ΗΣΙΟΔΟΣ: ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑ - ΘΕΟΓΟΝΙΑ

Χαρά Νάστου

Το Χάος, η Γη και ο Έρωτας είναι τα πρωταρχικά τρία στοιχεία που υφαίνουν τον ιστό του Σύμπαντος, την πλάση και ό,τι ορίζει αυτήν.

Οι εικόνες του Ησιόδειου Μύθου ξετυλίγουν το μυστήριο της ζωής, όπως αναδύεται από τη συνεύρεση των τριών στοιχείων, καθώς παρακολουθούμε το ένα ξεπηδά από το άλλο και να ενώνεται μαζί του, μέχρι που εμφανίζονται όλα τα γένη των θεών, περιλαμβανομένων, εκτός των άλλων, τα κύρια ζεύγη: ΟΥΡΑΝΟΥ -ΓΗΣ, ΚΡΟΝΟΥ-ΡΕΑΣ μέχρι και τη ΝEA ΘEOΚΡΑΤΙΑ, όπου κυριαρχεί ο ΔΙΑΣ ως πατέρας θεών τε και ανθρώπων.

Αρχίζουμε μ' ένα απόσπασμα από τη “ΘΕΟΓΟΝΙΑ” του Ησίοδου σε μετάφραση του Π. Λεκατσά:

“Πρώτα- πρώτα το ΧΑΟΣ έγινε' ύστερα η πλατύστηθη ΓΗ, το αιώνιο στέρεο βάθρο όλων και ο ΈΡΩΣ, που μέσα στους αθάνατους ο πιο ωραίος είναι, τα μέλη ξεκλειδώνει αυτός και των Θεών και των ανθρώπων όλων την ψυχή λυγάει μέσα στα στήθη τους και σβήνει την περίσκεψη απ' το νου τους.

Κι από το ΧΑΟΣ το EΡΕΒΟΣ γεννήθηκε και η μαύρη ΝΥΧΤΑ κι απ' τη ΝΥΧΤΑ πάλι ο ΑΙΘΕΡΑΣ και η ΗΜΕΡΑ' τους γέννησε απ' το σπέρμα του EΡΕΒΟΥΣ, ερωτικά σαν έσμιξε μαζί του.

Κι η ΓΗ εγέννησε πρώτα πρώτα ίσο με τον εαυτό της τον ΟΥΡΑΝΟ, τον αστερόπληθο, να την σκεπάζει ως πέρα από παντού και για να γίνει των Μακάρων των θεών το αιώνια στέρεο βάθρο' και γέννησε και τα ΟΡΗ τα μεγάλα, των θεών μονιές, χαρά των ομματιών.

Η ίδια και το ΠΕΛΑΓΟΣ εγέννησε, που δεν κενώνεται ποτέ, τον ΠΟΝΤΟ, και χωρίς το ερωτοσμίξιμο το ηδονικό τον γέννησε' αλλά κατόπιν με τον ΟΥΡΑΝΟ επλάγιασε και γέννησε τον βαθυστρόβιλο ΩKEANO, τον ΚOIO και τον ΚΡEIO, τον ΥΠΕΡΙΟΝΑ και τον ΙΑΠΕΤΟ, τη ΘΕΙΑ και τη ΡΕΑ, τη ΘΕΜΙΔΑ, τη ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ, τη ΦΟΙΒΗ, τη χρυσοστεφάνωτη και τη γλυκόθωρη ΤΗΘΥΑ' κι απ' αυτούς ύστερα γεννήθηκε ο ΚΡΟΝΟΣ, με το δόλιο νου του, απ' όλους ο νεώτερος κι ο φοβερότερος τους γιους, κι οχτρεύτη τον πατέρα του το ζωογόνο.

Γέννησε και τους ΚΥΚΛΩΠΕΣ, καρδιές περίσσια πολεμόχαρες, το ΒΡΟΝΤΗ, τον ΣΤΕΡΟΠΗ και τον τρομερό τον ΑΡΓΗ.

Και στ' άλλα ήταν αυτοί με τους Θεούς τους άλλους όμοιοι, και μόνο που στη μέση του μετώπου τους ήταν βαλμένο μοναχά ένα μάτι.

Μ' από τη ΓΗ και τον ΟΥΡΑΝΟ γεννήθηκαν τρεις άλλοι ακόμα γιοι, μεγάλοι, φοβεροί, ο ΚΟΤΤΟΣ, ο ΒΡΙΑΡΕΩΣ, ο ΓΥΗΣ, κι ήσαν τα τέκνα τούτα τερατώδη' σαλεύαν απλησίαστα εκατό απ' τους ώμους χέρια καθενός, κι απ' τους ώμους φύτρωναν στα μέλη τα γιγαντοδύναμα πενήντα καθενός κεφάλια'

Τόσοι λοιπόν από τη ΓΗ και τον ΟΥΡΑΝΟ γεννήθηκαν κι' απ' όλα τα γεννήματα του κόσμου ήσαν αυτοί τα φοβερώτερα' γι' αυτό κι ο πατέρας τους απ' την αρχή τούς οχτρευόταν και τον καθένα τους μόλις γεννιότανε, τον έκρυβε μες στα κατάβαθα της γης και δεν τον άφηνε στο φως ν' ανέβη΄ και χαιρόταν ο Ουρανός με τούτο του τ' απαίσιον έργο.

Μα η ΓΗ βαρυστοχιασμένη, η πελώρια ΓΗ, πολυβογγούσε και μια κακή και δόλια τέχνη εσκέφτηκε να βάλει μπρος, να ξεμπερδέψει....”

Η συνέχεια, φίλοι μου, είναι γνωστή:

Ο ουρανίδης ΚΡΟΝΟΣ συμμαχεί με τη ΓΗ, τη μάνα που τον γέννησε, που δεν άντεχε να βλέπει τα παιδιά της να καταχωνιάζονται βαθιά στα ΤΑΡΤΑΡΑ μέσα. Η ίδια η ΓΗ μάλιστα στον ΚΡΟΝΟ της το όπλο προμηθεύει:

“....γέννησε αμέσως μέσα της τη φλέβα του αστραπόβολου σίδερου, έφτιαξε μέγα δρέπανο και όρισε στ' ακριβά παιδιά της, τι να κάνουν... Όλους φόβος τους κυρίεψε, κι ούτε κανείς τους μπόρεσε ν' αρθρώσει λέξη' μα ο μέγας Κρόνος με το δόλιο νου” ξετελεύει μια τέτοια πράξη, χωρίς να νοιαστεί για τον πατέρα του, πρωταίτιο των ανόσιων έργων.

Έτσι ο ΚΡΟΝΟΣ ακρωτηριάζει τον ΟΥΡΑΝΟ, καθιστώντας τον ανίκανο στο μέλλον να γεννήσει. Ο Ουρανός εκπίπτει από τη θέση του ΥΠΕΡΤΑΤΟΥ ΘΕΟΥ, μες στην αφάνεια πέφτει, για ν' αρχίσει έτσι η βασιλεία του φοβερού του γιου του, η ΕΠΟΧΗ του ΚΡΟΝΟΥ.

Όσες στάλες αίματος έπεσαν από τον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων του ΟΥΡΑΝΟΥ, όλες τις δέχτηκε η ΓΗ και:

“ με καιρούς και χρόνια τις ΕΡΙΝΥΕΣ γέννησε, τις φοβερές και τους μεγάλους ΓΙΓΑΝΤΕΣ, που λάμπουν στ΄άρματά τους και που κρατούν στα χέρια τους μακριά κοντάρια, και τις Νύμφες, που στην απέραντη Γη Μελίες τις ονομάζουν”.

Τα αμελέτητα του Ουρανού ρίχτηκαν στον Πόντο, όπου χρόνια επέπλεαν.

“Μα ολόγυρά τους λευκός αφρός απ' το κομμάτι αυτό της σάρκας της αθάνατης ανέβαινε' κι απ' τον αφρό γεννήθηκε μια κόρη.
Κοντοζύγωσε στα άγια πρώτα Κύθηρα κι ύστερα διάβηκε από κει στη θαλασσόζωστη την Κύπρο. Και βγήκεν η σεβάσμια η ωραία θεά, και γύρω -γύρω χλόη κάτω απ' τα λυγερά τα πόδια της ξεφύτρωνε' και τούτην Αφροδίτη λεν οι άνθρωποι και οι θεοί, γιατί γεννήθηκε από τον αφρό. Και τη συντρόφεψ' ο Έρωτας κι ο Ίμερος....”

Έρχεται όμως, φίλοι μου, και η σειρά του ΚΡΟΝΟΥ από τον ΔΙΑ να εκθρονιστεί, το γιο του και της ΡΕΑΣ.

Ο ΔΙΑΣ είχε τη μακροβιότερη βασιλεία στον ΟΛΥΜΠΟ, έχοντας εξουδετερώσει προηγουμένως τους ανταπαιτητές του θρόνου, τους ΤΙΤΑΝΕΣ και τους ΓΙΓΑΝΤΕΣ εκείνους που γεννήθηκαν από τα ακρωτηριασμένη ανδρότητα του Ουρανού. Αργότερα, έχοντας το θρόνο πια, και άλλους αμφισβητίες τιμωρεί, όταν συμμαχία να τον ανατρέψουν έκαναν ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ, η ΗΡΑ κι ο ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ.

Ήρθε όμως ο καιρός ν' αρχίσει και το ξήλωμα και της δικής του εξουσίας, αυτή τη φορά όχι από άλλο φίλαρχο θεό, μα από τον άνθρωπο τον ίδιο.

Οι θεωρίες των προσωκρατικών φυσικών φιλοσόφων, δηλαδή του ΘΑΛΗ, του ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ, του ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΥ και του ΑΝΑΞΙΜΕΝΗ, που την αρχή της ζωής στα στοιχεία φωτιά, νερό, άπειρο, και τον αέρα ψάχνουν, πρωτοκλονίζουν τα θεμέλια του ¨θεϊκού οικοδομήματος” στον Όλυμπο.

Η αντίληψη περί του Όντος του ΞΕΝΟΦΑΝΗ:
“ένας θεός μέγιστος μεταξύ των θεών και των ανθρώπων.
Καθόλου δε μοιάζει με τους θνητούς στο σώμα ή τη σκέψη.”,
κλονίζει επίσης το κύρος του Δία.

Οι ΣΟΦΙΣΤΕΣ ως αρχαιοέλληνες διαφωτιστές και του ΣΩΚΡΑΤΗ το δαιμόνιο, η θεϊκή αποτρεπτική φωνή, που του όριζε τι δεν έπρεπε να κάνει, απειλούν την εξουσία του ΔΙΑ.

Όλα αυτά μαζί και γενικότερα το σοφιστικό κίνημα, στην περίοδο του αρχαιοελληνικού διαφωτισμού, και οι μετασωκρατικοί φιλόσοφοι οδηγούν στην παρακμή του ΔΩΔΕΚΑΘΕΟΥ.

Επιλογικά θα λέγαμε πως πριν φθάσουμε στων θεών τα γένη, στην Ησιόδεια Θεογονία είχαμε ενώσεις φυσικών στοιχείων.

Με τον πολυθεϊσμό, αν επιχειρηθεί μια κοινωνική ερμηνεία, επέρχεται η ισορροπία στη διαχείριση του Σύμπαντος, ήτοι των πολιτικοκοινωνικών πραγμάτων, καθώς διανέμονται οι αρμοδιότητες, καθιερώνεται η “τριθεϊα” με τον ΔΙΑ- ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ- ΠΛΟΥΤΩΝΑ στη διοίκηση του Σύμπαντος και κηρύσσεται ανεξάρτητος ο ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΣ, με νόμους αδιάλλακτους, μόνιμους, σκληρούς, που κανείς από τους τρεις θεούς που συγκυβερνούν δεν μπορεί να καταστρατηγήσει.

Αυτές, φίλοι μου, είναι οι βασικές ΘΕΟΓΟΝΙΕΣ- ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΕΣ, που συναντώνται στα βασικά σημεία (Χάος-σκότος, νερό- θάλασσα, αβγό-σπέρμα, πολυτοκία αλλά και τόκοι χωρις μεσοβάληση του αρσενικού στοιχείου π.χ Ευρυνόμη- Οφίων, Ουρανός – Πόντος, Όρη), για να εξηγήσουν την αρχή του κόσμου, με βάση την αφήγηση του ανθρώπου, που πίσω από τα ανεξήγητα φυσικά φαινόμενα στην αρχή της ζωής του έβλεπε μια θεϊκή δύναμη να κρύβεται, που τις πιο πολλές φορές δρούσε μυστήρια και ανεξήγητα και συνήθως τιμωρητικά.

ΠΗΓΗ: Ησίοδος: “Θεογονία” Μετ. Π. Λεκατσά.
Βικιπαίδεια

 The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ