MARS ATTACK! Γήινη Ζωή με Αρειανή Προέλευση;

MARS ATTACK!

Γήινη Ζωή με Αρειανή Προέλευση;

«Ο Άρης ανήκει στους Αρειανούς, ακόμα κι αν οι Αρειανοί είναι μόνο μικρόβια».

CARL SAGAN

Του Γιώργου Στάμκου (stamkos@post.com)

Yγρό νερό σχηματίζει ρυάκια στον Άρη, αποκάλυψε η NASA τη Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2014. Η NASA παρουσίασε τις ισχυρότερες μέχρι σήμερα ενδείξεις για την εποχική ροή υγρού νερού στον Άρη -μια ανακάλυψη που αναπτερώνει τις ελπίδες για ανακάλυψη μικροβιακής ζωής. Μακρόστενοι σκούροι σχηματισμοί που διακρίνονται το καλοκαίρι σε αρειανές πλαγιές σχηματίζονται όντως από τη ροή αλμυρού νερού, ανέφεραν ερευνητές της NASA στην επιθεώρηση Nature Geoscience.

Portions of the Martian surface shot by NASA’s Mars Reconnaissance Orbiter show many channels from 1 meter to 10 meters wide on a scarp in the Hellas impact basin, in this photograph taken January 14, 2011 and released by NASA March 9, 2011. Scientists have found the first evidence that briny water may flow on the surface of Mars during the planet’s summer months, a paper published on Monday showed. Researchers found telltale fingerprints of salts that form only in the presence of water in narrow channels cut into cliff walls throughout the planet’s equatorial region.

Νερό στον Άρη

Μέχρι σήμερα, νερό είχε ανακαλυφθεί στον Άρη μόνο υπό μορφή πάγου στο υπέδαφος και στους πόλους. Πώς γίνεται όμως να υπάρχει υγρό νερό στον κόκκινο πλανήτη, δεδομένου ότι η ατμόσφαιρα είναι τόσο αραιή και η θερμοκρασία βρίσκεται συνήθως δεκάδες βαθμούς κάτω από το μηδέν; Σε αυτές τις συνθήκες, το νερό είτε μετατρέπεται ακαριαία σε πάγο είτε εξαχνώνεται -μετατρέπεται απευθείας από στερεό σε αέριο. Η απάντηση βρίσκεται στις πλούσιες αποθέσεις αλάτων που διέκρινε ο MRO, ένας δορυφόρος της NASA που λειτουργεί σε τροχιά γύρω από τον Άρη από το 2006.

Τα άλατα, εξηγούν οι ερευνητές, μειώνουν το σημείο τήξης του νερού έως και κατά 80 βαθμούς Κελσίου, επιτρέποντάς του να παραμένει στην υγρή φάση. Κάτι ανάλογο συμβαίνει στη Γη, όταν το πασπάλισμα αλατιού στους δρόμους επιταχύνει το λιώσιμο του χιονιού. Το φασματόμετρο του MRO ανίχνευσε ένυδρα υπερχλωριώδη άλατα -άλατα που προσελκύουν γύρω τους μόρια νερού- μόνο στη διάρκεια του αρειανού καλοκαιριού, όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει μέχρι τους -23 βαθμούς Κελσίου. «Βρήκαμε ένυδρα άλατα μόνο όταν οι εποχικοί σχηματισμοί έφταναν στο μέγιστο, κάτι που υποδηλώνει ότι η πηγή της ενυδάτωσης είναι είτε οι ίδιες οι σκούρες λωρίδες, είτε η διαδικασία που οδηγεί το σχηματισμό τους» εξήγησε ο Όγια από τα κεντρικά γραφεία της NASA στην Ουάσινγκτον. Παραμένει βέβαια ασαφές από πού πηγάζει αυτό το εξαιρετικά αλμυρό νερό -τα άλατα είναι υγροσκοπικά και δεν αποκλείεται να «τραβούν» την υγρασία από βάθος δεκάδων μέτρων στο υπέδαφος. Εναλλακτικά, το νερό μπορεί να σχηματίζεται από τη συμπύκνωση υδρατμών στην ατμόσφαιρα.

Ρυάκια ζωής…

Οι νέες «ισχυρές ενδείξεις» για εποχικά ρυάκια νερού έχουν σημασία για τις μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές, οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τους υδάτινους πόρους του πλανήτη για ύδρευση και παραγωγή καύσιμου υδρογόνου. Ταυτόχρονα, τα ευρήματα αναπτερώνουν τις ελπίδες για ανακάλυψη μικροβιακής ζωής -κάτι που, όπως επισήμαναν οι ερευνητές, θα πρέπει να διερευνηθεί με μελλοντικές αποστολές. Σήμερα, ολόκληρος ο Άρης είναι μια παγωμένη, άνυδρη έρημος, εκτεθειμένη στην φονική ηλιακή και κοσμική ακτινοβολία.

Ωστόσο οι τελευταίες ρομποτικές αποστολές της NASA έχουν επιβεβαιώσει ότι, πριν από περίπου τρία δισεκατομμύρια χρόνια, ο Άρης διέθετε λίμνες και ωκεανούς. Στη Γη, όμως, η ζωή εμφανίστηκε πριν από τουλάχιστον 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, αρκετά πριν από την οριστική ερημοποίηση του Άρη. Και αυτό σημαίνει ότι παρόμοιες μικροβιακές μορφές ζωής μπορεί να είχαν προλάβει να εξελιχθούν και στον γειτονικό μας κόσμο. Όπως σχολίασε ο Τζον Γκράνσφελντ, υποδιοικητής της NASA, τα τελευταία ευρήματα«υποδεικνύουν ότι η ύπαρξη ζωής στον Άρη είναι πιθανή».

Πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε ότι ένας μικροοργανισμός που ανακαλύπτεται στα αρειανά πετρώματα είναι και αρειανής προέλευσης; Εξηγούμαστε: αν ένα «βακτηρίδιο» βρεθεί στον Κόκκινο Πλανήτη και παρουσιάζει θεμελιώδεις δομικές και βιοχημικές διαφορές από γήινους μικροοργανισμούς, τότε κανένα πρόβλημα: Θα πρόκειται για ένα δείγμα ανεξάρτητης βιογένεσης στην αρειανή οικόσφαιρα. Αντιθέτως, εάν το εν λόγω αρειανό μικρόβιο έχει πολλές ομοιότητες, χημικές και μορφολογικές με τα αντίστοιχα της Γης, τότε εμφανίζονται μπροστά μας δύο συγκλονιστικές πιθανότητες: ενδέχεται η ζωή να άρχισε στη Γη, να συνέχισε την εξέλιξή της εδώ, αλλά σε κάποιο χρονικό σημείο να «μεταφυτεύτηκε» στον Άρη, με μία διαδικασία παρόμοια, αλλά αντίστροφη με του αρειανού μετεωρίτη ALH 84001. Μπορεί όμως να συνέβησαν όλα ανάποδα!

Μπορεί δηλαδή η ζωή να άρχισε στον Άρη, να μεταφέρθηκε στη Γη, όπου ρίζωσε και παράλληλα να συνέχισε την εξέλιξή της και στον Άρη, το μητρικό της πλανήτη! Φανταστείτε να γυρίζατε 4 δισεκατομμύρια χρόνια πίσω. Αντίθετα όμως με τη χαρισματική μορφή που διαθέτετε σήμερα, να ήσασταν ένας ακόμη μικροοργανισμός. Πού θα είχατε περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσετε, στη Γη ή στον Άρη; Αναμφίβολα ο Άρης θα είχε περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει το στοίχημα. Εκείνη την περίοδο η Γη ήταν μια πραγματική κόλαση, εξαιτίας των ακατάπαυστων ηφαιστειακών εκρήξεων και του ανελέητου βομβαρδισμού από διαστημικούς ογκόλιθους, κοντολογίς ένα αφιλόξενο περιβάλλον για τη ζωή.

Παράλληλα με τη Γη, κάποιες πρωτόγονες μορφές ζωής αναπτύχθηκαν πιθανότατα τότε και στο Άρη, έναν πλανήτη που βρισκόταν ακόμη σε νηπιακή ηλικία, όπως άλλωστε και η Γη. Δε θα μπορούσε ωστόσο η πρωτόγονη ζωή του Άρη ν’ αποδεκατιστεί επανειλημμένα από άγριες συγκρούσεις αστεροειδών και κομητών; Ο Kevin Zahnle, ερευνητής επιστήμονας του Ames ResearchCenter της NASA και ο γεωφυσικός Norman H. Sleep του Πανεπιστημίου του Stanford, προτείνουν μια απάντηση: το ζευγάρι που δημοσίευσε τις ανακαλύψεις του στην Journal of Geophysical Research (25/11/98), συμπεραίνει ότι αυτός ο πλανητικός γείτονας της Γης αποτελούσε το ιδανικότερο περιβάλλον για την ανάπτυξη ζωής στο ηλιακό μας σύστημα, σε μια εποχή που ο διαστημικός χώρος ήταν γεμάτος από θραύσματα ουράνιων σωμάτων. Και οι δύο πλανήτες βομβαρδίζονταν επανειλημμένα και καταστρέφονταν τακτικά από γιγαντιαίους ογκόλιθους, αλλά πιθανότατα αυτό συνέβαινε σε μικρότερο βαθμό στον Άρη απ’ ότι στη Γη.

«Το βασικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήξαμε», λέει ο γεωφυσικός Sleep «είναι ότι ο Άρης, κατά την πρώιμη ηλικία του ηλιακού μας συστήματος, ήταν ένας ασφαλής τόπος για τη ζωή, πιθανότατα περισσότερο ασφαλής από τη Γη». Και η αιτία είναι φοβερά απλή. Ο Άρης έχει περίπου το μισό μέγεθος της Γης και γι’ αυτό το λόγο αποτελεί πολύ μικρότερο στόχο για τους περιπλανώμενους αστεροειδείς. Αν ένας τεράστιος αστεροειδής, π.χ. διαμέτρου 300 χλμ., κτυπούσε τον Κόκκινο Πλανήτη, τα αποτελέσματα αυτής της μοιραίας σύγκρουσης θα ήταν μικρότερα απ’ ότι αν ο ίδιος ο αστεροειδής συγκρουόταν με τη Γη, λένε οι επιστήμονες.

Μολονότι υπάρχουν πολλά στοιχεία ότι ο πρώιμος Άρης διέθετε λίμνες και ποταμούς, δεν είχε ωστόσο ωκεανούς. Το μεγαλύτερο τμήμα της γήινης επιφάνειας, κυρίως κατά την πρώιμη ηλικία της, καλυπτόταν από νερό και γι’ αυτόν το λόγο οι αρνητικές επιπτώσεις μιας μαζικής πρόσκρουσης διαρκούσαν χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα, ένα μαζικό κτύπημα της Γης από αστεροειδείς θα ήταν αρκετό για να «βράσει» τον ωκεανό και να προκαλέσει ασταμάτητες βροχές για τα επόμενα 2.000 με 3.000 χρόνια! Αναμφίβολα και ο Άρης κτυπήθηκε από μεγάλους αστεροειδείς, διαμέτρου 100 χλμ., και η θερμοκρασία του εδάφους του ανέβηκε εκατοντάδες βαθμούς Κελσίου, εξαιτίας της τήξης των αστεροειδών. Εντούτοις, επειδή στον Άρη δεν υπήρχε ωκεανός, το φαινόμενο αυτό δεν παρατάθηκε και μόνον ένα τμήμα της επιφάνείας του θερμάνθηκε. Έτσι, αν ένας μικροοργανισμός ζούσε κάτω από την επιφάνεια του Άρη, θα είχε μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσει εκεί παρά στη Γη, όπου θα έπρεπε να διεισδύσει σε πολύ μεγαλύτερο βάθος.

Ωστόσο όμως η ζωή στη Γη διατηρήθηκε κι άνθησε. Αντίθετα στον Άρη ακολούθησε εντελώς διαφορετική πορεία… Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να πιστέψουμε ότι η ζωή άρχισε στον Άρη, όταν ακόμη στον Κόκκινο Πλανήτη επικρατούσαν συνθήκες παρόμοιες με της Γης. Αλλά για λόγους, για τους οποίους ακόμη διαφωνούν οι ειδικοί, όλο αυτό το σκηνικό άλλαξε. Οι ποταμοί και οι λίμνες του Άρη έχουν χαθεί πλέον, ενώ δεν έχουμε βρει ακόμη αδιάσειστα στοιχεία ότι η πρωτόγονη ζωή, που κάποτε υπήρχε, επιβίωσε και εξελίχτηκε στον Κόκκινο Πλανήτη, που δίνει σήμερα την εικόνα ενός ξηρού, σκονισμένου κι αφιλόξενου βράχου. Με λίγα λόγια ο Άρης μοιάζει με μια Γη που απέτυχε…

Διαπλανητικός ιμπεριαλισμός

Γήινα μικρόβια θα μολύνουν τον Άρη!

Ωστόσο η ζωή του Άρη, έστω και μικροβιακή, κινδυνεύει ήδη από τους γήινους! Ο κίνδυνος μόλυνσης του πλανήτη με γήινα μικρόβια θα μπορούσε «να αποτρέψει την προσεδάφιση ή την είσοδο ανθρώπων» στις λεγόμενες Ειδικές Περιοχές, όπως οι πλαγιές στις οποίες η NASA εντόπισε υγρό νερό. Ήδη από το 1967, υπενθυμίζει το περιοδικό Scientific American, η Συνθήκη Εξώτερου Διαστήματος του ΟΗΕ απαγορεύει την «επιβλαβή μόλυνση» εξωγήινων κόσμων, και ένας διεθνής φορέας με την ονομασία Επιτροπή Διαστημικής Έρευνας (COSPAR) καθορίζει πρωτόκολλα πλανητικής προστασίας για τις διαστημικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, της Ευρώπης, της Ρωσίας και άλλων χωρών.

Το πρόβλημα όμως δεν αφορά μόνο τις μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές. Η NASΑ καταβάλλει κάθε προσπάθεια να αποστειρώσει τα διαστημικά σκάφη που στέλνει στο Διάστημα. Όμως κανένα μέσο απολύμανσης δεν μπορεί να εξουδετερώσει όλα τα μικρόβια. Το 2013, για παράδειγμα, έρευνα της NASA εντόπιζε δύο εξωτικά είδη βακτηρίων βρέθηκαν στα αποστειρωμένα εργαστήρια όπου συναρμολογούνται διαστημικά σκάφη. Μια άλλη μελέτη αποκάλυψε το 2014 ότι το ρομπότ Curiosity, τελευταίος εκπρόσωπος της NASA στον κόκκινο πλανήτη, μετέφερε ανθεκτικά μικρόβια που θα μπορούσαν δυνητικά να επιζήσουν στον Άρη. Οι σκληρές συνθήκες του διαπλανητικού ταξιδιού είναι αμφίβολο αν θα εξόντωναν τέτοιους λαθρεπιβάτες. Οι αστροναύτες των αποστολών Apollo, επισημαίνει το Scientific American, βρήκαν ζωντανά βακτήρια μέσα αποστειρωμένο ρομπότ Surveyor3 που είχε προσσεληνωθεί δυόμισι χρόνια νωρίτερα.

Αν οι ρομποτικές αποστολές εγκυμονούν κίνδυνο διαπλανητικής μόλυνσης, οι επανδρωμένες αποστολές θα ήταν μακράν πιο επικίνδυνες, δεδομένου ότι είναι ουσιαστικά αδύνατο να αποστειρώσεις πλήρως έναν άνθρωπο. Το ερώτημα που αργά ή γρήγορα θα πρέπει να απαντηθεί είναι το εάν αξίζει να ξοδέψει κανείς δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να στείλει ανθρώπους στον Άρη και να τον μολύνει με γήινη ζωή. Ο διάσημος εκλαϊκευτής της επιστήμης Καρλ Σέιγκαν είχε ξεκαθαρίσει τη στάση του με την περίφημη φράση «Ο Άρης ανήκει στους Αρειανούς, ακόμα κι αν οι Αρειανοί είναι μόνο μικρόβια».Υπάρχει βέβαια και το ενδεχόμενο η μόλυνση να έχει ήδη συμβεί, είτε από τις αποστολές που έχουν ήδη επισκεφθεί τον Άρη, είτε από γήινους βράχους που εκτινάχθηκαν στο Διάστημα σε αρχαίες προσκρούσεις αστεροειδών και κατέληξαν στον γειτονικό πλανήτη.

zenithmag

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ