της Παναγιώτας Κουτελίδα
Είναι τελικά η ποίηση προϊόν μιας ολωσδιόλου απαισιόδοξης ψυχολογικής διάθεσης που φτάνει στην κατάθλιψη ή αποτελεί απλώς και μόνο σύμπτωση το γεγονός ότι οι μεγαλύτεροι ποιητές ήταν καταθλιπτικοί;
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ποιητική δημιουργία και γενικά η Τέχνη τροφοδοτείται από άσχημες ψυχολογικές καταστάσεις, δεν είναι δύσκολο να οδηγηθεί κανείς στο συμπέρασμα πως η ποίηση, όπως άλλωστε έχουν υποστηρίξει πολλοί υπηρέτες της, είναι το καταφύγιο όπου στρέφονται οι ευαίσθητες ψυχές ανά τον κόσμο με σκοπό να βρουν μια διέξοδο στο αδιέξοδο της ύπαρξής τους.
Περιορίζοντας το ερώτημα στα ελληνικά δεδομένα είναι αδύνατο να μη σταθεί κανείς στη συνύπαρξη κατάθλιψης και ποίησης, όσον αφορά σε αρκετούς από τους μεγαλύτερους ποιητές μας. Καρυωτάκης, Σεφέρης, Καβάφης είναι τα πρώτα ονόματα ποιητών που αναμοχλεύει εύκολα η μνήμη.
Για τον πρώτο η απαισιοδοξία και η κατάθλιψη υπήρξαν το κίνητρο της δημιουργίας του και τα ποιήματά του αποτελούν πιστό αντικατοπτρισμό της πεσιμιστικής του διάθεσης. Η ποίηση του Καρυωτάκη είναι ένας ύμνος στη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, αντιηρωική και άδοξη σε τέτοιο βαθμό που φτάνει στον σαρκασμό. «Κάτω ἀπὸ τὸ γέλιο του μαντεύει κανείς τη σύσπαση τοῦ πόνου, ἡ εἰρωνεία του δὲν εἶναι παρὰ ἕνας πνιγμένος λυγμός»[1]. Για τον Καρυωτάκη η ποίηση «εἶναι τὸ καταφύγιο ποὺ φθονοῦμε»[2], ο χώρος όπου προσφέρεται η ίαση της ανθρώπινης ψυχής, έστω κι αν θα ήταν ευχής έργο η ίαση αυτή να επιτευχθεί με περισσότερο απτά και γήινα μέσα. Εδώ η κατάθλιψη που ξεκινά από την προσωπική περιπέτεια οδηγεί σε υψηλής ποιότητας ποιητική δημιουργία.
Μα και ο Γιώργος Σεφέρης, ο οποίος επηρεάστηκε ως ένα βαθμό από τον Καρυωτάκη, έχει βαθιά καταθλιπτικά στοιχεία στην ποίησή του. Παρά τις ενίοτε υπάρχουσες εκλάμψεις αισιοδοξίας ο ποιητής είναι κατά βάση απαισιόδοξος. Κι εδώ κινητήριος δύναμη της ποίησης είναι η έντονη μελαγχολική διάθεση, η βαρυθυμία και η απαισιοδοξία που αφορά, όμως, κυρίως, στην τύχη του ελληνισμού, την παράδοσή του και τη δυνατότητα υπερκέρασης των δυσκολιών ώστε να διατηρηθεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του. Το σεφερικό έργο καλύπτεται από ένα βαρύ, σκοτεινό πέπλο παρά τη διαρκή εναλλαγή φωτός-σκότους, με όλες τις συμβολικές παραμέτρους αυτής της εναλλαγής. Η ποίηση του Σεφέρη αποκτά έναν σαφώς πιο αισιόδοξο χαρακτήρα μονάχα μετά τα ταξίδια του στην Κύπρο. Όμως, πάντα ο προβληματισμός για την τύχη του Γένους, αλλά και το έντονο προσωπικό υπαρξιακό αδιέξοδο παραμένουν.
Εξάλλου, έντονα απαισιόδοξο χαρακτήρα έχει και η ποίηση του Κ. Π. Καβάφη. Μακριά από την μητρόπολη των Αθηνών ο Αλεξανδρινός αναμετρήθηκε με την ιδιοσυγκρασία της προσωπικότητάς του, θαύμασε την ιστορία των προγόνων του και υποτάχθηκε στο κάλεσμα της ποίησής του. Μιας ποίησης που, παρά τις κάποιες αισιόδοξες νότες της που προτρέπουν σε αυτάρκεια και αξιοπρέπεια, είναι καταθλιπτική. Γιατί, μπορεί ο ποιητής να προτρέπει τον αναγνώστη να διαφυλάττει όσο μπορεί τον εσωτερικό θησαυρό της ύπαρξής του χωρίς να τον ἐξευτελίζει (Όσο μπορείς) ή να του υπενθυμίζει πως καλό θα ήταν να είναι αυτάρκης με όσα έχει καταφέρει, δίνοντας μεγαλύτερη αξία στην προσπάθεια παρά στο αποτέλεσμα (Τὸ πρῶτο σκαλὶ, Ἰθάκη), όμως στα περισσότερα ποιήματά του και ιδιαίτερα στα φιλοσοφικά – αν η καβαφική ποίηση μπορεί τελικά να διακριθεί σε κατηγορίες- είναι η μελαγχολική διάθεση, ο πόνος και η απαισιοδοξία που κυριαρχούν. Άλλωστε, ως ένα βαθμό, ο ίδιος ο Καβάφης είχε συμβιβαστεί με τον μελαγχολικό του χαρακτήρα και για να τον «ξεπεράσει» προσέτρεχε στην Τέχνη της Ποιήσεως (Μελαγχολία τοῦ Ἰάσονος Κλεάνδρου), χαρίζοντάς μας αξεπέραστες ποιητικές δημιουργίες.
Ο Καβάφης, όπως και άλλοι μεταγενέστεροι ομότεχνοί του που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, βρίσκει στην απαισιόδοξη ψυχολογική διάθεση το λίπασμα για τη γένεση και ανάπτυξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Γιατί, τελικά, ο πόνος κυοφορεί τα ωραιότερα δημιουργήματα και, έστω κι αν σε αρκετές περιπτώσεις η ποίηση δεν είναι συνυφασμένη με την καταθλιπτική διάθεση, αποτελεί κοινή παραδοχή πως τα ποιήματα είναι τις περισσότερες φορές γραπτές αποκρυσταλλώσεις της βαριάς ψυχολογικής διάθεσης των δημιουργών τους. Ίσως αυτό αιτιολογεί το ότι οι μεγαλύτεροι ποιητές ήταν κατά βάση καταθλιπτικοί άνθρωποι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Επειδη Η Ανθρωπινη Ιστορια Δεν Εχει Ειπωθει Ποτε.....Ειπαμε κι εμεις να βαλουμε το χερακι μας!
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.