Τροφή και εξάρτηση

Contents 

• Εγκέφαλος – τροφή- εξάρτηση
• Ντοπαμίνη η ουσία της εξάρτησης
• Είναι οποιαδήποτε κατάχρηση συνδεδεμένη με τον εθισμό;
• Ντοπαμίνη και διαταραχές στην πρόσληψη τροφής
• Εξάρτηση και κατανάλωση φαγητού
• Ποια τρόφιμα είναι πιο εθιστικά;

Εγκέφαλος – τροφή- εξάρτηση

Οι τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, σε ζάχαρη και σε αλάτι, ερεθίζουν τις αισθήσεις και παρέχουν μια ανταμοιβή ικανοποίησης, που οδηγεί πολλούς στην επανάληψη της κατανάλωσης τους. Οι τροφές αυτές υποβοηθούν την παραγωγή ενδορφινών, που μας κάνουν να νιώθουμε ωραία και ήρεμα. Επίσης, ο εγκέφαλος απελευθερώνει την ντοπαμίνη, τον νευροδιαβιαστή της ικανοποίησης, που θα μας κινητοποιήσει μετά ώστε να επιδιώξουμε ξανά την ίδια ικανοποιητική, απολαυστική εμπειρία. Αυτή λοιπόν η επαναλαμβανόμενη εμπειρία συνηθίζει τον εγκέφαλο στην αναζήτηση απόλαυσης με τον ίδιο τρόπο, και έτσι αποκτάται η συνήθεια. Και όπως συμβαίνει με όλες τις εξαρτήσεις, αρχίζουμε να αναζητούμε συχνά όλο και περισσότερη από την ίδια τροφή που την συνδέσαμε με τόσο ευχάριστα συναισθήματα.

Ντοπαμίνη η ουσία της εξάρτησης

Πως συμμετέχει ο νευροδιαβιβαστής της ντοπαμίνης σε αυτό το κύκλωμα ανταμοιβής; Όταν αρχίζει σε κάποιον να συνδυάζεται μια δραστηριότητα (π.χ. τζόγος, αλκοόλ, σεξ κ.α.) με την έκκριση της ντοπαμίνςη και τα συνακόλουθα ευχάριστα συναισθήματα, τότε αρχίζει σιγά σιγά αυτός να αποζητάει όλο και πιο συχνά τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, για να χαρίσει στον εαυτό του τα ίδια συναισθήματα. Άρα η επιστήμη τείνει να υποστηρίζει πλέον ότι όλες οι εξαρτήσεις έχουν ως κοινό το ότι γενικά ο εξαρτημένος είναι ουσιαστικά εξαρτημένος από την ντοπαμίνη. Γι’ αυτό και τα στάδια της απεξάρτησης χαρακτηρίζονται από συναισθήματα θλίψης, ατονίας και κυκλοθυμισμού.

Είναι οποιαδήποτε κατάχρηση συνδεδεμένη με τον εθισμό;

Η ειδοποιός διαφορά της υπερφαγίας από τις άλλες εξαρτήσεις είναι η εξής: ο αλκοολικός μπορεί να επιζήσει χωρίς το αλκοόλ και ο καπνιστής χωρίς το τσιγάρο. Όμως ο υπερφαγικός είναι υποχρεωμένος να συνεχίσει αν τρώει (για να επιβιώσει), κάνοντας όμως διαφορετικές διατροφικές επιλογές, αλλά και νιώθοντας διαφορετικά απέναντι στο φαγητό. Με άλλα λόγια είναι υποχρεωμένος να συνεχίσει την κατανάλωση του φαγητού, τροποποιώντας όμως κάποια στοιχεία ως προς το περιεχόμενο και την ποσότητα της τροφής, αλλά και να αλλάξει την ψυχολογική του εξάρτηση από το φαγητό.

Η υπερκατανάλωση τροφής έχει κάποια χαρακτηριστικά που είναι κοινά με τα χαρακτηριστικά της κατάχρησης άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών (του καπνού, των ναρκωτικών ουσιών κ.τ.λ.). Αυτά είναι τα ακόλουθα:

• Απώλεια ελέγχου
• Ανεκτικότητα
• Στερητικό σύνδρομο
• Έντονη, ακατάσχετη επιθυμία
• Υποτροπή
• Λειτουργία του συστήματος ανταμοιβής
• Παρορμητικότητα
• Δυσλειτουργία στη λήψη απόφασης

Ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρο ακόμη αν το φαγητό προκαλεί εξάρτηση στους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους υπερφαγικούς. Οι επιστήμονες φαίνεται να ελκύονται περισσότερο από τα εξής ερωτήματα: πρόκειται για εθισμό που σχετίζεται με το κύκλωμα ανταμοιβής, ή απλώς οι υπέρφαγοι δεν ευχαριστιούνται αρκετά με το φαγητό (δεν εκκρίνουν αρκετή ντοπαμίνη) και καταναλώνουν περισσότερο από αυτό, για να φτάσουν σε ένα επαρκές επίπεδο ικανοποίησης; Με άλλα λόγια, όσο πιο λαχταριστή είναι μια τροφή, τόσο πιο πολύ εθιζόμαστε στην ικανοποίηση που αυτή μας προσφέρει; Ή η παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα ενός ελαττωματικού τρόπου μεταφοράς ορμονών και νευροδιαβιβαστών; Κανείς ακόμα δεν είναι σε θέση να αιτιολογήσει το πολύπλοκο φαινόμενο της παχυσαρκίας, αλλά υπάρχει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα.

Ντοπαμίνη και διαταραχές στην πρόσληψη τροφής

Μια έρευνα έδειξε ότι άτομα που είχαν μικρότερη εγκεφαλική δραστηριότητα όταν έβλεπαν λαχταριστά τρόφιμα, απέκτησαν τελικά μέσα στον επόμενο χρόνο περισσότερο βάρος σε αντίθεση με τα άτομα που παρουσίασαν μεγαλύτερη εγκεφαλική δραστηριότητα, ιδίως στους υποδοχείς της ντοπαμίνης. Τα άτομα δηλαδή που παρουσιάζουν μικρότερη εγκεφαλική δραστηριότητα με την θέα της τροφής χρειάζονται τελικά περισσότερη τροφή για να προσφέρουν στον εαυτό τους την ίδια ικανοποίηση, πράγμα που οδηγούσε μακροπρόθεσμα σε αύξηση του βάρους τους.

Μια άλλη έρευνα (Πανεπιστήμιο Τεξας 1996, Βlum κ.α) έδειξε ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι για γενετικούς λόγους έχουν λιγότερους υποδοχείς ντοπαμίνης. Έτσι ο εγκέφαλος τους δεν ικανοποιείται με μια φυσιολογική ποσότητα φαγητού και έτσι αναγκάζονται να αυξήσουν την ποσότητα για να λάβουν την ίδια ικανοποίηση.

Ίσως τελικά υπάρχουν δυο είδη παχυσαρκίας: στο πρώτο τα συστήματα ανταμοιβής και ικανοποίησης του εγκεφάλου λειτουργούν κανονικά, ενώ στο δεύτερο υπάρχουν λιγότεροι υποδοχείς ντοπαμίνης στις σχετικές περιοχές του εγκεφάλου-όπως γίνεται με τους τοξικομανείς-, πράγμα που οδηγεί σε χαμηλότερη δράση της ντοπαμίνης, άρα σε αυξημένη κατανάλωση φαγητού, άρα και σε πρόσληψη βάρους.  Στην πρώτη περίπτωση η υπερφαγία συμβαίνει περισσότερο για λόγους ομοιοστατικούς, ενώ στην δεύτερη για λόγους ηδονικούς.

Εξάρτηση και κατανάλωση φαγητού

Ανάμεσα στους πάσχονες με διαταραχές πρόσληψης τροφής έχει παρατηρηθεί μια αυξημένη τάση για χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Και στις υπόλοιπες εξαρτήσεις έχει παρατηρηθεί ότι όταν κάποιος απεξαρτηθεί από μια ουσία, μεταπηδά στην εξάρτηση από μια άλλη ουσία. Κάποια χαρακτηριστικά των ατόμων που θεωρούνται εξαρτημένες προσωπικότητες είναι η κοινωνική απομόνωση, η παρορμητική συμπεριφορά, η αυξημένη ευαισθησία στο άγχος, τα χαμηλά κίνητρα.

Η απάντηση στο αν το φαγητό προκαλεί εξάρτηση είναι ανάλογη με τον ορισμό της εξάρτησης. Βέβαια ο εγκέφαλος διαθέτει την λεγόμενη «πλαστικότητα», δηλαδή την ικανότητα να αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα νευρικά κύτταρα, σύμφωνα με την λειτουργία τους. Για παράδειγμα, όταν κάποιος είναι εθισμένος στην νικοτίνη, οι νευρώνες αρχίζουν να συνδέονται με τρόπο διαφορετικό, ώστε η ιδέα του καπνίσματος να συσχετίζεται με συναισθήματα ευχαρίστησης.  Αν όμως ειναι αλήθεια ότι η υπερφαγία δεν είναι τίποτα άλλο από μια εξάρτηση από το φαγητό, τότε είναι πολύ πιο δύσκολο να σταματήσει κανείς τη συνήθεια της υπερφαγίας, καθώς έχει μεταβάλει μακροπρόθεσμα τη νευροβιολογική δομή του εγκεφάλου του. Έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η τροφή μπορεί να μεταβάλει την εγκεφαλική λειτουργία με τρόπο όπου να οδηγήσει σε καταναγκαστική χρήση. Μελέτες εντοπίζουν δυσκολίες στην επαναφορά της εγκεφαλικής λειτουργίας ύστερα από μια χρόνια διατροφική διαταραχή. Ωστόσο άλλες έρευνες έχουν αποδείξει ότι μπορεί να επανέλθει η φυσιολογική λειτουργία του μέσα από την ανάπτυξη ισχυρών συναισθηματικών δεσμών.

Ποια τρόφιμα είναι πιο εθιστικά;

Όπως επιβεβαιώνεται από την «επιδημία» της παχυσαρκίας που έχει ενσκήψει παράλληλα με τη μεγάλη διάδοση του fast food, ορισμένοι συνδυασμοί τροφών ελκύουν την προτίμηση παχύσαρκων ανθρώπων.

Τέτοιες είναι τροφές που είναι πλούσιες σε σάκχαρα και λίπη και όχι μόνο δίνουν πάρα πολλές θερμίδες, αλλά αυξάνουν και την διάθεση για πρόσληψη τέτοιας τροφή και έτσι ενισχύεται η διάθεση για

επιλογή ανάλογων τροφών (πλούσιες σε σάκχαρα και λίπη). Κάποιες έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ζάχαρη είναι περισσότερο εθιστική και έχουν μελετηθεί και τα στερητικά σύνδρομα που προκαλεί. Άλλες έρευνες αναλύουν την εξαρτησιογόνες ιδιότητες των λιπαρών, χωρίς όμως να υπάρχουν ακόμα αρκετά ερευνητικά δεδομένα για να το αποδείξουν.

Δυστυχώς, η βιομηχανία των τροφίμων εκμεταλλεύτηκε την ανθρώπινη αδυναμία και την εθιστική δύναμη των γλυκών και λιπαρών τροφών.

Πηγή: Απο το βιβλίο “Η ψυχολογία της διατροφής”  της Καλλιόπης Εμμανουηλίδου

enorasis

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑ