Η Ελλάδα στον γκρεμό: Πώς φτάσαμε ως εδώ

Εισαγωγή

Η συνολική αποτίμηση μιας κρίσης είναι πάντα δύσκολο αγώνισμα. Πρωτίστως, διότι η κρίση, στην οποία αναφερόμαστε τα τελευταία χρόνια, είναι πολυεπίπεδη. Δεν είναι μόνο οικονομική· είναι πολιτική, είναι κοινωνική, είναι κρίση αξιών και θεσμών. Είναι, συνελόντι ειπείν, κρίση βαθιά ανθρωπιστική και γι’ αυτό επηρεάζει κάθε δραστηριότητα και κάθε τομέα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Το παρόν είναι το πρώτο άρθρο από μια σειρά κειμένων – με γενικό τίτλο «Η Ελλάδα στον γκρεμό: Πώς φτάσαμε ως εδώ» - που αποσκοπούν όχι στο να αποτελέσουν μια πλήρη καταγραφή και αποτίμηση της κατάστασης, αλλά να εκκινήσουν έναν διάλογο – πολιτικό, κοινωνικό, ακαδημαϊκό. Έναν διάλογο, μέσα από τον οποίο – δίχως αγκυλώσεις πολιτικές ή όποιες άλλες – θα εντοπιστούν τα λάθη, οι παραλείψεις, συνάμα όμως και οι προϋποθέσεις διαφυγής από την κρίση αυτή. Το καινούργιο, που πολλοί οραματίζονται, άλλοι ευαγγελίζονται, άλλοι περιμένουν παθητικά, δεν έρχεται ποτέ δίχως σαφή εικόνα του τι συνιστά το παλιό που θέλουμε να αποδιώξουμε.

Α. Κυριαρχία Οικονομικοκεντρικής προσέγγισης του βίου

Αποδεχόμενοι ότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, πρέπει να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ότι οι οικονομικές της διαστάσεις είναι οι πλέον εμφανείς. Γιατί, όμως συμβαίνει κάτι τέτοιο; Ποιος ο λόγος που μια τόσο πολυεπίπεδη κρίση φάνηκε να διαθέτει πρωτίστως (και κύρια) οικονομικές διαστάσεις; Διότι ο τρόπος που, πλέον, προσεγγίζουμε κάθε μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας είναι μονομερής. Ο άνθρωπος έχει τοποθετήσει ως κέντρο του βίου του την οικονομική δραστηριότητα.

Η παραπάνω διαπίστωση διαθέτει τρομακτικές συνέπειες. Η οικονομικοκεντρική διάσταση του ανθρώπινου βίου έδωσε τα ηνία της ανθρώπινης πορείας σε έναν τομέα πολιτισμού, όπου τα πάντα αποτελούν κομμάτι μιας τεράστιας χρηματικής συναλλαγής. Από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες, έως και τον ίδιο τον άνθρωπο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις που αυτός αναπτύσσει, αποτελούν αντικείμενο μετρήσιμο. Ο ίδιος ο άνθρωπος αφέθηκε να θεωρηθεί αγαθό ή προϊόν προς αξιοποίηση. Οποιοδήποτε μοντέλο ζωής και ύπαρξης, οποιαδήποτε μορφή ανθρωπικής δραστηριότητας μετριέται με βάση την αξία που αυτή προσπορίζει σε έναν άνθρωπο ή σε μια ομάδα ανθρώπων.

Αυτή η απόλυτη κυριαρχία της οικονομικής συνδιαλλαγής ξεπερνά την πεποίθηση του κλασικού φιλελευθερισμού περί μιας ελεύθερης διακίνησης αγαθών και οικονομικών υπηρεσιών, με στόχο την απρόσκοπτη διακίνηση κάθε παραγόμενου αγαθού. Η αποθέωση του χρήματος, η οικονομική εθελούσια υποδούλωση, η υποβάθμιση κάθε άλλης αξίας ή δραστηριότητας έναντι της οικονομικής ευμάρειας, συντέλεσαν στο να ευτελιστεί κάθε άλλη αξιολογική διάσταση της ζωής (η ηθική, η πνευματική καλλιέργεια, η θρησκευτική διάσταση του βίου) και οδήγησαν στο να περιθωριοποιηθεί τελικά ο ίδιος ο άνθρωπος.

Η ανάπτυξη του οικονομικού βιοτικού επιπέδου – ανισομερής εκ προοιμίου και άδικη – έγινε η νέα θρησκεία. Οι διαπροσωπικές σχέσεις κατέπεσαν σε απλές συναλλαγές, υιοθετώντας παρόμοιο μοντέλο αξιολόγησης με το οικονομικό (τι μου δίνεις, για να σου δώσω). Η ηθική θεώρηση της ζωής καταδείχτηκε ως παρωχημένη, η πνευματική διάσταση ενσωματώθηκε ως υποκατηγορία της οικονομικής δράσης, αναπτύσσοντας σχέση πατρωνίας μαζί της (η βιομηχανία του κινηματογράφου και της μουσικής είναι χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της σχέσης), η υγιής θρησκευτικότητα κατονομάστηκε ως γραφική μεταφυσικότητα – στον αντίποδα, η θεοποίηση της επιστήμης έκανε τη ζωή μας πιο πεζή, αφαιρώντας από αυτήν  το πλέον βασικό στοιχείο της ελευθερίας βούλησης, τον υπαρξιακό προβληματισμό (διότι μόνο όταν συνταράσσεται το Ανθρώπινο Είναι από υπαρξιακά ζητήματα παραμένει η σκέψη του Ανθρώπου ελεύθερη και ανοίγει καινούργιους ορίζοντες).

Η πολιτική εκμετάλλευση αυτής της κυριαρχίας του παν-οικονομισμού υπήρξε τερατώδης και φρικιαστική. Ο άνθρωπος έμαθε, πλέον να φοβάται μόνο την αναστολή μιας ψευδεπίγραφης, αλλά ντυμένης με ωραίο περίβλημα, οικονομικής ευμάρειας. Έτσι, πάτησε η σύγχρονη πολιτική θεώρηση πάνω σ’ αυτόν τον φόβο και δημιούργησε πολίτες-τέρατα που έμαθαν να καταβροχθίζουν κάθε προϊόν που τους πλασάρεται και, όταν αργότερα αντιληφθούν πόσο «δυσκολοχώνευτο» είναι ή πόσο μεγάλος ο λογαριασμός που καλούνται να πληρώσουν για το φαγοπότι, κυριεύονται από τύψεις συνειδήσεως που τους δημιουργούν οι ίδιοι που τους αποκτήνωσαν (όλοι μαζί τα φάγαμε). Το αποτέλεσμα είναι να θεωρείται εύλογη – για χάρη αυτής της αποκτηνωμένης ευμάρειας – η υποβίβαση του ανθρώπου – πολίτη σε οικονομικά αναλώσιμο, μη αναντικατάστατο προϊόν. Έτσι, θεωρείται απόλυτα φυσική, για παράδειγμα, η υποβάθμιση των παροχών υγείας στους πολίτες ενός κράτους ως παράπλευρη απώλεια μιας δήθεν δημοσιονομικής εξυγίανσης ή η οικονομική εξαθλίωση με μισθούς και συντάξεις πείνας ή η κατάσχεση κατοικιών – στο όνομα μιας νέας Οικονομικο-πολιτικής Τυραννίδας που ακούει στο όνομα «Παγκόσμια Αγορά».

Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων – είτε στις αρχαίες κοινωνίες, είτε στις νεώτερες – βασίστηκε σε ένα πλέγμα ισχυρών δεσμών με επίκεντρο τον θεσμό της οικογένειας, την ισχυρή εθνική συγκρότηση (η θρησκεία και η γλώσσα αποτέλεσαν πολύ βασικά συνεκτικά στοιχεία) και την αξιολογότατη, εν πολλοίς ιδιόμορφη, πολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη (τέχνες, πολιτική θεώρηση ζωής). Η οικονομία δεν είχε καταφάει τις σάρκες αυτού του κοινωνικού σώματος για χιλιάδες χρόνια – ώσπου σε λιγότερο από μισό Αιώνα, η Ελληνική κοινωνία, παρασυρμένη από τις σειρήνες μιας αχόρταγης οικονομικοκεντρικής μονομερούς κουλτούρας, αλώθηκε και απώλεσε βασικά στοιχεία της πολιτισμικής της ταυτότητας. Δεν μπορεί κανείς να αναζητά τον σύγχρονο Λεωνίδα ή να ελπίζει σε νέες εποποιίες και ένδοξες σελίδες, όταν ελλείπουν οι βασικές εκείνες θεωρήσεις του βίου που καλλιέργησαν και γέννησαν τέτοιους ηγέτες και τέτοιο λαό με ανάστημα ήρωα. Η Οικονομία δεν καλλιεργεί ήρωες, αλλά προϊόντα. Δεν αγαπά την ελευθερία, αλλά την υποταγή και τη δουλοπρέπεια. Εκ φύσεως, είναι μισάνθρωπη και κτηνώδης – γι’ αυτήν μετρά ο πλούτος σε άψυχα αντικείμενα, όχι ο πλούτος του πνεύματος ή της ψυχής.  

Η Παγκόσμια Ιστορία έχει αποδείξει πως ο άνθρωπος κατάφερε να ξεπεράσει τον πρωτογονισμό του και τα ζωώδη ένστικτά του, μόνο όταν αντιλήφθηκε την ανωτερότητα του πνεύματός του, τη σημασία των ηθικών αξιών στην ανάπτυξη μιας πανανθρώπινης συνεννόησης και συμπόρευσης, την πίστη του σε Ιδανικές – ακόμα και μεταφυσικές – Κοινωνίες. Η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού δεν μπορεί να βασιστεί στον οικονομικό πρωτογονισμό ή στην κερδοσκοπική αποκτήνωση. Από την ώρα που η Οικονομία από θεραπαινίδα, προβιβάστηκε σε ηγέτη του Ανθρώπινου πολιτισμού, άρχισε η κατρακύλα.

politikiskepsi

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ