ΠΥΘΕΑΣ Ο ΜΑΣΣΑΛΙΩΤΗΣ και το πιθανό ταξίδι του μέχρι τον Βόρειο Πόλο

Της Dimitra Papanastasopoulou

Φίλες και φίλοι,

Ο Πυθέας ήταν ένας αρχαίος έμπορος, εξερευνητής και γεωγράφος, Έλληνας στην καταγωγή και γεννημένος στην Μασσαλία περίπου το 380π.Χ. Έμεινε γνωστός για το πιθανολούμενο ταξίδι του στον ευρωπαϊκό βορρά ( ο Στράβων και ο Πολύβιος αμφιβάλλουν ότι το έκανε), ενώ έγραψε τα βιβλία Περί ωκεανού και Γης περίοδος, από τα οποία σώζονται μόνο κάποια αποσπάσματα.

Αν θεωρήσουμε ότι το ταξίδι πραγματοποιήθηκε μέχρι τέλους, δεν μας είναι γνωστός ο τρόπος ξεκινήματος. Είναι πιθανόν να πέρασε από το στενό του Γιβραλτάρ, αλλά είναι εξίσου πιθανό να ξεκίνησε δια ξηράς, διασχίζοντας τη Γαλλία. Όταν βρέθηκε στην Βρετανία, υπολόγισε την περίμετρό της (με 2.5% απόκλιση). Συνέχισε την πορεία για την Κορνουάλη, σημαντικό τόπο εξόρρυξης κασσίτερου και μετά από πολυήμερο ταξίδι προς βορρά έφτασε σε μια πειοχή που την αποκαλεί Θούλη. Οι πληροφορίες που μας δίνει για την συγκεκριμένη περιοχή είναι: γεωργική, με τη μεγαλύτερη ημέρα να διαρκεί 20 ώρες (αυτό παραπέμπει σε γεωγραφικό πλάτος 64 μοιρών), οι κάτοικοι τρέφονται με φρούτα και φτιάχνουν ένα ποτό από σιτάρι και μέλι. 

Όσο για το ποιά ήταν η περιοχή της Θούλης οι πηγές υποθέτουν την Ισλανδία, τις ακτές της Νορβηγίας, τις Νήσους Φερόες, ή τις νήσους Σέτλαντ.
Ο Πυθέας μας πληροφορεί ότι μια μέρα απόσταση προς βορράν της Θούλης βρήκε μια περιοχή όπου η θάλασσα ήταν αναμεμιγμένη με πάγο, στεριά και αέρα. Αυτή η περιοχή, σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, είναι ο Αρκτικός κύκλος, κοντά στην Ισλανδία ή την Νορβηγία, όπου το θαλασσινό νερό πήζει και υπάρχει πολύ πυκνή ομίχλη. Το ταξίδι συνεχίστηκε στη Βόρεια Θάλασσα και ίσως και στην Βαλτική.

Ο Στράβων στα Γεωγραφικά του αναφέρει:

« Ο Πολύβιος εξ άλλου γράφοντας γεωγραφία για τις χώρες της Ευρώπης λέει να αφήσουμε τους αρχαίους και να εξετάσουμε εκείνους που τους ελέγχουν , όπως τον Δικαίαρχο και τον Ερατοσθένη που ασχολήθηκαν με την Γεωγραφία, και τον Πυθέα από τον οποίο πολλοί παρασύρθηκαν και ο οποίος υποστηρίζει ότι γύρισε όλη τη Βρετανική και αποδίδει περίμετρο στο νησί πάνω από σαράντα χιλιάδες στάδια. Ιστόρησε δε και τα σχετικά με τη Θούλη στους οποίους ούτε γη υπήρχε, ακόμη δε ούτε θάλασσα, ούτε αέρας, αλλά ένα κράμα από όλα αυτά, που έμοιαζε με θαλάσσιο πνεύμονα στον οποίο, όλα ταλαντεύονται και ο θαλάσσιος πνεύμονας τα έδερνε όλα αυτά, ώστε σε αυτόν κάποιος δεν μπορούσε ούτε να πορευτεί ούτε να πλεύσει……….. επισκέφτηκε τα παράλια όλης την Ευρώπης που βρέχονται από Ωκεανό από τα Γάδειρα μέχρι τον Τάναιν (ποταμός Δον της Ρωσίας)……….».

Ο Στράβων δεν πιστεύει ότι μπορεί κάποιος άνθρωπος να φτάσει στον Βόρειο Πόλο και αποκαλεί τον γεωγράφο-ταξιδευτή Πυθέα, δηλαδή ψεύτη, παραμυθά. Εμείς κερδίσαμε τα μακροσκελή του αποσπάσματα από το έργο του Πυθέα και ο άγνωστος θαλασσοπόρος έμεινε γνωστός με το παρατσούκλι που τού έδωσε ο Στράβων... 

Αυτή η περιγραφή του Στράβωνα ωστόσο –που στην ουσία είναι ένα πολύ μικρό απόσπασμα- εξετάστηκε λεπτομερώς από επιστήμονες της εποχής μας, οι οποίοι διαπίστωσαν πόσο περιεκτική και σαφής ήταν η περιγραφή των συνθηκών του Βόρειου Πόλου.

Αποσπάσματα από τα έργα του Πυθέα βρίσκουμε επίσης στις Ιστορίες του Πολύβιου, στο Γης Περίοδος του Δικαίαρχου, ενώ τον μνημονεύουν και οι Ίππαρχος, Ερατοσθένης και Ποσειδώνιος.

Λέγεται ότι ο Πυθέας ξεκίνησε το μεγάλο του ταξίδι παρακινούμενος από την άρχουσα τάξη της Μασσαλίας, η οποία βρισκόταν σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, εξ αιτίας των Καρχηδονίων. Το ζητούμενο από το ταξίδι ήταν να καταφέρει ο Πυθέας να φθάσει στον «απώτατο βορρά» και να ανακαλύψει νέα θαλάσσια οδό, μέσα από άγνωστα και μυστικά περάσματα, έτσι ώστε οι Μασσαλιώτες να κινούνται με ασφάλεια. 

Εκείνα τα χρόνια επικρατούσε η άποψη ότι υπήρχε ένας δρόμος που οδηγούσε στην λίμνη της Μαιωτίδος( Αζοφική Θάλασσα) και από εκεί στην χερσόνησο της Κριμαίας στη Μαύρη Θάλασσα. Αν τα κατάφερνε, οι Μασσαλιώτες θα έπλεαν στο Αιγαίο, θα περνούσαν τον Ελλήσποντο, τις Συμπληγάδες Πέτρες, τη Μαύρη Θάλασσα, την Μαιώτιδα λίμνη και μέσω του ποταμού Τάναϊς(Δον της Ρωσίας) θα μπορούσαν να βγουν στην Βαλτική, μέσω της «πεπηγυίας θάλασσας».

Ο Πυθέας αναχώρησε με δύο πεντηκοντόρους παίρνοντας μαζί του όσα εργαλεία και εφόδια έκρινε απαραίτητα, φροντίζοντας ιδιαίτερα την επιλογή των ανδρών, το φαγητό, την ένδυσή τους, χωρίς να παραλείψει να πάρει μαζί του ένα γιατρό για κάθε πλοίο και ένα ικανό αριθμό πολεμιστών.

Ξεκίνησε χεμώνα και αφού πέρασε το Γιβραλτάρ στράφηκε προς βορρά, κρατώντας απόσταση από τις ακτές της σημερινής Πορτογαλίας, αλλά συγχρόνως να μην είναι ορατός από τη στεριά, πλέοντας προς το Ιερόν Άκρον(σημερινό ακρωτήριο Σαν Βιντσέντζε).

Συνέχισε, πέρασε με όση περισσότερη ταχύτητα μπορούσε τον επικίνδυνο Βισκαϊκό κόλπο και έφτασε στο σημερινό γαλλικό λιμάνι της Βρέστης, στην Βρετάνη, όπου κατοικούσαν Κέλτες( ο Πυθέας τους αποκαλεί Οσίμους, λόγω της ανασηκωμένης τους μύτης).

Στη συνέχεια κατευθύνθηκε στο Κάντιον(Κέντ) και στο Βελέριον, τόπους εξόρυξης του πολύτιμου κασσίτερου, στη σημερινή χερσόνησο της Κορνουάλης, παρατηρώντας και καταγράφοντας την αύξηση του ύψους της παλίρροιας. Ο Πυθέας μας πληροφορεί με κάθε λεπτομέρεια πώς έλιωναν και καθάριζαν από κάθε λογής προσμίξεις τον κασσίτερο οι κάτοικοι της περιοχής. Από εκεί πήρε τρόφιμα και νερό αποφασίζοντας- παρά τον άσχημο καιρό- να περιπλεύσει την Βρετανία.

Μπήκε, λοιπόν στον ποταμό Τάμεση και έφθασε στο σημερινό Λονδίνο, μια περιοχή που τότε είχε ελάχιστους και αραιούς οικισμούς. Κράτησε σημειώσεις και συνέχισε μέχρι τη σημερινή Σκωτία, σε μια περιοχή που υπήρχαν πολλά νησιά, η ημέρα είχε μικρή διάρκεια και υπήρχε χαμηλή νέφωση και ομίχλη.

Κινούμενος ΝΔ πέρασε ανάμεσα από Αγγλία και Ιρλανδία και δύο μήνες μετά από την ημέρα της εκκίνησης βρέθηκε πάλι στην Κορνουάλη για ανεφοδιασμό.
Η νέα πορεία χαράχτηκε προς τις ακτές της σημερινής Ολλανδίας, που εξερεύνησε σχολαστικά ψάχνοντας για κάποιο πέρασμα, το οποίο θα τον οδηγούσε στη Μαύρη Θάλασσα. Αποτυγχάνοντας στην προσπάθεια, συνέχισε να κινείται βόρεια και περνώντας το στενό Δανίας-Σουηδίας βρέθηκε στην Βαλτική Θάλασσα, όπου συνάντησε το σημερινό νησί Γκότλαντ. Εκεί ξεκουράστηκε το πλήρωμα και αναφοδιάστηκαν με τρόφιμα και νερό.

Εισχωρώντας πρώτα στον Φιλανδικό και μετά στον Βοθνιακό κόλπο, ερευνώντας με λέμβους τα ποτάμια,τα έλη και τις λίμνες, πολλοί άνδρες αρρώστησαν.
Ήταν πια προχωρημένη άνοιξη όταν έφθασε στις νότιες ακτές της Νορβηγίας, εξακολουθώντας την κατεύθυνση του βορρά, μέχρι που μπήκε στον Αρκτικό ωκεανό και είδε τους πάγους να επιπλέουν. Οι άσχημες καιρικές συνθήκες της περιοχής τον αναγκάζουν να μπει σ’ ένα φιόρδ για να επισκευάσει τις ζημιές των δύο πλοίων.

 Είναι πολύ πιθανό να πήρε πληροφορίες για ένα μεγάλο νησί που υπήρχε βορειότερα(Γροιλανδία), συμπεραίνοντας ότι από εκεί δεν θα ήταν μακρυά από τον ονειρικό προορισμό του. Ωστόσο, έπρεπε να περιμένει να περάσει ο άσχημος καιρός, γι’ αυτό έπλευσε πάλι με ΝΔ πορεία προς την Βρετανία για ανεφοδιασμό και αλλάζοντας ρότα έπλευσε ξανά βόρεια.

Είχαν περάσει πέντε μήνες όταν έφθασε στην Ισλανδία, όπου έμεινε για λίγο πριν συνεχίσει και φθάσει στην Γροιλανδία, στο παγωμένο νησί. Ο καιρός εκεί χειροτέρεψε και αναγκάστηκε να τραβήξει τα πλοία στη στεριά και να μείνει εκεί μερικούς μήνες, κρατώντας σημειώσεις και επισκεπτόμενος κοντινές αποστάσεις για εξερεύνηση.

Όταν ξεκίνησε για το βορειότερο άκρο, τίποτε δεν ήταν εύκολο, αντίθετα ήταν πολύ επικίνδυνο με τους πάγους. Κατάφερε να φθάσει μέχρις ενός σημείου, επειδή ήρθε αντιμέτωπος με παγόβουνα που σχημάτιζαν φράγμα. 

Αλλά ο Πυθέας δεν ήταν διατεθειμένος να τα παρατήσει και συνέχισε με λίγους άνδρες πεζός, διασχίζοντας μια μεγάλη απόσταση και βλέποντας το θέαμα του θερινού ηλιοστασίου, με την καρδιά του να πάλλεται από ικανοποίηση.

Δεν είχε βρει το πέρασμα που γύρευε η Μασσαλία, αλλά είχε φτάσει στην άκρη του κόσμου!

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ