Θυμός, πανικός, Στρες: Στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχολογίας

Επιμέλεια: Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς (φιλόλογος), Ζερβού Χρυσούλα (Ψυχολόγος/Ψυχοθεραπεύτρια)

Η λέξη ψυχολογία  είναι σύνθετη και  ετυμολογείται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις «ψυχή» και «λόγος». 

Κυριολεκτικά λοιπόν σημαίνει «μελέτη της ψυχής». Η  ψυχή , θηλυκό ουσιαστικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, προέρχεται από το ρήμα «ψύχω» = πνέω, φυσώ ,οπότε  ψυχή σημαίνει ανάσα , αναπνοή . Άρα  είναι μια έννοια που ουσιαστικά ταυτίζεται με την ύπαρξη ζωής στον άνθρωπο . Επιπλέον  συνδέθηκε με την αρχαία πεποίθηση ότι πρόκειται για άυλη ουσία που κατοικεί στο σώμα και το εγκαταλείπει μετά το θάνατο.

Αγχώνομαι και άγχομαι: πολλοί διερωτώνται ποιο από τα δύο ρήματα είναι το σωστό. Η απάντηση είναι ότι και οι δύο τύποι είναι σωστοί. Προέρχονται και οι δύο από τη λέξη άγχος, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την αρχαία λέξη  άγχω που σήμαινε «σφίγγω – πνίγω». Η λέξη άγχος «ψυχικό σφίξιμο, ψυχική πνιγμονή, αγωνία» είναι νεολογισμός της Νέας Ελληνικής και αποδίδει ξένους όρους όπως τα αγγλ. anxiety, γερμ. Angst, γαλλ. angoisse.

Συνώνυμο της λέξης άγχος είναι και το στρες. Η λέξη είναι  δάνειο από τα αγγλικά (όπου stress  σημαίνει πίεση) από το distress, που τελικά ανάγεται, μέσω γαλλικών, στο λατινικό stringere (σφίγγω). Πρόκειται για μια κοινή συναισθηματική αντίδραση που βιώνουν όλοι σχεδόν οι άνθρωποι απέναντι σε στρεσογόνες καταστάσεις. Όταν η ένταση και η διάρκεια του επηρεάζουν την λειτουργικότητα του ατόμου, τότε θεωρείται παθολογικό.

Πανικός: η λέξη πανικός προέρχεται από το όνομα του θεού Πάνα. Ο Πάνας ήταν τραγόμορφος θεός, προστάτης των κυνηγών και των κτηνοτρόφων, που ζούσε στα βουνά της Αρκαδίας. Η λέξη, από την ελληνιστική κιόλας εποχή, χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τον φόβο  που προκαλούσε ο θεός με τις εμφανίσεις του. Ήταν τόσο έντονος ο τρόμος που προκαλούσε που, από τη γέννησή του κιόλας, τρόμαξε τόσο πολύ τη μητέρα του, που τον εγκατέλειψε.

Οι κρίσεις πανικού ακούγονται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Εμφανίζονται ξαφνικά και διαρκούν περίπου 20 λεπτά. Τα σωματικά συμπτώματα είναι έντονα και τα πιο συνηθισμένα είναι: εφίδρωση, ταχυκαρδία, αίσθημα απώλειας ελέγχου, ναυτία, ζάλη, εξάψεις, ή ρίγη, πόνος στο στήθος, έντονο αίσθημα κινδύνου, ή επικείμενης καταστροφής, χωρίς όμως αυτό να συνάδει με ένα πραγματικό, φοβικό γεγονός.

Φοβίες-φόβος: μια δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση  που δημιουργείται από ένα εξωτερικό, πραγματικό κίνδυνο, ή απειλή. Η ένταση και η διάρκεια ποικίλλουν ανάλογα με το φοβικό ερέθισμα. Το συναίσθημα του φόβου ενεργοποιεί πολλές σωματικές αντιδράσεις, όπως ταχυκαρδία, επιτάχυνση της αναπνοής, σύσπαση των μυών και ανακατανομή του αίματος, ώστε να προετοιμαστεί το σώμα να αντιμετωπίσει την απειλή.

Η λέξη  προέρχεται από το ρήμα φέβομαι =τρέπομαι σε φυγή, φεύγω τρομοκρατημένος , διότι η αρχική της σημασία στον Όμηρο ήταν η πανικόβλητη φυγή από το πεδίο της μάχης. Οι ομηρικοί  ήρωες πίστευαν πως  δεν μπορείς να νικήσεις, δηλαδή να σκοτώσεις ή να υποτάξεις τον άλλον  αν δεν του προκαλέσεις φόβο, άρα και κατάπληξη, έντονη και ισχυρή εντύπωση. Ικανός και καταπληκτικός πολεμιστής  είναι αυτός που μπορεί να νικήσει, να προκαλέσει φόβο. Έτσι, και σε αυτήν την περίπτωση, το επίθετο φοβερός κατέληξε να δηλώνει τον ικανό, τον καταπληκτικό (εξ’ ου και σήμερα η φράση είσαι φοβερός!).

Αμόκ: προέρχεται από την γαλλική λέξη amok,  που με την σειρά της δημιουργήθηκε από την μαλαϊκή  ᾱmoq. Αρχικά είχε την σημασία της  φονικής μανίας που παρατηρείται ειδικά  στους Μαλαίους, τους κατοίκους της χερσονήσου της Μαλαισίας. Στην συνέχεια  σήμαινε κάθε είδος μανίας που καταλαμβάνει ένα άτομο και εκδηλώνεται με πράξεις βίας.

Μελαγχολία: η λέξη μελαγχολία είναι σύνθετη. Προέρχεται από το επίθετο μέλας  και τη λέξη χολή. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως στον οργανισμό ρέουν σωματικοί χυμοί, από την ισορροπία των οποίων εξαρτάται και η διάθεση του ανθρώπου. Ο Ιπποκράτης αναφέρει το αίμα, τη χολή, τη μέλαινα χολή και το φλέγμα.

Κατά συνέπεια, η μελαγχολία είναι το αποτέλεσμα της επικράτησης της μελαίνης χολής, που οδηγεί στη στεναχώρια και στη λύπη. Η μελαγχολία, η θλίψη, η κατάθλιψη, αναφέρονται σε αλλαγή της διάθεσης του ατόμου. Το κυρίαρχο συναίσθημα είναι η λύπη, η απογοήτευση, η απελπισία και συχνά συνοδεύεται από εύκολο κλάμα.

Η ένταση του δυσφορικού συναισθήματος μπορεί να είναι ήπια, μέτρια ή σοβαρή. Τα συμπτώματα και οι συμπεριφορές που συνοδεύουν το καταθλιπτικό συναίσθημα καθορίζουν και επηρεάζουν πολλούς τομείς της ζωής του ατόμου. Σε πιο σοβαρές καταστάσεις είναι απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή.

Θυμός: ίσως το πιο παρεξηγημένο συναίσθημα. Θυμώνουμε συνήθως όταν μας προσβάλλουν, μας πληγώνουν, μας βλάπτουν, είτε λεκτικά, είτε σωματικά, είτε ψυχολογικά. Κατά κάποιο τρόπο, θυμώνουμε για να μπορέσουμε να προστατευτούμε από το να μας βλάψουν ξανά. Πολλοί άνθρωποι όμως δεν γνωρίζουν πώς να διαχειρίζονται τον θυμό τους και αυτό έχει συνέπειες τόσο στους ίδιους, σωματικά και ψυχολογικά, όσο και στις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους.

Η λέξη αποτελεί παράγωγο του ρήματος θύω / θύνω = τρέχω, εφορμώ. Αποτελούσε βασική ομηρική λέξη η οποία δήλωνε την καρδιά ως έδρα των συναισθημάτων των ανθρώπων, τον ίδιο τον άνθρωπο με τις διαθέσεις  και τις σκέψεις του αλλά και την έννοια της οργής, η οποία επικράτησε μέχρι και σήμερα. Όπως φανερώνουν και οι σύνθετες λέξεις εύθυμος, πρόθυμος, επιθυμία κτλ,  η λέξη κρύβει μέσα της και την σημασία της ζωτικής δύναμης ,της ψυχικής ορμής του ανθρώπου.

Υποχονδρίαση: η νεύρωση κατά την οποία κάποιος νιώθει συνεχώς ότι είναι άρρωστος καθώς και  η παθολογική εμμονή με την υγιεινή και την καθαριότητα. Κατά τον 16ο αιώνα αρχικά σήμαινε πάθηση του υποχονδρίου  δηλαδή της περιοχής κάτω από τους χόνδρους ,τους ελαστικούς ιστούς  του στέρνου. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε  με τη σημασία «πάθηση απροσδιόριστης αιτιολογίας», επειδή πιστευόταν ότι  επρόκειτο για μια δυσθυμία –άγχος που είχε την έδρα της στους πλευρικούς χόνδρους. Σιγά-σιγά καθιερώθηκε η σημασία «παθολογικός φόβος για τις ασθένειες».

Παραλήρημα: από το ρήμα παραληρώ που σημαίνει λέω ανοησίες ή ασυναρτησίες, φλυαρώ χωρίς νόημα, καταστάσεις  που αποτελούν συμπτώματα  διανοητικής σύγχυσης σε ορισμένες οργανικές ή ψυχικές παθήσεις  . Έχει την ρίζα της στην αρχαιοελληνική λέξη ληρώ= λέω ανοησίες και λήρος που σημαίνει τα ανόητα λόγια. Με την ψυχιατρική σημασία του όρου  χρησιμοποιήθηκε για να αποδώσει το  γαλλικό délire, το ντελίριο. Γενικότερα έχει την σημασία του έντονου ενθουσιασμού  και της έντονης φλυαρίας , του λόγου που χαρακτηρίζεται από έλλειψη ειρμού και τυφλού πάθους.

Υστερία: από την γαλλική λέξη  hysteria, που προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη υστέρα = η μήτρα (από το ύστερος  γιατί η μήτρα είναι το τελευταίο, το κατώτατο των εντοσθίων στην κοιλιά μιας γυναίκας). Πρόκειται για μια ψυχιατρική διαταραχή που ονομάστηκε έτσι γιατί είναι μια χαρακτηριστική (αλλά όχι αποκλειστική) διαταραχή των γυναικών και πρωτοπεριγράφηκε σε αυτές.

Είναι μια από τις πιο αγαπημένες διαταραχές του Freud και άλλων ψυχαναλυτών. Περιλαμβάνει την ξαφνική και δραματική εμφάνιση σοβαρών σωματικών συμπτωμάτων, όπως για παράδειγμα τύφλωση, παράλυση, χωρίς να υπάρχει κάποιο παθολογικό αίτιο. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται χωρίς τον έλεγχο του πάσχοντος και επειδή είναι τόσο εστιασμένα στο σώμα, συνήθως η διάγνωση της καθυστερεί, αφού πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί και να αποκλειστεί κάθε παθολογικό αίτιο.

Μανία = η  έξαλλη πνευματική ή ψυχική κατάσταση, η παραφορά. Προέρχεται από το αρχαίο ρήμα μαίνομαι που ενώ αρχικά ήταν ένα ρήμα που είχε την σημασία «σκέπτομαι, διαλογίζομαι», από πολύ νωρίς  άρχισε να σημαίνει «είμαι πολύ οργισμένος», «πνέω μένεα», «εκδηλώνομαι με ακατάσχετη ορμή».

rodiaki

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ