Φιλόσοφοι και γυναίκες: ένα αποτυχημένο προξενιό (ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ)

Από την αρχαία εποχή ανάμεσα στις γυναίκες και στους φιλοσόφους υπήρχε ένα αγεφύρωτο χάσμα.

Από τον Θαλή τον Μιλήσιο, που τον πήρε στο ψιλό μια Θρακιώτισσα υπηρέτρια μέχρι τον Βιτγκενστάιν και τα καμώματά του με την Μαργαρίτα, οι φιλόσοφοι προώθησαν συστηματικά αυτόν τον εξοστρακισμό, τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Μια έμμεση απόδειξη αυτού του αποτυχημένου προξενιού είναι το γεγονός ότι κανείς από τους πιο αρχαίους φιλοσόφους, τους προσωκρατικούς, δεν παντρεύτηκε. Ο πρώτος που αποτόλμησε αυτό το βήμα ήταν ο Σωκράτης, που παντρεύτηκε την Ξανθίππη. Τα επακόλουθα είναι γνωστά σε όλους.

Ούτε καν ο Πλάτωνας, που σε όλα τα φιλοσοφικά ζητήματα είχε πρότυπό του τον Σωκράτη, στο συγκεκριμένο αυτό ζήτημα, δεν ακολούθησε το παράδειγμά του.

 Στην Πολιτεία του μάλιστα αναγνωρίζει ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες, τις οποίες και αποδέχεται στη μελέτη της φιλοσοφίας: όλα ωραία και καλά, μόνο που η πολιτεία που περιγράφει στο έργο του είναι ουτοπική. 

Στον Τίμαιο αντίθετα, όπου αναπτύσσει τη θεωρία της μετεμψύχωσης, υποστηρίζει ότι οι ψυχές είναι καταρχήν αρσενικές: αυτές που διάγουν βίο απρεπή προορίζονται να ξαναγεννηθούν σε γυναικείο σώμα, κι αν συνεχίσουν να παραφέρονται, θα ξαναγεννηθούν σε σώμα ζώου. Καταλήγει έτσι να τοποθετήσει τη γυναίκα σε χαμηλότερο επίπεδο, σε κάτι ανάμεσα στον άνδρα και στα ζώα.

Ένας άλλος μαθητής του Σωκράτη, ο Αντισθένης ο Κυνικός, υποστήριζε ότι ο έρωτας είναι ανωμαλία της φύσης, κι ότι αν τύχαινε καμιά φορά να βρεθεί η Αφροδίτη στο βεληνεκές του τόξου του, δε θα δίσταζε ούτε στιγμή να την καρφώσει με το βέλος του (Κλήμης Αλεξανδρεύς, Στρώματα II, 20,107,2). Για την οριστική απαλλαγή από τέτοια προβλήματα, ο Διογένης από την Σινώπη συνιστούσε την αυτοϊκανοποίηση (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, VI, 2).

Για να βρούμε έναν μεγάλο φιλόσοφο που να έχει παντρευτεί κανονικά, πρέπει να περιμένουμε μέχρι τον Αριστοτέλη, ο οποίος ήξερε πάρα πολύ καλά να συνδυάζει τη στοχαστική ζωή με την συζυγική. Αυτός παντρεύτηκε την Πυθία κι έκανε μαζί της μια κόρη. Και δεν σταμάτησε εκεί: όταν χήρεψε συγκατοίκησε με μια άλλη γυναίκα, την Ερπυλλίδα, η οποία του έδωσε έναν γιο, τον Νικόμαχο.

 Από τη θέρμη με την οποία αναφέρεται και στις δύο γυναίκες στην διαθήκη του, συμπεραίνουμε ότι και οι δύο σχέσεις του ήταν ευτυχισμένες:ο Σταγειρίτης γράφει ρητά στη διαθήκη του ότι θέλει η γυναίκα του να ταφεί δίπλα στον ίδιο και αφήνει στην Ερπυλλίδα ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς του.

To πόσο βαθιά ήταν ριζωμένη η ιδέα της ασυμβατότητας της φιλοσοφικής δραστηριότητάς με τις γυναικοδουλειές φαίνεται κι από το γεγονός, ότι ακόμα και τον άψογο «δάσκαλο των σοφών» (Δάντης) στους αιώνες που ακολούθησαν, τον συκοφάντησαν και του απέδωσαν μια πολύ λιγότερο τιμητική εικόνα για τις σχέσεις του με το άλλο φύλο. 

Πρόκειται συγκεκριμένα για την ιστορία του Αριστοτέλη και της Φυλλίδας, του σοφού και της όμορφης εταίρας. Η ιστορία έφτασε μέχρι τις μέρες μας μέσω της αραβικής μετάφρασης (Καλίλα ουά Ντίμνα) ενός ινδικού κειμένου (Παντσατάντρα) η οποία διαδόθηκε μέσα από διάφορες μεσαιωνικές αφηγήσεις που συνοδεύονταν από καλλιτεχνικές απεικονίσεις, ανάμεσα στις οποίες η πιο γνωστή είναι μια ξυλογραφία του Χανς Μπάλντουνγκ. 

Η Φυλλίς συναντάει τον Αλέξανδρο, που μαθήτευε στον Αριστοτέλη και τον ξεμυαλίζει με τα κάλλη της. Και τον αποσπά από τα μαθήματα. Ο Αριστοτέλης παραπονέθηκε στον βασιλιά, ο οποίος απαγορεύει στον ερωτοχτυπημένο γιο του να συναντιέται με την όμορφη κυρία. Εκείνη εκδικείται, υποσχόμενη στον φιλόσοφο την εύνοιά της -με την προϋπόθεση ότι θα πέσει στα τέσσερα και θα της επιτρέψει να τον καβαλικέψει. Μην μπορώντας ν’ αντισταθεί στην καλλίγραμμη ομορφιά της, ο Αριστοτέλης δέχεται, χωρίς να ξέρει ότι η πονηρή πλανεύτρα έχει ειδοποιήσει τον ίδιο τον βασιλιά για το θέαμα που θ’ ακολουθούσε: ο μεγάλος διανοητής γίνεται έτσι περίγελος της μακεδονικής αυλής. Ντροπιασμένος, αποσύρεται σ’ ένα νησί για να γράψει ένα δοκίμιο σχετικά με την γυναικεία διπλοπροσωπία.

Σε τελευταία ανάλυση, επιβεβαιώνεται το δόγμα, ότι —— στις γυναίκες και στον έρωτα οι μεγάλοι φιλόσοφοι δεν τα καταφέρνουν καθόλου. Και όποτε το επιχειρούν, συμβαίνουν παρατράγουδα, καταστροφές και χάος: ο Αβελάρδος με την Ελοΐζα, ο Νίτσε με την Λου, ο Βέμπερ με την Έλσα, ο Σέλερ με τις πάμπολλες ερωμένες του, ο Χάιντεγκερ με την Χάνα, ο Βιτγκενστάιν με την Μαργαρίτα. Ο κατάλογος αυτός τραβάει σε μάκρος και αντισταθμίζεται μόνο εν μέρει από κάποια αντίθετα παραδείγματα: τον έρωτα του Σέλινγκ για την Καρολίνα, το ειδύλλιο του Κοντ και της Κλοτίλδης, τη συμβίωση του Ζίμελ με την Γερτρούδη (που συνέγραψε με ψευδώνυμο σπουδαία βιβλία), την επεισοδιακή συνάντηση του Μπατάιγ και της Λάουρας.

Εισαγωγή του Φράνκο Βόλπι

Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΖΕΙΣ ΜΕ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
ΑΡΘΟΥΡ ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΝΩΣΗ

lecturesbureau

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ