Λεύκα η κόρη του Ήλιου

Ράνια Τζεν

Γνωρίζετε ποια είναι η σχέση της λεύκας, του γνωστού μας ψηλού και υγρόφιλου δένδρου με το Φαέθοντα, το γιο του Ήλιου και της Κλυμένης;

Ας θυμηθούμε πώς εκτυλίχθηκε η υπόθεση:

Διαβάζοντας τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου, μαθαίνουμε ότι ο Φαέθων, όταν επιβεβαίωσε το γεγονός ότι ο Ήλιος ήταν ο πατέρας του, τον έπεισε να του επιτρέψει να οδηγήσει το άρμα του για μια μέρα. Ο Φαέθων ανέβηκε στο τέθριππο του Ήλιου και άρχισε να πιέζει τα άλογα να καλπάζουν γρήγορα, αψηφώντας τις συμβουλές του πατέρα του. Κάποια στιγμή πλησίαζε επικίνδυνα τη γη και τότε ο Δίας για να αποτρέψει καταστροφή της γης, τον κεραυνοβόλησε και τον γκρέμισε στον Ηριδανό ποταμό.

Οι αδελφές του οι Ηλιάδες απαρηγόρητες έκλαιγαν ώσπου στο τέλος οι θεοί τις λυπήθηκαν και τις μεταμόρφωσαν σε λεύκες, ενώ τα δάκρυά τους έγιναν κεχριμπάρια! Οι Ηλιάδες ήταν ή τρεις: Αιγιάλη, Αίγλη και Αιθερία ή πέντε: Ηλία, Μερόπη, Φοίβη, Αιθερία και Διωξίππη

Εκτός από τον Οβίδιο στις Μεταμορφώσεις και τον Υγίνο στις Fabulae, π μύθπς ενέπνευσε και τον Αισχύλο που έγραψε μια τραγωδία με θέμα τις Ηλιάδες, η οποία όμως δε σώζεται.

Έτσι λοιπόν οι λεύκες τα πανύψηλα αργυρόφυλλα δένδρα είναι οι κόρες του Ήλιου και αδελφές του Φαέθοντα!

Η αρχαία ελληνική ονομασία της λεύκας είναι Αχερωίς ή Αίγειρος.
Η ονομασία Αχερωίς αιτιολογείται από έναν άλλο μύθο. Κατ’ αυτόν η Λεύκη ήταν κόρη του Ωκεανού. Την ερωτεύθηκε ο Άδης και την πήρε στο βασίλειό του και όταν πέθανε, τη μεταμόρφωσε σε δέντρο, την αργυρόλευκη ή αργυρόφυλλη λεύκα.

Η λεύκα λοιπόν λέγεται ότι ήταν δένδρο του ΑΔΗ που ευδοκιμούσε και στις όχθες του ΑΧΕΡΟΝΤΑ, καθώς και το κυπαρίσσι.

Χαρακτηριστικό είναι ότι επάνω στα χρυσά ελάσματα που τοποθετούσαν οι ορφικοί στους νεκρούς υπήρχαν επιγραφές που άρχιζαν με τις λέξεις: «Ευρήσεις Αϊδαο δόμοις ενδέξια κρήνην παρ’ δ’ αυτή λευκήν εστηκυίαν κυπάρισσον».

Ονομαστή στη μυθολογία είναι και η Λεύκα του Δία, έξω από το Ιδαίο άντρο, ένα μυθικό ιερό δέντρο στην Κρήτη κάτω από το οποίο λέγεται ότι γεννήθηκε ο Δίας. Αυτό το δέντρο ήταν το μοναδικό του είδους που έφερε καρπούς, ενώ όλα τα άλλα έχαναν τους καρπούς τους πριν ωριμάσουν. Εκεί στη σπηλιά αυτή και κάτω από την σκιά της λεύκας μεγάλωσε ο Δίας.
Κάτω από αυτό το δένδρο ο Μίνωας πήρε από τους θεούς τους νόμους. Ο Θεόφραστος μας πληροφορεί ότι εκεί γίνονταν και θυσίες.

Στους νόμους του Πλάτωνα αναφέρεται ότι υπάρχει ένα φαρδύ μονοπάτι με δέντρα που οδηγούσε από την Κνωσό μέχρι στο σημείο που φύτρωνε η «Λεύκα».

Έχουμε μαρτυρία και από τον Παυσανία : «οι Ηλείοι συνηθίζουν να χρησιμοποιούν για τις θυσίες στον Δία μόνο ξύλα λεύκας και όχι άλλου δένδρου. Και μου φαίνεται πως προτιμούν τη λεύκη όχι για κανένα άλλο λόγο παρά μόνο επειδή ο Ηρακλής την έφερε από την Θεσπρωτία. Ακόμα νομίζω πως και ο ίδιος ο Ηρακλής, όταν έκανε θυσία για τον Δία στην Ολυμπία χρησιμοποιούσε ξύλα λεύκης. Τη λεύκη ο Ηρακλής τη βρήκε να φύεται κοντά στον ΑΧΕΡΟΝΤΑ, τον ποταμό της ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ, και λένε πως γι’ αυτό ο Όμηρος την ονομάζει ΑΧΕΡΩΙΔΑ».

Και η ρωμαϊκή μυθολογία συσχετίζει τον Ηρακλή με τη λεύκα (populus alba), θεωρεί δηλαδή ότι ήταν αφιερωμένη στον Ηρακλή. Ο ήρωας, επιστρέφοντας από την Ισπανία μετά τον άθλο του Γηρυόνη, έφθασε στη Ρώμη και έπεσε κοιμηθεί. Ένας ληστής, ο Κάκος γιός του Ήφαιστου του έκλεψε βόδια. Ο Ηρακλής όμως κατάφερε και τον σκότωσε στη σπηλιά του λόφου Αβεντίνο που ήταν κατάφυτος από λεύκες.

Άλλος μύθος λέει ότι ο Ηρακλής επέστρεψε από τον Άδη, αφού νίκησε τον Κέρβερο, στεφανωμένος με κλαδιά λεύκας. Τα δύο χρώματα της λεύκας συμβολίζουν τη λατρεία των χθόνιων θεών. Η σκούρα πλευρά είναι ο Κάτω Κόσμος και η φωτεινή ο κόσμος των ζωντανών.

Η άλλη ονομασία της λεύκας «Αίγειρος» αναφέρεται στον Όμηρο και στο Σοφοκλή, ο οποίος τη χαρακτηρίζει ως υδατοτρεφή.
Στην Οδύσσεια (Κ 510) επίσης, η Αίγειρος αναφέρεται ως άκαρπος και καρποφόρος και χαρακτηρίζεται ως δένδρο του Κάτω Κόσμου.
μακραί τ' αἴγειροι καὶ ἰτέαι ὠλεσίκαρποι

Και ο Αριστοτέλης γνώριζε ότι η λεύκα ήταν ένα δίοικο δένδρο, δηλαδή άλλο φυτό ήταν αρσενικό και άλλο θηλυκό.

Ο Βιργίλιος μας δίνει πληροφορίες για την καλλιέργεια του δένδρου και ο Οράτιος εξυμνεί τις όμορφες λεύκες που στολίζουν τις όχθες των ποταμών.

Η λεύκα, φυλλοβόλο δένδρο με λευκό κορμό γύρω στα 30μ. ύψος, ανθεκτικό και στην ατμοσφαιρική ρύπανση, αλλά και στις συνθήκες των παραθαλάσσιων περιοχών, είναι καλλωπιστικό δένδρο ιδανικό για δενδροστοιχίες. Προτιμά τα υγρά μέρη. Τα φύλλα της έχουν χρώμα ανοικτό πράσινο στην επάνω πλευρά, ενώ στην κάτω ασημί με χνουδωτή επιφάνεια. Χαρακτηριστικός είναι και ο ανοιχτόχρωμος φλοιός σε λευκό ασημί χρώμα με σκούρες κηλίδες.

Στην Ελλάδα τα γνωστότερα είδη είναι:

- η Λεύκη η λευκή (Populus alba) ή αργυρόφυλλη, με άσπρο φλοιό. Τα φύλλα της αποτελούν τροφή για την άγρια πανίδα. Το ξύλο της χρησιμοποιείται στη βιομηχανία κυτταρίνης, είναι επίσης κατάλληλο για διακόσμηση, γιατί χαράσσεται εύκολα. Ο Οβίδιος αναφέρει ότι ο Πάρις ερωτευμένος με την Οινώνη σκάλιζε το όνομά της σε όλες τις λεύκες.
- η Λεύκη η μέλαινα (Populus nigra). Χρησιμοποιείται ευρέως στην ιατρική, στην παραγωγή αυξητικής ορμόνης για μοσχεύματα, περιορισμένα στη μαγειρική και για χαμηλής ποιότητας ξυλοκατασκευές. Είναι ιδανικά φυτά για ανεμοφράκτες.
- η Λεύκη η τρέμουσα που φυτρώνει στις ορεινές και υγρές περιοχές της Ελλάδας.
Οι φαρμακευτικές ιδιότητες της λεύκας είναι : Αντιφλεγμονώδης δράση, αντισηπτική, στυπτική, διουρητική, αντιπυρετική και παυσίπονη. Ο φλοιός του κορμού της όπως και της ιτιάς περιέχει σαλικίνη. Χρησιμοποιείται για ρευματο-αρθρίτιδες, στομαχικές διαταραχές , ανορεξία.

Βιβλιογραφία:

- Καρλ Κερένυϊ, Η Μυθολογία των Ελλήνων
- Hellmut Baumann, Le bouquet d’Athéna
- Liddell Scott, Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης
- Βικιπαιδεία

Εικόνα:

Η Μεταμόρφωση των αδερφών του Φαέθοντα σε λεύκες, από τον Santi di Tito, 2o μισό του 16ου αιώνα

The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ