοσης δικαιοσύνης αλλά και ως μέσο εκδίκησης.

Έχουμε διατυπώσει πολλές φορές τη γνώμη μας για τον μακαρίτη Κυβερνήτη της Ελλάδας, δεν χρειάζεται να την επαναλάβουμε. Όταν έβρισκε πεδίο συνεννόησης με τους Συμμάχους το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά θετικό για την χώρα του. Αν ήταν λιγότερο φιλόδοξος θα αποτελούσε την καλύτερη εναλλακτική για την Ελλάδα. Θα ήταν καλύτερος από οποιονδήποτε Πρίγκηπα θα επέλεγαν οι Σύμμαχοι για τον ελληνικό θρόνο. Αλλά η μεγάλη αβεβαιότητα για το πώς θα κυβερνηθεί η Ελλάδα δημιούργησε τις συνθήκες για να γίνει ο ίδιος πολύ αυταρχικός απέναντι στους Έλληνες, κάτι που ήταν τελικά μοιραίο και για τον ίδιο.»

Τελικά τι έγινε; Ποιος σκότωσε τον Καποδίστρια και γιατί; Η ιστορική έρευνα έχει καταλήξει. Αντιγράφω από τον κορυφαίο Έλληνα ιστορικό Χρ. Λούκο (2009):

«Δεν εντοπίστηκαν ασφαλή τεκμήρια που θα μπορούσαν να συνδέσουν την αντιπολίτευση στην Ύδρα με το έγκλημα του Ναυπλίου. Ούτε η ανάκριση κατόρθωσε, αν και θα το επιθυμούσε πολύ και παρά τον υπερβάλλοντα ζήλο που έδειξε, να εξακριβώσει τίποτα σχετικό. Ό,τι γράφτηκε από φανατικούς καποδιστριακούς ή μεταγενέστερους, στηρίχθηκε μόνο σε υποθέσεις ή αμφίβολες προφορικές μαρτυρίες. […] Άλλωστε, οι πρόκριτοι της Ύδρας, αν όχι και άλλοι αρχηγοί της αντιπολίτευσης, φαίνεται ότι είχαν δεχθεί να επιχειρήσουν, λίγο πριν τον φόνο, συνδιαλλαγή με τον Κυβερνήτη. Εξάλλου οι περισσότεροι από αυτούς, και κυρίως όσοι έπαιρναν αποφάσεις, θα κατανοούσαν πλήρως τις συνέπειες που θα είχε για τη χώρα παρόμοια πράξη, και ίσως θα είχαν αποθαρρύνει στο παρελθόν ενέργειες που θα έθεταν σε κίνδυνο τον ίδιο τον Καποδίστρια. Η υπόθεση ότι μερικοί ήθελαν να εμποδίσουν με κάθε τρόπο να βρίσκεται ο τελευταίος στην εξουσία, όταν θα έφθαναν οι αποφάσεις της Διάσκεψης του Λονδίνου – που αναμενόταν να είναι, και ήταν, ενισχυτικές γι’ αυτόν – δεν στηρίζεται πουθενά. Δεν προέκυψε κανένα στοιχείο για εμπλοκή στη δολοφονία οιουδήποτε αγγλικού παράγοντα.»

Ακολούθως απορρίπτει την εκδοχή της κάπως πιο πιθανής γαλλικής εμπλοκής, αναφέρει το ενδεχόμενο απλώς να ενθάρρυνε ο Γάλλος στρατηγός Gérard τους Μαυρομιχαλαίους ή οι ίδιοι να έλπιζαν, λανθασμένα, σε γαλλική στήριξη. Όμως έκαναν, προφανώς, λάθος. Η γαλλική κυβέρνηση, είναι βέβαιο, ότι δεν είχε καμία εμπλοκή. Κατά πάσα πιθανότητα ούτε άλλοι Γάλλοι παράγοντες. Ήταν πράξη εκδίκησης των Μαυρομιχαλαίων για τους εξευτελισμούς (φυλακίσεις Πετρόμπεη και άλλων) και την οικονομική ασφυξία που τους οδήγησε η πολιτική του Κυβερνήτη.

Και καταλήγει:

«Η δολοφονία του Καποδίστρια δεν φαίνεται να ήταν το αποτέλεσμα ευρύτερης συνωμοσίας, στην οποία διευθυντικό ρόλο είχαν οι ξένοι παράγοντες ή η ηγεσία της αντιπολίτευσης στην Ύδρα, αλλά το τελευταίο όπλο που διέθεταν τα πιο παραδοσιακά στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας για να υπερασπίσουν την άμεσα απειλούμενη κοινωνική τους υπόσταση. Η συγκυρία έδωσε στην πράξη τους διαφορετικό περιεχόμενο.»

[Υπενθυμίζω ότι απεχθάνομαι τα αντιεπιστημονικά σχόλια: δηλαδή όσων αντιμετωπίζουν αγιογραφικά τον Καποδίστρια και συνωμοσιολογικά τη δολοφονία του. Παρακαλώ να γίνει σεβαστό, αν θέλετε να διατηρήσετε το δικαίωμα σχολιασμού στο προφίλ μου: ούτε σχόλια, ούτε σύνδεσμοι σε ψεκασμένες ιστοσελίδες, ούτε αποσπάσματα από ερασιτεχνικές συνωμοσιολογικές διατριβές, ούτε αναφορές σε ανόητους μύθους περί απορρήτων φακέλων στο Foreign Office κλπ. Ο πίνακας που βλέπετε είναι ίσως ο καλύτερος για το θέμα. Είναι έργο του Διονυσίου Τσόκου που θα δείτε στο Μουσείο Μπενάκη. Υπάρχει και ένας άλλος του Τσόκου, πολύ πιο εντυπωσιακός, πολύ πιο πλούσιος αλλά λιγότερο αληθοφανής. Αυτός ανήκει στην ελληνική κοινότητα της Τεργέστης, τον προσθέτω στα σχόλια.]

Aristides Hatzis

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ