Η ψυχολογία των ονείρων

Τα βασικά σημεία από την «Ερμηνεία των Ονείρων» (1899) του Φρόιντ:

-   Πρέπει να αποκωδικοποιήσουμε επιθυμίες και συμβολισμούς προκειμένου να βρούμε την άδηλη ή μη εμφανή σημασία του ονείρου και όχι να δίνουμε βάρος σε αυτά ακριβώς που βλέπουμε (το έκδηλο και εμφανές).

-  Ένας εσωτερικός μηχανισμός λογοκρισίας (στη γλώσσα της ψυχολογίας αυτό ονομάστηκε αργότερα υπερ-εγώ), τις μεταμφιέζει ώστε να μην δούμε την πραγματική τους φύση. Εξυπηρετεί από τη μια την ανάγκη μας να ικανοποιήσουμε με κάποιο τρόπο τις καταπιεσμένες επιθυμίες ενώ ταυτόχρονα δεν διακόπτει τον ήρεμο ύπνο μας.

-  Οι εφιάλτες είναι μια αντίδραση του εγώ μας σε επιθυμίες που ήταν πολύ δυνατές ή όχι επαρκώς μεταμφιεσμένες.

-   Διαδικασίες μεταμφίεσης – με βάση αυτές, μπορούμε να μεταφράσουμε το έκδηλο ή εμφανές στο άδηλο και πραγματικό νόημα

-    Συμπύκνωση – ένα αντικείμενο στο όνειρο έχει πολλαπλές σημασίες και ερμηνείες.

-     Μεταφορά – η διαδικασία όπου η συναισθηματική σημασία ενός αντικειμένου μεταφέρεται σε άλλο αντικείμενο ώστε να ξεγελαστεί το υπερ-εγώ και να μην γίνει λογοκρισία.

-    Αντιπροσώπευση – η διαδικασία όπου μια σκέψη αντιπροσωπεύεται από μια εικόνα

-     Συμβολισμός – ένα σύμβολο αντιπροσωπεύει μια πράξη, πρόσωπο ή ιδέα.

O Φρόιντ δεν έπαιρνε πολύ υπόψη του τις αφηγήσεις των ασθενών του γιατί πίστευε ότι, ή παραλλάσουν το όνειρο ακούσια προσπαθώντας να βρουν συνοχή, ή εκούσια, προσπαθώντας να αποκρύψουν πάλι τις πιο σκοτεινές πτυχές τους.

Καρλ Γιουνγκ:
Πίστευε ότι τα όνειρα δεν αντανακλούν μόνο το υποσυνείδητο αλλά και την πραγματική και συνειδητή ζωή του κάθε ανθρώπου. Ο Γιουνγκ έδινε την ίδια σημασία και στο έκδηλο μήνυμα του ονείρου. Ο Φρόιντ ζητούσε από τους ανθρώπους να δουν κάθε ένα σύμβολο ξεχωριστά και να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι ακριβώς λογοκρίθηκε με βάση αυτό το σύμβολο. Ο Γιουνγκ ζητούσε από τους ανθρώπους να συσχετίσουν τις εικόνες ή τα σύμβολα που είδαν με την καθημερινή τους ζωή.

Κάλβιν Χολ (Calvin Hall) :
Τα όνειρα είναι μια νοητική διαδικασία, δηλαδή σκέψεις που κάνουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου και οι εικόνες που βλέπουμε είναι οπτικοί συμβολισμοί των προσωπικών μας ιδεών.

Ο τρόπος ερμηνείας, σύμφωνα με τον Χολ, είναι να μεταφράσουμε τις εικόνες στις αρχικές σκέψεις που τις δημιούργησαν αντλώντας πληροφορίες από άλλα όνειρα και σκέψεις του συγκεκριμένου ατόμου.

Όλα αυτά δεν είναι η αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας αλλά μια υποκειμενική εικόνα που έχουμε για τη ζωή μας. Να ανακαλύψουμε δηλαδή τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα και όχι πως είναι πραγματικά η ζωή εκείνου που βλέπει και περιγράφει το όνειρο.

Η ανάλυση δεδομένων του Χολ έδειξε ότι το πιο κοινό συναίσθημα κατά τη διάρκεια των ονείρων είναι αυτό της αγωνίας. Άλλα κυρίαρχα συναισθήματα είναι ο πόνος, η αίσθηση της εγκατάλειψης, ο φόβος, αλλά και η χαρά. Σε γενικές γραμμές, τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιο συχνά από τα θετικά, ενώ επίσης φαίνεται ότι τουλάχιστον 1 στα 10 όνειρα έχει κάποιο σεξουαλικό περιεχόμενο.

Η ανάλυση επίσης ανέδειξε κάποια κοινά θέματα σχετικά με:- το σχολείο
- μας κυνηγούν
- κάποιος μας επιτίθεται
- τρέχουμε πολύ αργά και δεν πάμε πουθενά
- πέφτουμε
- φτάνουμε κάπου αργοπορημένοι
- κάποιο ζωντανό πρόσωπο είναι νεκρό στο όνειρο ή ότι κάποιο νεκρό πρόσωπο είναι ζωντανό στο όνειρο
- τα δόντια μας πέφτουν
- πετάμε
- μελλοντικά γεγονότα όπως γενέθλια και επέτειοι
- γεγονότα του παρελθόντος
- ερωτευόμαστε τυχαίους ανθρώπους
- στιγμές αμηχανίας και ντροπής
- αποτυχία σε εξετάσεις
- δυσκολία να κινηθούμε ή να δούμε καθαρά
- αυτοκινητιστικά ατυχήματα
- μας ενοχοποιούν για κάποιο έγκλημα που δεν διαπράξαμε
- είμαστε γυμνοί σε κοινή θέα
- χάνουμε το αυτοκίνητο μας
- χανόμαστε και δεν γνωρίζουμε που βρισκόμαστε

Ψευδές  Ξύπνημα και Ψύχωση (False awakening)

Αίσθηση παράλογου και μη ρεαλιστικού περιβάλλοντος ή σε γνώριμο χώρο, όπου όμως η ατμόσφαιρα είναι περίεργη και επικρατεί μια αγωνία και νευρικότητα.

Τη δεύτερη αυτή περίπτωση παραλληλίζει ο Τσαρλς Μακρίρι (Charles McCreery) με την περιγραφή του ψυχοπαθολόγου Καρλ Γιάσπερς (Karl Jaspers) περί ανθρώπων που πάσχουν από παραισθήσεις.

Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι κάποιος ψυχωτικός που βρίσκεται μονίμως σε κατάσταση υπερδιέγερσης περνά συνεχώς από φάσεις μικρο-ύπνων. Κάποιες από αυτές τις ομοιότητες είναι η αταξία σκέψεων και οι ψευδαισθήσεις.

Ο φιλόσοφος Καντ έγραψε κάποτε ότι ο τρελός είναι ένας ξύπνιος που ονειρεύεται ενώ οΣοπενχάουερ είπε ότι το όνειρο είναι μια μικρής διάρκειας ψύχωση και η ψύχωση είναι ένα μεγάλης διάρκειας όνειρο.

Ο Φρόιντ επίσης αποκάλεσε ψύχωση το όνειρο και ο Γιουνγκ έλεγε πως, αν βάζαμε κάποιον που ονειρευόταν, να σηκωθεί και να περπατήσει, τότε θα είχαμε μια κλασική περίπτωση ψυχωτικού ασθενή. Οι Γκρίφιν (Griffin) και Ταϊρέλ (Tyrrell) μάλιστα λένε ότι σχιζοφρένεια είναι η πραγματικότητα επεξεργασμένη από ένα εγκέφαλο που ονειρεύεται.

˟Αποσπάσματα από το βιβλίο του Σπύρου Κιτσινέλη «Η Επιστήμη των Ονείρων»
psychografimata