«ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ»

Ο Φιλοκτήτης ήταν γιος του βοσκού Ποίαντος και της Δημωνάσσας, κατά άλλους, Μεθώνης. Ο πατέρας του βασίλευε στην Μηλιάδα, τη γα των προβάτων δηλαδή, μια περιοχή ταυτιζόμενη με την Θεσσαλία. 

Νεαρός ακόμα, έγινε μάρτυρας ενός γεγονότος, που έμελλε να στιγματίσει τη μετέπειτα ζωή του. Κάποια μέρα, έτυχε να περνά από το όρος Οίτη τη στιγμή που ο Ηρακλής ζητούσε από το γιο του Ύλλο ν’ ανάψει την πυρά για να τον κάψει, μη μπορώντας ν’ αντέξει άλλο τους αφόρητους πόνους από το χιτώνιό του, το οποίο είχε αλείψει η γυναίκα του Δηιάνειρα με το φαρμακερό αίμα του Κένταυρου Νέσσου.

 Ο Ύλλος δίσταζε να το κάνει και τότε ο Ηρακλής ζήτησε αυτή τη χάρη από τον πρώτο περαστικό, που ήταν ο Φιλοκτήτης. Ο Φιλοκτήτης δέχτηκε να ικανοποιήσει την επιθυμία του Ηρακλή κι εκείνος για να τον ευχαριστήσει του χάρισε το τόξο και τα δηλητηριασμένα βέλη του.

Αργότερα, ο Φιλοκτήτης εκστράτευσε μαζί με τους υπόλοιπους Αχαιούς εναντίον των Τρώων επικεφαλής επτά πλοίων με Θεσσαλούς πολεμιστές, στο καθένα από τα οποία επέβαιναν 50 κωπηλάτες και έμπειροι τοξότες. Για να φτάσουν, όμως στην Τροία, έπρεπε να θυσιάσουν στο ιερό της θεάς Χρυσής. 

Μόνο ο Φιλοκτήτης ήξερε (από τον πατέρα του Ποίαντα, που είχε περάσει από εκεί με τους Αργοναύτες), που βρισκόταν το νησί, αλλά και το ιερό της θεάς. Το μυθικό νησάκι κοντά στη Λήμνο, ήταν η δεύτερη δοκιμασία που θα περνούσαν οι Αχαιοί, στο δρόμο για την Τροία. 

Εκεί ο Φιλοκτήτης, σπρωγμένος από την Ήρα, που ήθελε να τον εκδικηθεί, γιατί είχε βοηθήσει τον Ηρακλή, νόθο γιο του συζύγου της Δία, πλησίασε τόσο κοντά στον ιερό χώρο που του επιτέθηκε μια ύδρα, φύλακας του ιερού. Το φοβερό δηλητηριώδες ερπετό τον δάγκωσε στο πόδι.

 Η πληγή ήταν φοβερά δύσοσμη, ο Φιλοκτήτης βογκούσε από τους πόνους και οι Αχαιοί τον εγκατέλειψαν στη Λήμνο κρυφά, έπειτα και από προτροπή του Οδυσσέα και των Ατρειδών, σκεπτόμενοι το ηθικό του στρατού που κόντευε να καμφθεί από τις φωνές. 

Ο Φιλοκτήτης έμεινε για δέκα χρόνια στη Λήμνο μέσα σε μια σπηλιά. Έβρισκε τροφή κυνηγώντας με τα όπλα του Ηρακλή που είχε και ανακουφιζόταν από τους πόνους του ποδιού του με τη "Λημνία Γη", ενός θεραπευτικού χώματος που υπάρχει στην περιοχή του Μόσυχλου. Κάποιος ανώνυμος αρχαίος σχολιαστής, αναφέρει πως η πληγή ήταν αποτέλεσμα της άρνησης του Φιλοκτήτη να δεχτεί τον έρωτα της νύμφης Χρύσης.

Την αρχηγία των καραβιών ανέλαβε ο Μέδων, και ο Φιλοκτήτης παρέμεινε στη Λήμνο, καθ' όλη σχεδόν τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου. Καθώς ο Τρωικός Πόλεμος μαινόταν και οι Αχαιοί αδυνατούσαν να καταλάβουν την Τροία, ζήτησαν από τον αιχμάλωτο Τρώα μάντη Έλενο χρησμό, σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν. 

Σύμφωνα με το χρησμό, το Ίλιον δεν θα κυριευόταν αν δεν βοηθούσε το ανίκητο τόξο και τα φαρμακερά βέλη του Ηρακλή, τα οποία ο ήρωας είχε χαρίσει στο Φιλοκτήτη. Έτσι, οι Αχαιοί αποφάσισαν να στείλουν τον Οδυσσέα και το Νεοπτόλεμο, το γιο του Αχιλλέα, με σκοπό να αποσπάσουν, έστω και με δόλο, το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή από το Φιλοκτήτη. 

Εκείνος όμως αρνήθηκε να τα δώσει, νιώθοντας προδομένος από τους συντρόφους του που με τόση σκληρότητα και τον είχαν εγκαταλείψει δέκα χρόνια πριν. Τότε, εμφανίστηκε, ως από μηχανής θεός, ο Ηρακλής και έπεισε το Φιλοκτήτη να πάει ο ίδιος στην Τροία και να πολεμήσει στο πλευρό εκείνων που τον πρόδωσαν, φέρνοντας, όπως είχε προβλέψει ο χρησμός, τη νίκη στους Αχαιούς.

 Αφήνοντας πίσω του τον θυμό και την πίκρα από την εγκατάλειψή του στη Λήμνο και ξεχνώντας αυτά που είχε υποφέρει επί εννέα ολόκληρα χρόνια για την άρνηση ενός έρωτα, ο Φιλοκτήτης ξαναβρέθηκε να πολεμά στο πλευρό των Αχαιών κάτω από τα τείχη της Τροίας. 

Κατόρθωσε, μάλιστα, να γίνει ήρωας, όταν σκότωσε τον Πάρη, κύριο υπεύθυνο για την φυγή της ωραίας Ελένης από την Ελλάδα, παίρνοντας εκδίκηση για την ατιμία που είχε συντελεστεί σε βάρος των Αχαιών. Ήταν ένας απ’ αυτούς που κρύφτηκαν στην κοιλιά του Δούρειου Ίππου.

 
Στην επιστροφή ναυάγησε στον Καφηρέα, κατάφερε, όμως, να φτάσει στη Μελίβοια. Εκεί ξέσπασε στάση και, με τους πιστούς σ’ αυτόν, κατέφυγε στην Κάτω Ιταλία, και ίδρυσε την Κρίμισσα (ή κατ' άλλους την Πετηλία), όπου και πέθανε. 

Διαχρονικά ο μύθος του Φιλοκτήτη έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες σε διάφορες εκδοχές της τέχνης: ποίηση, ζωγραφική, μουσική κ.λπ. 

Η τραγωδία «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή αφηγείται την προσπάθεια του Νεοπτολέμου και του Οδυσσέα να παρασύρουν τον τραυματία Φιλοκτήτη να έρθει και να πολεμήσει στην Τροία. Παρουσιάστηκε στα Διονύσια το 409 π.Χ. και κέρδισε το πρώτο βραβείο.

Τόσο ο Αισχύλος όσο και ο Ευριπίδης έχουν δώσει τη δική τους εκδοχή, αλλά δε διασώζονται τα έργα τους.

Ο αστεροειδής 1869 Φιλοκτήτης (1869 Philoctetes), που ανακαλύφθηκε το 1960 και ανήκει στην Τρωική Ομάδα, πήρε το όνομά του από το μυθικό αυτό πρόσωπο.

Πηγές: Α. Ραγκαβή, «Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας»
Θ. Ψύρρα, «Σοφοκλέους Φιλοκτήτης – Εισαγωγικά – Λάρισα 2008»

Πίνακας: «Φιλοκτήτης», έργο του Ζαν-Ζερμέν Ντρουέ, Μουσείο Καλών Τεχνών, Σάρτρ (1786-1788).

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ