Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ: ΟΤΑΝ Η ΦΥΛΛΙΣ ΚΑΒΑΛΗΣΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου 2018

ΟΤΑΝ Η ΦΥΛΛΙΣ ΚΑΒΑΛΗΣΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Πέτρινο γλυπτό του 12ου αιώνα από το Αβαείο του Cadouin , Γαλλία.

Όπως γράφω στο ποστ μου ΟΙ ΑΡΡΩΣΤΗΜΕΝΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΕΞ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΓΑΜΟ!. μεταφέροντας από το βιβλίο του Καρλχάιντς Ντέσνερ "Σεξουαλικότητα και Χριστιανισμός" οι μεγαλύτεροι διδάσκαλοι της Εκκλησίας -ο Αμβρόσιος, ο Αυγουστίνος, ο Ιωάννης Χρυσόστομος- διέδιδαν ότι η γυναίκα δεν πλάστηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση του θεού, ότι είναι κατώτερο ον, προορισμένο να υπηρετεί τον άντρα – και με διάφορες εκφράσεις υπαινίσσονταν μια σχέση παρόμοια με εκείνη μεταξύ κυρίου και δούλου.

Δεν είναι περίεργο λοιπόν αυτό που γράφει το 1975 η καθηγήτρια Ιστορίας και Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο Νάταλι Ζίμον Ντέιβις στο πρωτοποριακό βιβλίο της «Society and Culture in Early Modern France» (εκδ. Stanford University Press / Polity Press) ότι στον Μεσαίωνα: «Το γυναικείο φύλο θεωρούνταν ως το κατεξοχήν απείθαρχο στην πρώιμη νεότερη Ευρώπη. "Ενα ζώον ατελές, χωρίς πίστη, χωρίς νόμο, χωρίς φόβο, χωρίς σταθερότητα", διακήρυττε ένα γνωστό αξίωμα». Για τους ανθρώπους του Μεσαίωνα και των πρώιμων νεότερων χρόνων (από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα) η γυναικεία αταξία «θεμελιωνόταν στη φυσιολογία της». Πλάσμα αποτελούμενο από ψυχρούς και υγρούς χυμούς, αντί των θερμών και ξηρών του άνδρα, διακρινόταν από «άστατη, δόλια και ύπουλη ιδιοσυγκρασία».

Κυβερνιόταν από κατώτερα ένστικτα, κυριευόταν από το πάθος αντί της λογικής, γινόταν υστερική, και επιπλέον, κατά την Εκκλησία, ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, κατέληγε πρόθυμο σκεύος της μαγείας, υπήκοος του Σατανά. Εξ ου και χρειαζόταν τα όρια που έθεταν η καθιερωμένη κοινωνική ιεραρχία και η πατριαρχική οικογένεια. Η συμφωνία μάλιστα ήταν καθολική: από εχθρούς της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, όπως ο Καλβίνος, ως ορκισμένους αντιπάλους του δεσποτισμού, όπως ο Τζον Λοκ, η υποταγή στον άνδρα ως σύζυγο είχε τις ευλογίες όλων.

Στην εδραιωμένη αυτή άποψη η προσωρινή και βραχύχρονη αντιστροφή των ρόλων μεταξύ ανδρών και γυναικών σε διάφορες γιορτές λειτουργούσε εκείνα τα χρόνια ως ασφαλιστική δικλίδα στις υπάρχουσες εντάσεις μιας και αμέσως μετά από την γιορτή τα πράγματα επέστρεφαν στην προηγούμενη κατάσταση.

Έτσι στην μεν χώρα μας σε αυτό βασίζεται το έθιμο της Μπάμπο ή Βρεξούδια με την γυναικοκρατία, στην δε Γαλλία το καρναβαλικό έθιμο στο οποίο οι γυναίκες εκδικούνταν τους συζύγους που τις έδερναν κάνοντάς τους να σκύβουν το κεφάλι ή εξαναγκάζοντάς τους σε διαπόμπευση διά της ιππασίας γαϊδάρου.

Μπορεί σήμερα να μην λέει τίποτα στον σύγχρονο άνθρωπο αυτή η αντιστροφή των ρόλων αλλά στο Μεσαίωνα σήμαινε πως, ένα κατώτερο είδος όπως η γυναίκα, με τα θέλγητρά της μπορεί να υπερισχύσει στο ανώτερο είδος που αποτελεί ο άνδρας.

Με μια φράση είναι αυτό που η λαϊκή θυμοσοφία μας λέει τι μπορεί να σύρει ένα καράβι!

Για τους παραπάνω λόγους ένας μεσαιωνικός μύθος Γαλλικής και γερμανικής αρχικά προέλευσης, «Το τραγούδι του Αριστοτέλη» γνώρισε πανευρωπαϊκή διάδοση μεταξύ 13ου και 17ου αιώνα γιατί επέχει θέση παραδειγματικής ιστορίας για τον κίνδυνο της ανδρικής υποταγής στα γυναικεία θέλγητρα με συνέπεια την ηθική καταρράκωση και τη δημόσια διαπόμπευση.

Το πόσο σημαντική ήταν η επίδραση του για αιώνες είναι εμφανές από το πλήθος των έργων, πάνω από 200, που απεικονίζεται (μετάλλια, κιονόκρανα, μικρογραφίες, τοιχοπετάσματα, σχέδια, χαρακτικά, πίνακες)
Το έργο είναι Ανρί ντε Βαλενσιέν, αυλικού του Βαλδουίνου Α', πρώτου λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης μετά την άλωση του 1204 και είναι μια ποιητική αλληγορία με ομοιοκατάληκτο στίχο συντεθειμένη μεταξύ 1215 και 1235.

Κυκλοφόρησε πρόσφατα στην χώρα μας σε μετάφραση του Νίκου Δασκαλοθανάση, καθηγητή Ιστορίας της Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Η φανταστική αυτή ιστορία ήταν διδακτική στην εποχή της γιατί ο μέγιστος των φιλοσόφων οΑριστοτέλης, παρά την μεγάλη ηλικία του, μετατρέπεται σε υποζύγιο μιας νέας και όμορφης γυναίκας με χαλινάρια και μαστίγιο: εικόνα που παραπέμπει ευθέως σε ερωτικό παιχνίδι - και μάλιστα σε ερωτικό παιχνίδι όπου την εξουσία ασκεί η γυναίκα: στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ευειδής Ινδή Φυλλίς.

Η υπόθεση του ποιήματος αφορά τον παράφορο έρωτα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τη Φυλλίδα σε βαθμό που να παραμελεί τις κρατικές υποθέσεις. Ως δάσκαλός του ο Αριστοτέλης παρεμβαίνει για να τον επιπλήξει:

«Μοιάζεις σα να 'σαι στη βοσκή

ζεις σαν το ζώο στο παχνί

θα πρέπει να 'χεις τρελαθεί

που για μια ξένη παρδαλή

ξέχασες πια ποιος είσαι συ»

. Προσωρινά, ο βασιλιάς συμμορφώνεται προκαλώντας την απογοήτευση της ερωμένης του, η οποία τελικά του εκμαιεύει το αίτιο της απουσίας από την κλίνη και αποφασίζει να εκδικηθεί. Περιφέρεται ελαφρώς ενδεδυμένη στον κήπο ξυπνώντας τον πόθο στον γηραιό φιλόσοφο. Οταν της ζητεί επίμονα να ενδώσει στις επιθυμίες του εκείνη δέχεται, προβάλλοντας όμως ένα δικό της αίτημα:

«Γιατί η τρελή ιδέα μου 'χει έρθει

να σας καβαλήσω για λίγο

πάνω στο χορτάρι αυτού του ωραίου κήπου.

Και θα 'θελα, είπε η κόρη

να σας σελώσω πρώτα

για να γίνουν όλα με την πρέπουσα τιμή»
Σελωμένος με τιμή ο Αριστοτέλης που «η Φύση τον είχε αποτρελάνει», γελοιοποιείται μπροστά στον Αλέξανδρο που τον εγκαλεί για τη συμπεριφορά του από τον πύργο. Η απάντηση που δίνει είναι ότι αφού εκείνος, ένας φιλόσοφος, εγκατέλειψε κάθε λογική μπροστά στα θέλγητρα μιας γυναίκας, ο βασιλιάς οφείλει να είναι διπλά προσεκτικός. Το τελικό συμπέρασμα είναι αφοριστικό: «Καλύτερη η μοναξιά από γυναίκας συντροφιά».

Η μυθοπλασία αυτή επέζησε μέχρι τον 19ο αιώνα στο «άλογο του Αριστοτέλη», παιχνίδι συναναστροφών όπου μια γυναίκα ιππεύει έναν άνδρα και «περιφέρεται στο δωμάτιο για να τη φιλήσουν όλοι όσοι συμμετέχουν.
Μερικές φωτογραφίες από διάφορα έργα εμπνευσμένα από αυτή την ιστορία.

Από την Γαλλία σε ελεφαντόδοντο 1330-1350

Μερικά έργα του 14^ου αιώνα

Ορειχάλκινο aquamanile πιθανώς από το Maasland, 1400–1450.

Το aquamanile ήταν κανάτα με τη μορφή ενός ή περισσοτέρων ζωικών ή ανθρώπινων μορφών. Συνήθως περιείχε νερό για το πλύσιμο των χεριών (aqua + manos) πάνω από μια λεκάνη, η οποία ήταν μέρος τόσο των επίσημων τραπεζιών όσο και στις εκκλησίες.

Από την ίδια περιοχή ορειχάλκινο aquamanile του 1400 περίπου.

Χαλί, από το Freiburg της Γερμανίας 14^ου αιώνα.

Λεπτομέρεια από ταπισερί, Βασιλεία 1470.

Αριστοτέλης και Φυλλίς, φτιαγμένο από Master of the Housebook δηλαδή χαράκτη και ζωγράφο που χρησιμοποιείdrypoint, μια μορφή χάραξης για όλες τις εκτυπώσεις του. Ολλανδία περίπου 1485

Έργα του 15^ου αιώνα.