Η Μαγεία του Τέλους του Έτους

Πως ο Ηλιακος Κυκλος μας Φερνει Μυησεις, Μεγαλες και Μικρες

Από τον Κάρλος Αβελίνε Καρντόσο

Ο Χρόνος ρέει κυκλικά. Κάθε τι που συμβαίνει στον χρόνο επαναλαμβάνεται κατά κύκλους. Κάθε τέλος φέρνει μια νέα αρχή και ο τρόπος με τον οποίον  ολοκληρώνουμε κάθε έτος της ζωής μας ορίζει το περιεχόμενο της επόμενης χρονιάς μας.

Μια σύντομη στιγμή είναι αποτέλεσμα αφάνταστα μακρόχρονων  διαδικασιών, είναι ο σπόρος επόμενων κύκλων. Σύμφωνα με την εσωτερική φιλοσοφία, κάθε έτος που περνάει αποτελεί και περίληψη όλης μας της ζωής. Το τέλος κάθε κύκλου είναι η κατάλληλη χρονική στιγμή για να αξιολογήσουμε τις νίκες που πετύχαμε  αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε, για να καταγράψουμε και να αναθερμάνουμε την απόφασή μας να ζήσουμε συνετά.

Οι τέσσερεις εποχές του έτους αντιστοιχούν στις τέσσερεις μεγάλες φάσεις του βίου μας. Η παιδική ηλικία έχει σχέση με το δεύτερο τμήμα του χειμώνα, που προετοιμάζει το έδαφος για την άνοιξη της νεότητας. Σε αυτή την φάση κάθε τι μοιάζει να βοηθάει την προσωπική μας πρόοδο: είμαστε υπό προστασία, σε στάδιο εκπαίδευσης,  με τις ενέργειες της φύσης να μας βοηθούν να γίνουμε πιο δυνατοί.

Την άνοιξη και το καλοκαίρι, που αντιστοιχούν στην περίοδο που διαρκεί μεταξύ νεότητας και μέσης ηλικίας, έρχονται οι μεγάλες προκλήσεις και τα κύρια επιτεύγματά μας. Έπειτα, ακολουθεί το φθινόπωρο, το πρώτο τμήμα των γηρατειών, τότε που η ζωή μάς καλεί να επικεντρωθούμε στα πιο σημαντικά και να αντισταθμίσουμε την φθίνουσα σωματική δύναμη με την σοφία που συσσωρεύσαμε.

Ο κύκλος κλείνει με το πρώτο μισό του χειμώνα, το τελευταίο τμήμα της γεροντικής ηλικίας. Τώρα είναι η ώρα για την μεγάλη απάρνηση, τώρα είναι η ώρα να πάρουμε τον δρόμο που θα μας φέρει πίσω στο συμπαντικό όλον, από όπου κάποτε ξεκινήσαμε για να έρθουμε στον κόσμο κι από όπου θα αναδυθούμε ξανά κάποτε στο μέλλον για να αρχίσουμε και πάλι μια άλλη μορφή ύπαρξης χωρίς να φέρουμε μαζί μας καμμιά άμεση ενθύμηση του προηγούμενου κύκλου.

Ο ετήσιος κύκλος της διάχυσης της ηλιακής ενέργειας πάνω στη Γη είναι αυτός που μας επιτρέπει να διακρίνουμε τις τέσσερεις διαφορετικές εποχές του έτους.

Ο Ήλιος είναι η μεγάλη πηγή υλικής και πνευματικής ζωής στον πλανήτη μας. Το μέλλον κάθε ζωτικής δύναμης εξαρτάται άμεσα από την σχέση της με Αυτόν. Ο Ήλιος είναι πολύ σημαντικότερος από ένα απλό αστέρι: είναι ο ηλιακός Λόγος, η πνευματική πηγή για όλα όσα συμβαίνουν σε κάθε έναν από τους πλανήτες του. 

Ο κύκλος του ηλιακού φωτός στον δικό μας πλανήτη μάς χαρτογραφεί το ταξίδι κάθε ψυχής προς τη σοφία και προς την απελευθέρωση, σηματοδοτώντας τις περιόδους άνθισης αλλά και υποχώρησης, ακμής αλλά και παρακμής, τον θάνατο και την ανάσταση.

Το Ετήσιο Ταξίδι του Ήλιου

  Η λέξη ηλιοστάσιο δηλώνει την «ακινησία του Ήλιου». (Η αγγλική λέξη “solstice” έχει λατινική προέλευση).

Στην κορύφωση του καλοκαιριού, έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο οπότε το φως του Ήλιου παύει να γίνεται εντονότερο. Σιγά-σιγά αρχίζει να χάνει την έντασή του, προετοιμάζοντας έτσι τον ερχομό του φθινοπώρου.

Στο αποκορύφωμα του χειμώνα, το ηλιοστάσιο σηματοδοτεί την στιγμή που το φως του Ήλιου παύει να μειώνεται, αρχίζοντας να εντείνεται και πάλι για να προετοιμάσει τον ερχομό της άνοιξης.

Στο χειμερινό ηλιοστάσιο έχουμε την μακρύτερη νύχτα του έτους. Από αυτή τη στιγμή και μετά, το φως του ήλιου ξαναβρίσκει λίγο-λίγο την έντασή του. Από αυτό το φαινόμενο προκύπτει και η ιδέα της γέννησης και της επαναγέννησης.

 Στο Βόρειο ημισφαίριο, αυτό το αστρονομικό γεγονός αντιστοιχεί στα Χριστούγεννα, από τότε που οι Χριστιανοί υιοθέτησαν τους αρχαίους ειδωλολατρικούς παραδοσιακούς εορτασμούς τους σχετικούς με τον Ήλιο.

Στο Νότιο ημισφαίριο, το χειμερινό ηλιοστάσιο αντιστοιχεί στους Εορτασμούς του Ιουνίου κατά τους οποίους η νυχτερινή φωτιά συμβολίζει τον Ήλιο που νικά το σκοτάδι. Η εικόνα αντιστοιχεί στην πρώτη μεγάλη μύηση. Μια πνευματική γέννηση λαμβάνει χώρα μετά από μια μακρά δοκιμαστική περίοδο κατά την οποία ο αναζητητής της αλήθειας έχει περάσει σημαντικές δοκιμασίες στον βίο του. 

Τώρα αφυπνίζεται η πνευματική ενόραση, το φως του Μπούντι, ο εσώτερος Χριστός. Στην Καινή Διαθήκη, ο Ιησούς, αναφερόμενος στη διδασκαλία του στην πρώτη μύηση,  λέει:

«Αμήν λέγω υμίν, εάν μη στραφήτε και γένησθε ως τα παιδία, ου μη εισέλθητε εις την βασιλείαν τω ουρανών.» (Κατά Ματθαίον, 18: 3-4)

Η εικόνα μιλά από μόνη της: ο Μυούμενος πρώτου βαθμού είναι αγνός σαν παιδί. Ήδη, έχει δημιουργηθεί ο πυρήνας της ψυχής του για να περάσει στο βασίλειο της αθάνατης συνειδητότητας. Ο τρόπος που προσλαμβάνει τη ζωή μοιάζει αρχικά με τον τρόπο που την προσλαμβάνει ένα ανυπεράσπιστο παιδί. Η επιβίωσή του είναι επισφαλής. Απειλείται από τον Ηρώδη, σύμβολο της συλλογικής ιδιοτέλειας. Παρόλο τον κίνδυνο, έχει ήδη γεννηθεί και τοποθετηθεί στο επίκεντρο της υλικής ζωής, ρίχνοντας φως σε κάθε τι που τον περιβάλλει.

Η δεύτερη σημαντική στιγμή του εξελικτικού ταξιδιού της ψυχής συμβολίζεται αστρονομικά με την εαρινή ισημερία, όταν ή ημέρα και η νύχτα εξισορροπούν τη δύναμη και τη διάστασή τους καθώς το φως βρίσκεται σε φάση αυξανόμενης έντασης. (Η αγγλική λέξη “equinox” έχει κι αυτή προέλευση από τα λατινικά και σημαίνει «ίσης διάρκειας νύχτα».)

Το τρίτο επίπεδο αρχίζει με το θερινό ηλιοστάσιο. Στο Νότιο ημισφαίριο, αντιστοιχεί με τα Χριστούγεννα και στο Βόρειο με τον μήνα Ιούνιο.

Εδώ η διάρκεια της ημέρας φτάνει στο απόγειό της και εγκαινιάζει το κυκλικό ταξίδι της προς ένα νέο φθινόπωρο. Το τελευταίο μεγάλο γεγονός αυτού του κύκλου είναι η φθινοπωρινή ισημερία, οπότε η νύχτα και η ημέρα έχουν ίση διάρκεια με το φως να πλησιάζει τον χειμώνα, σύμβολο του θανάτου. Κάθε χειμώνας οδηγεί σε μια νέα επαναγέννηση.

Η γνώση ως προς το ταξίδι της πνευματικής ψυχής μέσα από τέσσερεις σημαντικές μυήσεις, έως ότου φτάσει σε μια σχετική τελειότητα, είναι τόσο παλαιά όσο και η εσωτερική φιλοσοφία και πολύ παλαιότερη από τον Χριστιανικό κόσμο.

 Οι Μεγάλες Μυήσεις

Πολλούς αιώνες πριν από τη καθιέρωση του Χριστιανισμού, η Ανατολική Φιλοσοφία, ήδη, διέθετε Σανσκριτικές λέξεις  που χαρακτήριζαν τις ανώτερες φάσεις στο πνευματικό μονοπάτι.

Ένα πέμπτο επίπεδο, η «ανάσταση του Χριστού», αφορά την αφύπνιση στο θείο βασίλειο του μεγάλου αντέπτ, του μαχάτμα, του ρίσι ή του σοφού. Αφού πέρασε η ανθρώπινη συνειδητότητα ενός τέτοιου Μύστη από τη διαδικασία της «σταύρωσης», είναι τώρα πια απελευθερωμένος από τον τροχό της αναγκαστικής επαναγέννησης. Έχει δεχτεί πλέον την πέμπτη μεγάλη μύηση.

  Για να δούμε, τώρα, τι διδάσκει η εσωτερική παράδοση γι’ αυτό το θέμα.
Η πρώτη μεγάλη μύηση ή srotapatti σηματοδοτείται με την απόλυτη απουσία ιδιοτέλειας στην ανθρώπινη καρδιά.

Η ταπεινότητα, που στη Χριστιανική γλώσσα συμβολίζεται με την φτωχική φάτνη, δηλώνει την απουσία αλαζονείας ή εγωκεντρισμού. Τα διάφορα ζώα που είναι παρόντα γύρω από το θείο βρέφος δηλώνουν την ουσιαστική επικοινωνία με όλα τα όντα. Τα αστέρια στον ουρανό μάς λένε πως μια τέτοια ενότητα περιλαμβάνει όλο το σύμπαν.  

Οι πανίσχυρες ενέργειες που προσπαθούν να ματαιώσουν την Γέννηση συμβολίζουν τις δοκιμασίες  που θα πρέπει να αντιμετωπίσει και να υπερνικήσει η ψυχή. Το νόημα είναι ότι μια σημαντική μύηση είναι μια στιγμή ευθραυστότητας, μια περίοδος κατά την οποία η ανθρώπινη ψυχή είναι εξαιρετικά ευάλωτη στον εξωτερικό κόσμο.

Η δεύτερη μύηση ή sakridagamin αντιστοιχεί στην ανάδυση μιας ισχυρής διάνοιας στην υπηρεσία της καρδιάς. Η εαρινή ισημερία είναι αυτή που εγκαθιδρύει την αυξανόμενη επικράτηση του φωτός. Στη ζωή του Χριστού, αντιστοιχεί με την στιγμή κατά την οποίαν ο δωδεκαετής  Ιησούς συνομιλεί ως ίσος προς ίσον με τους δασκάλους μέσα στον ναό (Κατά Λουκά, 2:46-49). Φέρνει την αφύπνιση του ανώτερου νου, Μπούντι-Μάνας, της εύστροφης και εκλεκτικής διάνοιας που λειτουργεί έξω και πέρα από το «φαίνεσθαι», αυτής που βλέπει ξεκάθαρα την ίδια ουσιαστική σοφία σε όλες τις γνήσιες θρησκείες, επιστήμες και φιλοσοφίες.

Για τον μυούμενο δεύτερου βαθμού, η θετική σκέψη και η αλληλέγγυα δράση έρχονται ως φυσική συνέπεια του γεγονότος ότι, χωρίς να καταβάλει καμία προσπάθεια, αντιλαμβάνεται την συνολική επικράτηση του Νόμου της Ισορροπίας πάνω σε κάθε εξωτερική πραγματικότητα, οι πάμπολλες παγίδες της οποίας μπορούν να ξεγελάσουν μόνο αφελή και «πονηρά» άτομα.

Εάν η πρώτη μύηση κάνει τον άνθρωπο να βλέπει συνολικά τη ζωή με καλοσύνη, η δεύτερη θέτει μια πανίσχυρη διάνοια στην υπηρεσία της απρόσωπης, αλτρουιστικής αγάπης. Είναι η ενέργεια της άνοιξης που φωτίζει τον κόσμο.

 Η τρίτη μύηση λέγεται anagamin και αντιστοιχεί, όπως είδαμε, στο θερινό ηλιοστάσιο. Το φως του ήλιου έχει φτάσει πια την ύψιστη έντασή του και πρέπει να προετοιμαστεί για την μεγάλη Απάρνηση. Στη ζωή του Ιησού, αυτή είναι η Μεταμόρφωση (Κατά Ματθαίον, 17). Στην κορυφή ενός ψηλού όρους, το πρόσωπο του Ιησού «λάμπει σαν τον ήλιο». Λίγο αργότερα θα δει όλες τις συμφορές που του επιφυλάσσει το μέλλον, τον θάνατο και την ανάστασή του (Κατά Ματθαίον 17:22-23) 

Με την μύηση anagamin, η ψυχή του προσκυνητή παίρνει την σταθερή απόφαση να φτάσει μέχρι το τέλος της επίπονης θυσίας του ως ανθρώπου. Έχει επίγνωση ο προσκυνητής ότι η διαδικασία θα κορυφωθεί με την σταύρωση της προσωπικότητάς του ή τον εκμηδενισμό του κατώτερου εαυτού του για να μπορέσει να ξαναγεννηθεί στο θεϊκό βασίλειο.

Η τέταρτη μύηση, ή μύηση του arhat, αντιστοιχεί στην φθινοπωρινή ισημερία και, στη ζωή του Ιησού, αντιστοιχεί στην σταύρωση. Δηλώνει τον ερχομό του θανάτου, ή του χειμώνα, που θα προετοιμάσει τον δρόμο για την επαναγέννηση ή την ανάσταση πέρα από τα όρια του γνωστού για τον άνθρωπο σύμπαντος. Εδώ η ψυχή υφίσταται τον οριστικό θάνατό της ως προς τις ανθρώπινες εμπειρίες. 

Η πέμπτη μύηση ή aseka αντιστοιχεί στην ανάσταση. Ο αντέπτ, ο μαχάτμα, ο ρίσι, ο Αθάνατος – που στην Καινή Διαθήκη συμβολίζεται από τον Ιησού – αναδύεται και πάλι σε ένα επίπεδο  ανώτερο του ανθρώπινου, απελευθερωμένος από τις γνωστές σε εμάς δυστυχίες, αλλά και πάλι οδηγώντας τις ψυχές μας στο μονοπάτι της καλοσύνης.

Είναι τουλάχιστον δύο τα πρακτικά συμπεράσματα που μπορούμε να αντλήσουμε από το μαγικό ταξίδι κάθε εξελιγμένης ψυχής.

Το πρώτο: ότι κάθε άνθρωπος μπορεί, από αυτή ακριβώς τη στιγμή, να επιδιώξει θείους στόχους, όσο μακρινοί κι αν είναι. Αυτή η επιλογή θα έχει άμεσα θετικά αποτελέσματα στη ζωή του αναζητητή της αλήθειας. Στην παρούσα φάση της ανθρώπινης εξέλιξης, οι συνειδητοί άνθρωποι που βλέπουν την παγκόσμια σοφία να είναι παρούσα σε διαφορετικές θρησκείες και φιλοσοφίες μπορούν να προετοιμαστούν ενεργητικά για την πρώτη μεγάλη μύηση. Ωστόσο, σοφό θα είναι να μη βιαστούν. Η πνευματική άγνοια διαλύεται λίγο-λίγο, η δε προκαταρκτική διαδικασία απαιτεί μερικούς βίους.

Η ανθρώπινη ψυχή δεν διακόπτει την πνευματική μάθηση κάθε φορά που τελειώνει μία ενσάρκωση. Γεννιέται ξανά και ξανά για να δεχτεί περισσότερες εμπειρίες και να προχωρήσει προς το φως, έως ότου φτάσει την τελειότερη κατάσταση – αυτή του αντέπτ – για να ολοκληρώσει τον εξελικτικό κύκλο της ανθρώπινης υπόστασης. Με κάθε νέα ενσάρκωση, η πνευματική μάθηση ξαναπιάνει το νήμα από το σημείο που είχε σταματήσει στην προηγούμενη ενσάρκωση, όσο κι αν οι εξωτερικές συνθήκες μπορεί να είναι τελείως διαφορετικές. Αργότερα θα ακολουθήσει κι άλλος βίος κι άλλος, για τις υπόλοιπες μυήσεις. Στο τέλος του ταξιδιού θα έχει επιτευχθεί η απελευθέρωση από την ανθρώπινη άγνοια και την δυστυχία.

Σύμφωνα με την ολιστική άποψη που διδάσκει η εσωτερική φιλοσοφία, η ζωή στον πλανήτη Γη αποτελεί ένα τεράστιο εξελικτικό κύμα που είναι μέρος της ευρύτερης ζωής του Σύμπαντος. Στον δικό μας πλανητικό κήπο, οι ζωές των φυτών οδεύουν προς το ζωικό βασίλειο. Οι ψυχές των ζώων προχωρούν προοδευτικά προς το ανθρώπινο βασίλειο, ακριβώς όπως κι οι ανθρώπινες ψυχές βαδίζουν στο μονοπάτι που θα τις φέρει στον θεϊκό κόσμο. Το φως της αιώνιας σοφίας διαχέεται σε όλο το σύμπαν, συνεχώς ανακυκλώνοντας το πνεύμα και την ύλη.

Η προετοιμασία για την πρώτη μεγάλη μύηση ή srotapatti σημαίνει ότι είναι δυνατόν να συμβούν τα Εσώτερα Χριστούγεννα, δηλαδή, η γέννηση του Χριστού στο μυαλό και στην καρδιά του μυούμενου. Εάν ο προσκυνητής δεν μπορεί να βρει τον Δάσκαλο μέσα του, είναι άσκοπο να ψάχνει για καθοδήγηση από κάποιον άλλον. Αυτός είναι ο δρόμος του εξαγνισμού. Από τον κάθε σπουδαστή εξαρτάται να αναπτύξει την απαραίτητη ταπεινότητα για να μπορέσει να παρατηρήσει γαλήνια πρώτα απ’ όλα πόσο ιδιοτελής είναι αυτός ο ίδιος, ώστε να βάλει, κατόπιν, στην άκρη λίγο-λίγο την ζούγκλα των προσωπικών σκέψεων και συμφερόντων, θέτοντας τον εαυτό του στην υπηρεσία της αλήθειας και της δικαιοσύνης στις διάφορες διαστάσεις της ζωής. Έτσι μαθαίνει να γίνεται ένα με την ευρύτερη Ζωή κι όχι με το στενό ρεύμα των ζωωδών παρορμήσεων, της αναζήτησης της ασφάλειας στην προσπάθειά του να βρει τρόπους διαφυγής από τον πόνο.

Το δεύτερο πρακτικό συμπέρασμα είναι ότι η ιστορία της Καινής Διαθήκης συμβολίζει τις ζωές όλων των ανθρώπων που αναζητούν τη σοφία. Μπορούμε σήμερα  να ζήσουμε – μέχρις ένα βαθμό – μικρές αλλά εμπνευστικές αναλογίες των πέντε μεγάλων μυήσεων. Τα αιώνια μυστήρια βρίσκονται πάντα δίπλα μας. Και είναι απολύτως στη διάθεσή μας εφόσον ξυπνήσουμε από την άγνοια. Μας εμπνέουν κάθε στιγμή, όσο αυτό είναι δυνατόν.

Τώρα ίσως να είναι η κατάλληλη στιγμή.

Στο τέλος κάθε έτους ή κάθε μεγάλης ή μικρής φάσης της ζωής μας, τίποτα δεν μας απαγορεύει να καταγράφουμε και να αποτιμάμε την δυνατότητά μας  να ξαναγεννηθούμε κάθε μέρα, αποδεσμεύοντας τον εαυτό μας από την τυφλή προσκόλληση στο παρελθόν,  από μνησικακίες, μίση, φιλοδοξίες και  άλλα αρνητικά συναισθήματα.

Είναι εφικτό να προσδοκούμε κάτι από την δεύτερη μύηση, να παρατηρούμε κατά περιόδους το σθένος που διαθέτουμε στην αναζήτηση  της αλήθειας, να βλέπουμε τα γεγονότα ξεπερνώντας την προσωπική μας γνώμη και τις προσφιλείς μας ιδέες, να μελετάμε νέα πράγματα και να ανοίγουμε ανώτερους δρόμους στην διανόησή μας. Σοφό είναι να επιλέγει κανείς την σοφία της καρδιάς αντί για την ψεύτικη επινοητικότητα ενός ιδοτελούς νου. Για τις πτυχές εκείνες της ζωής που ήδη μας δείχνουν το φθινόπωρο και τον χειμώνα , είναι στο χέρι μας να πάρουμε τη σθεναρή απόφαση να εγκαταλείψουμε κάθε τι που δεν είναι πραγματικά δικό μας. Ο προσκυνητής που έχει την  ικανότητα να διακρίνει τα πράγματα συνεργάζεται με τη ζωή ακόμη κι όταν η ζωή δεν έχει να του προσφέρει πια ευχάριστα πράγματα. Αυτός επιλέγει το δρόμο της αποστασιοποίησης. Επομένως ο σπουδαστής μπορεί να προσδοκά, έστω και σε μικρή κλίμακα, κάτι από την τρίτη μύηση.

Επίσης, μπορούμε να αποτιμήσουμε τις διάφορες «σταυρώσεις» που έχουμε ήδη δει σε άλλους  ή υποστεί εμείς οι ίδιοι στον τρέχοντα βίο μας. Πόση απελπισία και πόσες ήττες; Πόσα μαθήματα μάθαμε; Ποιά είναι η στάση μας κάθε φορά που βιώνουμε μια σταύρωση, μια προδοσία, μια αδικία;

Παραμένουμε σταθεροί στο πλαίσιο της αλήθειας, των ηθικών κανόνων και της αλτρουιστικής αγάπης; Και πόσες φορές, μετά την καταιγίδα και τον σταυρό, μας ήρθε η νηνεμία της ανάστασης; Πόσες φορές μας προέκυψε μια καινούργια φάση ζωής, μια ανέλπιστη άνοιξη υποσχέσεων και δυνατοτήτων, αφού προηγουμένως πονέσαμε χωρίς να μισήσουμε, χωρίς να απελπιστούμε; Η ανάσταση είναι μια άλλη μορφή Χριστουγέννων σε ανώτερο επίπεδο.  Κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα κρύβουν μέσα τους την υπόσχεση της απόλυτης ανάστασης, που μπορεί να την κατακτήσει η ψυχή μας στο τέλος μιας διαδικασίας μάθησης μετά από διάφορες ενσαρκώσεις.

Ο εορτασμός των Χριστουγέννων έρχεται λίγες μέρες πριν από το Νέο Έτος. Αυτή η εγγύτητα σημαίνει ότι η γέννηση μιας πιο σοφής συνειδητότητας ανοίγει την πύλη του χρόνου για μια νέα έμπρακτη αρχή της ζωής. Επομένως, η καλύτερη Σκηνή της Γέννησης βρίσκεται στην ίδια την καρδιά μας και στον ίδιο το νου μας: η καρδιά και ο νους μας είναι οι τόποι όπου το θαύμα της επαναγέννησης και της μύησης μπορεί να συμβεί κάθε μέρα.

000000

Αναφορικά με τις σημαντικές μυήσεις μπορείτε να ανατρέξετε στο «Η Φωνή της Σιγής» της Ε.Π.Μπλαβάτσκυ και σε άλλα κλασικά βιβλία της Θεοσοφίας.
Άλλα χρήσιμα βιβλία είναι το «Λεξικό Όλων των Γραφών και Μύθων» (“Dictionary of All Scriptures & Myths”), του G. A. Gaskell, Gramercy Books, New York, USA, 846 σελίδων.. Επίσης, το «Λεξικό των Συμβόλων» (“Dicionário de Símbolos”) των Jean Chevalier και Alain Gheerbrant, εκδόσεις  José Olympio Editora, Rio de Janeiro, Brazil, 8^η έκδοση, 996 σελίδων. 

Περί Αστρολογίας κι άλλων Μυστηρίων

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ