Ο Έκο και ο θάνατος

—του Παναγιώτη Πούτου—

Από όσο γνωρίζω, ο Ουμπέρτο Έκο μίλησε για το θάνατό του δύο φορές, και τις δύο ήταν στο Harvard, στο πλαίσιο των διαλέξεων που φέρουν τον τίτλο Charles Eliot Norton Poetry Lectures. Τα κείμενα εκδόθηκαν έπειτα σε βιβλίο με τίτλο Έξι Περιπλανήσεις στο Δάσος της Αφήγησης.

Στη διάλεξη με τίτλο Τα Φανταστικά Πρωτόκολλα αναφέρεται σε ένα διήγημα στο οποίο ένας φίλος του, καθηγητής εντομολογίας, περιέγραφε το τέλειο έγκλημα:

«…έβαλε στο σωληνάριο της οδοντόπαστας μια χημική ουσία η οποία έλκει σεξουαλικά τις μέλισσες. Ο Έκο […] βούρτσισε τα δόντια του με την οδοντόκρεμα αυτή προτού πέσει για ύπνο και μια μικρή ποσότητα της κρέμας έμεινε στα χείλη του. Σμήνη μελισσών σεξουαλικά διεγερμένων μαζεύτηκαν στο πρόσωπό του και τα τσιμπήματά τους απέβησαν μοιραία για τον καημένο τον Έκο. […] To διήγημα του Τσέλλι εμφανίστηκε ως λογοτεχνικό άρθρο με τον τίτλο «Πώς Δολοφόνησα τον Ουμπέρτο Έκο». Οι εκδότες προφανώς ακολούθησαν τη βασική προϋπόθεση: οι αναγνώστες γνωρίζουν πως οτιδήποτε δημοσιεύεται σε μια εφημερίδα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, εκτός από τη λογοτεχνική σελίδα, όπου τα περιεχόμενα πρέπει ή μπορούν να εκληφθούν ως παραδείγματα τεχνητής αφήγησης.

Το πρωί όμως, όταν μπήκα στην καφετέρια κοντά στο σπίτι μου, τα γκαρσόνια με χαιρέτησαν με μια έκφραση χαράς και ανακούφισης, γιατί είχαν νομίσει ότι ο Τσέλλι με είχε στ’ αλήθεια σκοτώσει. Απέδωσα το γεγονός στο ότι το πολιτιστικό τους υπόβαθρο δεν τους είχε εξοπλίσει με την ικανότητα του να μπορούν να αναγνωρίσουν τις δημοσιογραφικές συνήθειες.

Αργότερα, την ίδια μέρα, έτυχε να συναντήσω τον κοσμήτορα της σχολής μου, έναν εξαιρετικά μορφωμένο άνδρα, ο οποίος φυσικά γνωρίζει όλα τα σχετικά με τη διαφορά μεταξύ κειμένου και παρα-κειμένου, φυσικής και τεχνητής αφήγησης και των λοιπών. Μου είπε ότι, διαβάζοντας εκείνο το πρωί την εφημερίδα, τα έχασε. Αν και το σοκ δεν κράτησε πολύ, η εμφάνιση αυτού του τίτλου στην εφημερίδα -ένα σχήμα κειμένου όπου εξ ορισμού αναφέρονταν πραγματικά γεγονότα- προς στιγμή τον παραπλάνησε.»

σελ. 159-161

Το ίδιο δοκίμιο το κλείνει επισημαίνοντας την αξία των φανταστικών ιστοριών στη ζωή του ανθρώπου:

«…δεν πρόκειται να σταματήσουμε να διαβάζουμε φανταστικές ιστορίες, γιατί μέσα από αυτές αναζητούμε ένα τρόπο για να δώσουμε νόημα στην ύπαρξή μας. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, άλλωστε, αναζητούμε μια ιστορία για τις ρίζες μας, που θα μας εξηγήσει γιατί γεννηθήκαμε και γιατί ζήσαμε. Μερικές φορές ψάχνουμε για μια ιστορία του κόσμου, ιστορία του σύμπαντος ή τη δική μας προσωπική ιστορία (την οποία λέμε στον εξομολογητή ή τον ψυχαναλυτή μας, ή την γράφουμε στο προσωπικό μας ημερολόγιο). Μερικές φορές η προσωπική μας ιστορία συμπίπτει με την ιστορία του σύμπαντος.

Αυτό συνέβη σ’ εμένα τον ίδιο, καθώς θα επιβεβαιώσει το ακόλουθο φυσικό αφηγηματικό απόσπασμα.

Πολλούς μήνες πριν κλήθηκα να επισκεφθώ το Μουσείο Επιστημών της La Coruña, στη Γαλικία. Στο τέλος της επίσκεψής μου ο επιμελητής του Μουσείου μου ανακοίνωσε ότι μου είχε μία έκπληξη και με οδήγησε στο πλανητάριο. Ένα πλανητάριο αποτελεί πάντα έναν υποβλητικό χώρο, γιατί όταν τα φώτα σβήνουν, έχει κανείς την αίσθηση ότι βρίσκεται στην έρημο, κάτω από τον έναστρο ουρανό. Το βράδυ όμως εκείνο κάτι εξαιρετικό με περίμενε.

Ξαφνικά η αίθουσα σκοτείνιασε εντελώς και μπορούσα να ακούω ένα πανέμορφο νανούρισμα του de Falla. Σιγά-σιγά (αν και λίγο γρηγορότερα απ’ ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα, αφού η όλη διάρκεια της παρουσίασης ήταν δεκαπέντε λεπτά όλα κι όλα) ο ουρανός πάνω μου άρχισε να περιστρέφεται. Ήταν ο ίδιος ουρανός που φώτιζε την ημέρα της γέννησής μου, στη γενέτειρα πόλη μου την Αλεσσάντρια, στην Ιταλία, στις 5-6-1932. Σχεδόν υπερρεαλιστικά δοκίμασα την εμπειρία της πρώτης νύχτας της ζωής μου.

Την ένιωσα για πρώτη φορά, αφού βέβαια δεν είχα δει ποτέ μου αυτή την πρώτη νύχτα. Ίσως ούτε κι η μητέρα μου την είδε, εξουθενωμένη καθώς θα ήταν μετά τη γέννα. Ίσως όμως ο πατέρας μου να την είδε, βγαίνοντας ήσυχα έξω στην ταράτσα, λίγο ανήσυχος λόγω του (γι’ αυτόν τουλάχιστο) θαυμαστού συμβάντος στο οποίο είχε παρασταθεί και στου οποίου την έκβαση είχε συμβάλει.

Το πλανητάριο χρησιμοποιούσε ένα μηχανικό σύστημα το οποίο μπορεί να βρει κανείς σε πολλά μέρη. Ίσως κι άλλοι να δοκίμασαν παρόμοια εμπειρία. Συγχωρήστε με όμως αν εκείνα τα δεκαπέντε λεπτά είχα την εντύπωση ότι ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος, από την αρχή του κόσμου, που είχε το προνόμιο να επανασυνδεθεί με την ίδια του την αρχή. Ήμουν τόσο χαρούμενος, που είχα το αίσθημα -σχεδόν την επιθυμία- ότι θα μπορούσα, θα έπρεπε να πέθαινα εκείνη τη στιγμή κι ότι οποιαδήποτε άλλη στιγμή θα ήταν παράκαιρη. Θα είχα πεθάνει τότε ευχαριστημένος, γιατί είχα βιώσει την πιο όμορφη ιστορία που είχα διαβάσει σ’ όλη μου τη ζωή».

σελ. 184-185

dimartblog

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ