Η ζωή με το πληγωμένο μέσα μας παιδί...Μέρος Ι

Τα δυσάρεστα συναισθηματικά βιώματα έχουν παγιωθεί κι έτσι το άτομο δεν μπορεί να εκτονωθεί με τρόπο υγιή και εκφράζεται μέσω δυσλειτουργικών συμπεριφορών.

Από τη Δικαία Ροδίτη, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας -Κοινωνιολόγο

Σύμφωνα με τον Harvey Jackins, «Το άτομο.. αιχμάλωτο ενός παλιού πόνου λέει πράγματα που δεν έχουν σχέση, κάνει πράγματα που δεν έχουν  αποτέλεσμα, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μία κατάσταση, και υπομένει τρομερά αισθήματα που δεν έχουν σχέση με το παρόν».

Αρκετοί από εμάς έχουμε έρθει κάποια στιγμή στη ζωή μας αντιμέτωποι με μικρότερα ή μεγαλύτερα συναισθηματικά ξεσπάσματα, που μας κάνουν να αισθανόμαστε όπως όταν ήμαστε παιδιά. Πρόκειται για συναισθηματικές εκρήξεις που μοιάζουν καθόλα άκαιρες, μας κάνουν να αισθανόμαστε μοναξιά ή/και ντροπή. Τι μπορεί να μας συμβαίνει, όμως, ώστε να μεταπηδάμε ξαφνικά σε μια τόσο διαφορετική συναισθηματική κατάσταση;

Οι αντιδράσεις μας απέναντι στις διάφορες καταστάσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στην καθημερινότητά μας, σχετίζονται με τη διαπαιδαγώγηση και τα βιώματά μας. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει μάθει ως παιδί πως ο θυμός είναι ένα άσχημο συναίσθημα που πρέπει να καταπιέζεται και να μην εκφράζεται, τότε και ως ενήλικας θα συμπεριφέρεται ανάλογα. Ένας ενήλικας με παρεμφερή διαπαιδαγώγηση είναι πολύ πιθανό να ελέγχει διαρκώς τον θυμό του, συσσωρεύοντας έτσι τη συναισθηματική φόρτιση που θα τον οδηγήσει αργότερα σε αναίτια ξεσπάσματα, όσον αφορά τον χώρο και τον χρόνο.

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το φαινόμενο ως μία αναίτια χρονικά παλινδρόμηση στην παιδική ηλικία, καθώς είθισται η συμπεριφορά που προκύπτει να είναι αντίστοιχη με αυτή που εφάρμοζε το άτομο ως παιδί. Βέβαια, μαζί με τη συμπεριφορά που αναδύεται από την παιδική ηλικία, έρχονται στην επιφάνεια και τα συνακόλουθα αρνητικά συναισθήματα, όπως ντροπή, μοναξιά και θλίψη. Από αυτό θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι αν τα συναισθήματα ενός παιδιού καταπιεστούν, και κυρίως συναισθήματα όπως ο θυμός και ο πόνος, τότε ο ενήλικας θα κρύβει μέσα του ένα θυμωμένο, πληγωμένο παιδί. Στην περίπτωση αυτή, λοιπόν, αυτό το παιδί θα δυσχεραίνει την ενήλικη συμπεριφορά του ατόμου, καθώς το άτομο καθίσταται δυσλειτουργικό, γεγονός που δεν του επιτρέπει να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα και να ευτυχίσει.

Το πληγωμένο παιδί μέσα μας παρεμβαίνει στην ενήλικη ζωή μας και την επηρεάζει με διάφορους τρόπους. Πιο επιγραμματικά, οι τρόποι αυτοί, όπως ορίζονται από τον JohnBradshaw στο βιβλίο του «Ο γυρισμός στο μέσα μας παιδί», είναι οι ακόλουθοι: συνεξάρτηση, βάναυση συμπεριφορά, ναρκισσιστική διαταραχή, θέματα εμπιστοσύνης, συμπεριφορά ρόλων, μαγική πίστη, δυσλειτουργία της οικειότητας, απείθαρχη συμπεριφορά, εξαρτημένη / καταναγκαστική συμπεριφορά, διαστροφές της σκέψης, το κενό.

Συνεξάρτηση

Η συνεξάρτηση χαρακτηρίζεται από μία τρόπο τινά απώλεια της ταυτότητας. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο μοιάζει να εξαρτάται από κάτι έξω από τον εαυτό του για να μπορεί να έχει ταυτότητα. Ένα άτομο συνεξαρτημένο δεν βρίσκεται σε επαφή με τα συναισθήματα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Συνήθως τα συνεξαρτημένα άτομα δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στα συναισθήματα των άλλων, ενώ μπορούν εύκολα να ταυτιστούν με τα προβλήματα που βιώνουν οι σημαντικοί άλλοι και να επηρεάζονται σα να ήταν δικά τους. Ουσιαστικά, μέσω αυτής της συμπεριφοράς προκύπτει ότι οι ανάγκες του ατόμου ως παιδί δεν ικανοποιήθηκαν, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να αναγνωρίσει ποιος είναι.

Βάναυση Συμπεριφορά

Η βάναυση συμπεριφορά συνήθως προκύπτει από δύο εκ διαμέτρου διαφορετικές πηγές. Αφενός παρουσιάζεται σε άτομα που κατά την παιδική ηλικία έχουν βιώσει κάποια μορφή κακοποίησης. Το παιδί βιώνει με τέτοιο τρόπο τις τόσο τρομακτικές γι’αυτό καταστάσεις βίας, που κατά τη διάρκεια τους αδυνατεί να παραμείνει μέσα στο εαυτό του, χάνει την επαφή με την ταυτότητα του και τείνει να ταυτίζεται με το άτομο που του προκαλεί πόνο. Πρόκειται γι’ αυτό που ο Bruno Bettelheim ονόμασε «ταύτιση με τον βασανιστή». Εκτός από τις περιπτώσεις που η βάναυση συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα κάποιας μορφής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία, υπάρχει άλλη μια πηγή της. Πρόκειται για περιπτώσεις γονέων που με τη συμπεριφορά τους μαθαίνουν στα παιδιά τους να πιστεύουν ότι είναι ανώτερα από τους άλλους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι εκείνη η κατηγορία «κακομαθημένων» παιδιών που απαιτούν ειδική μεταχείριση, θεωρούν ότι δεν κάνουν ποτέ λάθος και ότι δεν φέρουν καμία ευθύνη για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στη ζωή τους. Αυτά τα άτομα στην ενήλικη ζωή τους αποποιούνται τις ευθύνες για οτιδήποτε τους συμβαίνει, κατηγορούν τους άλλους και θεωρούν τους εαυτούς τους «εξέχουσες» προσωπικότητες, υιοθετώντας αντίστοιχες συμπεριφορές.

Ναρκισσιστική Προσωπικότητα

Η διαμόρφωση τη προσωπικότητας συνδέεται άμεσα με τα βιώματα του ατόμου κατά την παιδική ηλικία και το καθορίζει στην ενήλικη ζωή του. Στην προκειμένη περίπτωση θα αναφερθούμε στη Ναρκισσιστική Προσωπικότητα σε επίπεδο Διαταραχής, που ουσιαστικά συνδέεται με την μη ικανοποίηση της ανάγκης που έχει το κάθε άτομο κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του για αγάπη άνευ όρων. Πρόκειται για ένα είδος αγάπης αναγκαίο, ώστε να μπορέσει το παιδί να κατανοήσει τον πραγματικό του εαυτό, να αισθανθεί ότι το αποδέχονται και το φροντίζουν. Με πιο απλά λόγια, πρόκειται για την κάλυψη των υγιών ναρκισσιστικών μας αναγκών, που συμβάλλουν στο να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε τον εαυτό μας.

Ως ενήλικας, το άτομο που έχει στερηθεί αυτή την άνευ όρων αγάπη, καθορίζεται στην προσωπική του ζωή από μια ασίγαστη μανία για αγάπη, φροντίδα και στοργή.Κατ’ επέκταση, προσπαθεί απεγνωσμένα να υπερκαλύψει αυτές τις ανάγκες μέσα από δυσλειτουργικές σχέσεις χωρίς επιτυχία, καθώς πρόκειται για ανάγκες παιδιού. Ένα παιδί έχει ανάγκη για ορισμένα πράγματα όχι από προσωπική απαίτηση, αλλά γιατί έτσι η φύση ορίζει. Πιο απλά, λοιπόν, πρόκειται για ορισμένες ανάγκες που είναι απαραίτητη η συμβολή των σημαντικών άλλων. Έτσι, ένα στερημένο ναρκισιστικά άτομο αναζητά διακαώς την προσοχή και την αγάπη που δεν εισέπραξε ως παιδί.

Οι ανάγκες των στερημένων ναρκισσιστικά ενηλίκων ποικίλουν, ενώ πάντοτε καθορίζουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και καθιστούν το άτομο δυσλειτουργικό. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ενήλικη ζωή των ατόμων αυτών καθορίζεται από τα ακόλουθα: (Α) απογοήτευση από τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, (Β) αναζήτηση της ιδανικής αγάπης, με σκοπό την ικανοποίηση όλων των συναισθηματικών τους αναγκών, (Γ) ανάπτυξη εξαρτήσεων, με σκοπό την κάλυψη των συναισθηματικών τους κενών, (Δ)αναζήτηση υλικών αγαθών, με σκοπό την αίσθηση προσωπικής αξίας, (Ε) αναζήτηση θαυμασμού, με σκοπό την επιβεβαίωση, (ΣΤ) ικανοποίηση των ναρκισσιστικών τους αναγκών μέσω των παιδιών τους, προσπαθώντας να αντισταθμίσουν έτσι τα κενά από τη σχέση με τους δικούς τους γονείς.

Έλλειψη Εμπιστοσύνης

Η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι συχνό χαρακτηριστικό παιδιών που έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα ανασφαλές περιβάλλον. Το άτομο βλέπει τον κόσμο ως ένα αναξιόπιστο και επικίνδυνο περιβάλλον, και πρέπει να είναι σε μία διαρκή επαγρύπνηση, προκειμένου να μπορεί να ελέγχει τα πάντα. Η κυρίαρχη πεποίθηση του είναι ότι αν ελέγχει τα πάντα, τότε δεν θα πληγωθεί. Συχνά, στις περιπτώσεις ατόμων με έλλειψη εμπιστοσύνης, ο έλεγχος αποκτά την μορφή εξάρτησης σε βαθμό εμμονής. Ως αποτέλεσμα το άτομο αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις, καθώς αδυνατεί να αναπτύξει την απαραίτητη οικειότητα.

Τα άτομα με έλλειψη εμπιστοσύνης συχνά οδηγούνται σε ακραίες συμπεριφορές. Αυτό σημαίνει ότι είτε παραδίδονται άνευ όρων και γίνονται άτομα εξαρτώμενα από τους άλλους, είτε απομονώνονται και ζουν κρατώντας τους άλλους σε απόσταση ασφαλείας. Αυτές οι ακρότητες στην συμπεριφορά θα μπορούσαν τρόπο τινά να συνδέονται με την παρατήρηση του Patric Carnes, ότι αυτά τα άτομα αδυνατούν να διαχωρίσουν χαρακτηριστικά συμπεριφοράς, όπως η καταπίεση και η φροντίδα, ο έλεγχος και η ασφάλεια κ.ο.κ.. Είναι πολύ σημαντικό για ένα παιδί για την μετέπειτα ζωή του να εδραιώσει μέσα του μια βασική αίσθηση εμπιστοσύνης, προκειμένου να μάθει να εμπιστεύεται τον κόσμο και κατ’ επέκταση τον ίδιο του τον εαυτό.

Εκδραμάτιση

Το πληγωμένο παιδί συνδέεται με ανικανοποίητες ανάγκες και παιδικά τραύματα. Για να κατανοήσει κανείς πώς προβάλλεται αυτό το πληγωμένο παιδί στην ενήλικη ζωή του, θα πρέπει να κατανοήσει την εξέχουσα σημασία του συναισθήματος στη ζωή μας. Το κάθε συναίσθημα αποτελεί την κινητήρια δύναμη, που μας ωθεί να ικανοποιήσουμε βασικές μας ανάγκες. Για παράδειγμα, ο θυμός μας ωθεί να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, ο φόβος να προφυλαχθούμε, η θλίψη να θρηνήσουμε και να ανακουφιστούμε κ.ο.κ..

Η εκδραμάτιση είναι ένα είδος συμπεριφοράς που σχετίζεται με την υιοθέτηση ρόλων από το άτομο, γνώριμων από την παιδική του ηλικία. Αυτό συμβαίνει γιατί το άτομο δεν έχει καταφέρει να απαλλαγεί από το παρελθόν. Τα δυσάρεστα συναισθηματικά βιώματα έχουν παγιωθεί κι έτσι το άτομο δεν μπορεί να εκτονωθεί με τρόπο υγιή και εκφράζεται μέσω δυσλειτουργικών συμπεριφορών. Αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν την εκδραμάτιση του παιδικού τραύματος.

Η εκδραμάτιση, δηλαδή η αναπαράσταση των παιδικών τραυμάτων μέσω ρόλων συμπεριφοράς, λειτουργεί καταστροφικά για το άτομο. Πρόκειται για μία μορφή καταναγκασμού επανάληψης του παρελθόντος, που σε τίποτα δεν μοιάζει με λογικό συλλογισμό ενηλίκου.

Συμπεριφορές που σχετίζονται με αυτή τη μορφή συμπεριφοράς εκδραμάτισης είναι και: (Α) αναπαράσταση της βίας σε άλλους, (Β) αναίτια χρονική παλινδρόμηση, (Γ) επαναστάτης χωρίς αιτία, (Δ) εφαρμογή εξιδανικευμένων γονεϊκών κανόνων, κ.α.. Επιπλέον, όσον αφορά τις συμπεριφορές εκδραμάτισης, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την εκδραμάτιση της κακοποίησης από το παρελθόν στον εαυτό μας. Στην προκείμενη περίπτωση το άτομο τιμωρεί τον εαυτό του, όπως το τιμωρούσαν οι άλλοι στην παιδική του ηλικία. Για παράδειγμα, υπάρχουν άνθρωποι που όταν κάνουν κάποιο λάθος βρίζουν τον εαυτό τους, απαγορεύουν στον εαυτό τους ευχάριστες δραστηριότητες, προκαλούν στον εαυτό τους σωματικό πόνο κ.ο.κ., αναπαράγοντας έτσι τα πρότυπα τιμωρητικής συμπεριφοράς που τους εφάρμοζαν οι άλλοι όταν ήταν παιδιά. Έτσι, τα παγιωμένα συναισθήματα που έχει το άτομο από το παρελθόν, στρέφονται ουσιαστικά εναντίον του εαυτού του.

Μαγική Σκέψη

Με τον όρο «μαγική πίστη» αναφερόμαστε στην πεποίθηση ότι ορισμένες λέξεις, χειρονομίες ή μορφές συμπεριφοράς έχουν την δύναμη να αλλάξουν την πραγματικότητα. Δεν είναι σπάνιο, παιδιά που μεγαλώνουν με δυσλειτουργικούς κηδεμόνες να έχουν έντονη μαγική σκέψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που οδηγεί ένα παιδί να υιοθετήσει μαγική σκέψη, ή μαγική λογική, είναι όταν οι γονείς του το κατηγορούν πως η συμπεριφορά του είναι άμεσα υπεύθυνη για τα συναισθήματα κάποιου άλλου. Σύμφωνα με τον J. Bradshaw, μερικές κοινές φράσεις που ενισχύουν τη μαγική σκέψη ενός παιδιού είναι «Σκοτώνεις τη μάνα σου!», «Ικανοποιήθηκες – Θύμωσες τον πατέρα σου!», ακόμα και η φράση «Ξέρω τι σκέφτεσαι!».

Όλοι γνωρίζουμε ότι τα παιδιά πιστεύουν στη μαγεία με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο. Ένα παιδί, λοιπόν, είναι λογικό να σκέφτεται με μαγικό τρόπο. Ωστόσο ένας ενήλικας με ανικανοποίητες τις παιδικές του ανάγκες, δεν παύει να κουβαλάει μέσα του το πληγωμένο παιδί από την παιδική του ηλικία. Έτσι, συχνά υιοθετεί τη μαγική λογική ενός παιδιού, γεγονός που τον καθιστά δυσλειτουργικό στην καθημερινότητα του. Χαρακτηριστική συμπεριφορά ενήλικα με μαγική λογική είναι να έχει την πεποίθηση ότι κάποιο γεγονός ή πρόσωπο θα μπορούσε να μεταβάλλει την καθημερινότητα του, χωρίς το ίδιο το άτομο να τροποποιήσει την συμπεριφορά του. Αυτό μπορεί να υπονοεί την πίστη ότι τα χρήματα μπορούν να λύσουν όλα του τα προβλήματα, ότι ένα πτυχίο ή η αναγνώριση του κόσμου καθορίζουν την αξία του κ.ο.κ..

Τα παιδιά γαλουχούνται με ιστορίες γεμάτες μαγεία, τα γνωστά σε όλους μας παραμύθια. Τα παραμύθια είναι ιστορίες με μαγικές προσδοκίες και συμβολισμούς σε μυθικά πλαίσια, ενώ οι εικόνες που ταυτίζονται με το κάθε φύλο διαφοροποιούνται μέσα στο ίδιο παραμύθι. Όπως και τα όνειρα, έτσι και τα παραμύθια μιλούν μέσα από τις εικόνες και πολλά παραπέμπουν σε συμβολικές καταστάσεις για την ανακάλυψη της ταυτότητας του φύλου μας. Ένα παιδί αδυνατεί να κατανοήσει την συμβολική σημασία ενός παραμυθιού και αντιλαμβάνεται τα στοιχεία του σε πραγματικό επίπεδο. Ωστόσο μεγαλώνοντας ένας υγιής ενήλικας έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τους συμβολισμούς που περιλαμβάνει.Ένας ενήλικας που κουβαλά ένα πληγωμένο παιδί μέσα του εξακολουθεί να λαμβάνει τους συμβολισμούς κυριολεκτικά, με αποτέλεσμα να προσδοκά το μαγικό τέλος του «..Και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα!».

Ακολουθεί Μέρος ΙΙ.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
Bradshaw, J. (1992), Ο γυρισμός στο μέσα μας παιδί, Αθήνα, Εκδόσεις Λύχνος
Miller, A. (2003), Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας, Εκδόσεις Ροές
Μπουκάι, Χ. (2008), Ιστορίες να σκεφτείς, Αθήνα, Εκδόσεις Opera
Μπουκάι, Χ. (2006), Να σου πω μια ιστορία, Αθήνα, Εκδόσεις Opera
Ψυχολογία της Καθημερινής Ζωής (2006), Αθήνα, Εκδόσεις Lector

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ