Η Σβάστικα

Η σβάστικα είναι ένα εξαιρετικά ισχυρό σύμβολο. Μπορεί να έχει γίνει ευρέως γνωστό από τους Ναζί, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν ως σύμβολο την περίοδο που σφάγιαζαν χιλιάδες ανθρώπων, αλλά αιώνες πριν είχε θετική σημασία. Ποια είναι λοιπόν η ιστορία αυτού του συμβόλου; Στην εποχή μας αντιπροσωπεύει το καλό ή το κακό;

Η σβάστικα είναι ένα αρχαίο σύμβολο το οποίο χρησιμοποιούταν για πάνω από 3000 έτη. Προχρονολογείται ακόμα και του αρχαίου αιγυπτιακού συμβόλου Ανκ. Τεχνουργήματα όπως αγγειοπλαστική και νομίσματα από την αρχαία Τροία αποδεικνύουν ότι η σβάστικα ήταν ένα κοινό εν χρήσει σύμβολο πολύ πίσω στο 1000 π.Χ.


Κατά τη διάρκεια της ακόλουθης χιλιετίας, η εικόνα της σβάστικας χρησιμοποιήθηκε από πολλούς πολιτισμούς παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης και της Κίνας, Ιαπωνίας, Ινδίας και της Νότιας Ευρώπης. Κατά τον Μεσαίωνα ήταν ένα περίφημο σύμβολο το οποίο είχε και διαφορετικές ονομασίες.

Η λέξη swastika προέρχεται από την σανσκριτική λέξη svastika, σημασία της οποίας είναι κάθε είδους τύχη, και ιδιαίτερα είναι ένα διακριτικό σημάδι πάνω σε άτομα ή αντικείμενα για να δηλώσουν καλοτυχία. Αποτελείται από τις λέξεις su που σημαίνει καλός και το asti που σημαίνει υπάρχω. Επομένως το svasti σημαίνει ευημερία. Η κατάληξη –ka αποτελεί ένα υποκοριστικό, συνεπώς η λέξης svastika μπορεί να μεταφραστεί κατά γράμμα ως «μικρά πραγματάκια που σχετίζονται με την ευημερία».

Βέβαια με το πέρασμα των αιώνων και ανάλογα με τον πολιτισμό στον οποίο πέρασε υιοθετήθηκαν διαφορετικές ονομασίες για το σύμβολο αυτό
Crux gammata – Ρώμη – Σύμβολο του Κεραυνοβόλου Δία και του Ομβρίου
Tετρασκέλιον – Ελλάδα
Σφυρί του Θορ - Σκανδιναβία
Fylfot – Αγγλία – Σημαίνει τέσσερα πόδια και αναφέρεται κυρίως στη σβάστικα που διακοσμεί κτίρια ή πόρτες
Gyung – drung ή geg-gsang – Θιβέτ
Μαύρη αράχνη – Μέση και Δυτική Ευρώπη
Αγκυλωτός σταυρός – Ή πιο συγκεκριμένα στη Δανία Ηakenkruis, Ισλανδία Hakakross, Γερμανία Hakenkreuz, Φιλανδία Ηakaristi, Νορβηγία Hakekors, Ιταλία croce uncinata και Σουηδία Hakkors (περιοχές όπου αργότερα θα αποκτήσει τη σημασία του αντιπροσωπευτικού συμβόλου της άριας φυλής)
Μέχρι οι Ναζί να κάνουν χρήση αυτού του συμβόλου, η σβάστικα χρησιμοποιούταν από πολλούς πολιτισμούς για τα τελευταία 3000 χρόνια και αντιπροσώπευε τη ζωή, τον ήλιο, τη δύναμη, την ικανότητα και την καλή τύχη.

Ακόμη και στις αρχές του 20ου αιώνα παρέμενε σύμβολο με θετική σημασία. Για παράδειγμα ήταν ένα συνηθισμένο διακοσμητικό σύμβολο το οποίο συχνά κοσμούσε τσιγαροθήκες, καρτ ποστάλ, νομίσματα, ακόμη και κτίρια. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μπορούσε να βρεθεί ακόμη και πάνω σε επωμίδες Αμερικανών στρατιωτών και σε φιλανδικές αεροπορικές εταιρίες μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ας ξεκινήσουμε όμως με τον αυθεντικό συμβολισμό της σβάστικας, πριν ακόμη αλλοιωθεί η σημασία της από τη ναζιστική Γερμανία..

                                 

Ινδουισμός: Η σβάστικα έχει βρεθεί σε όλους τους ινδουιστικούς ναούς, σε πινακίδες, βωμούς, εικονογραφίες στην Ινδία και το Νεπάλ, μέρη στα οποία παραμένει ακόμη πολύ δημοφιλές. Ιδιαίτερη είναι η εμφάνισή της στην εικονογράφηση του θεού Γκανέσα, θεός ιχνηλάτης, προστάτης της σοφίας και των σταυροδρομιών.

Θεωρείται το δεύτερο πιο ιερό σύμβολο, μετά το Om. Στον Ινδουισμό και τα δύο σύμβολα αντιπροσωπεύουν τις δύο μορφές του δημιουργού Θεού Βράχμα. Η αριστερόστροφη σβάστικα συμβολίζει την εξέλιξη του Σύμπαντος (Pravritti) , η δεξιόστροφη συμβολίζει την καταστροφή του κόσμου (Nivritti). Η δεξιόστροφη όμως σβάστικα δεν αποτελεί σύμβολο που εκφράζει το Κακό, όπως έχει υπερισχύσει στις σημερινές αντιλήψεις. Αντίθετα αντανακλά δύο βασικά εξελικτικά χαρακτηριστικά της πορείας του Σύμπαντος, τη νύχτα και τη φθορά.

H σβάστικα με την έννοια της ευδαιμονίας (svastika) συναντάται για πρώτη φορά στα δύο μεγάλα ινδικά έπη Ramayana και Mahabharata, όπου και συνδέεται όχι μόνο με την έννοια της ευτυχίας, αλλά και με την έννοια της καλοτυχίας και το Θεό Βραχμά, όπως επίσης και με την έννοια της μετενσάρκωσης (samsara).

Έχει χρησιμοποιηθεί επίσης ως σηματοδότηση των τεσσάρων οριζόντων της γης. Η χρήση της ως σύμβολο του Ήλιου παρατηρείται πρώτη φορά από την αναπαράστασή του Σούργια, θεός του Ήλιου.

Θεωρείται εξαιρετικά ιερό και ευοίωνο από όλους τους Ινδουιστές και χρησιμοποιείται ανελλιπώς στη διακόσμηση κάθε είδους αντικειμένου που σχετίζεται με τον ινδουιστικό πολιτισμό Χρησιμοποιείται σε όλα τα ινδουιστικά μάντρα και ιερά σχέδια. Σε κάθε υποτμήμα της Ινδίας παρατηρείται σε πλευρές ναών, πάνω σε θρησκευτικά έγγραφα.

                                    
Βουδισμός: Στη θρησκεία αυτή η σβάστικα, οποιασδήποτε κατεύθυνσης, εμφανίζεται στο στήθος ορισμένων αγαλμάτων του Βούδα συμβολίζοντας την ιερή καρδιά του. Επίσης, στον γλυπτικό τομέα, είναι συχνά χαραγμένη και στα πέλματα του φιλοσόφου.

Η σβάστικα που χρησιμοποιείται στη βουδιστική τέχνη και στα βουδιστικά χειρόγραφα είναι γνωστή στα ιαπωνικά ως manji. Αντιπροσωπεύει τη Dharma (Διδασκαλία της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης που προσέφερε ο Βούδας), την οικουμενική αρμονία και την ισορροπία των αντιθέτων. Η αριστερόστροφη σβάστικα (omote manji) αντιπροσωπεύει την αγάπη και την ευσπλαχνία. Η δεξιόστροφη (ura manji) αντιπροσωπεύει τη δύναμη και την εξυπνάδα.

Στο βουδισμό μάλιστα παρουσιάζεται και σε διαφορετικούς χρωματισμούς και αναλόγως συμβολίζει και κάτι διαφορετικό. Πιο συγκεκριμένα:
Μπλε – συμβολίζει τις άπειρες ουράνιες αρετές
Κόκκινη – συμβολίζει τις άπειρες ιερές αρετές της καρδιάς του Βούδα
Κίτρινη – συμβολίζει την άπειρη ευημερία
Πράσινη – συμβολίζει τις άπειρες ικανότητες στη γεωργία
Λόγω του συσχετισμού της με τη δεξιόστροφη ναζιστική σβάστικα, οι βουδιστικές σβάστικες από τα μέσα του 20ου αιώνα είναι κυρίως αριστερόστροφες.

                                

Τσαϊνισμός: Στον Τσαϊνισμό, μία ασκητική παράδοση της Ινδίας, η σβάστικα είναι το μοναδικό ιερό σύμβολο. Η θρησκεία αυτή δε κάνει καθόλου χρήση του Ομ, αλλά αντιθέτως δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στη σβάστικα απ’ ότι οι Ινδουιστές. Είναι το σύμβολο του εβδόμου Jina, του αγίου Tirthankara Suparsva. Αντιπροσωπεύει τη Θεία Δύναμη και με τους τέσσερις βραχίονες παρουσιάζει τις τέσσερις μορφές μετενσάρκωσης: πρωτοπλασματική ζωή, ζωική/φυτική, ανθρώπινη και ουράνια. Όλοι οι τσαϊνιστικοί βωμοί και ιερά βιβλία πρέπει να περιέχουν αυτό το σύμβολο. Όλες οι τελετές αρχίζουν και τελειώνουν με τον πολλαπλό σχεδιασμό του συμβόλου με ρύζι γύρω από το ιερό.

Κίνα: Η σβάστικα θα φτάσει και στην Κίνα, όπου θα γίνει γνωστή με την ονομασία wanji όπου και συμβολίζει ό,τι συμβολίζει και το γιν γιανγκ, ανάλογα με τη φορά της. Δηλαδή η δεξιόστροφη σβάστικα ταυτίζεται με το γιανγκ, που συμβολίζει το φωτεινό, το ενεργό, το θετικό, και η αριστερόστροφη με το γιν, που συμβολίζει το σκοτεινό, το παθητικό, το αρνητικό.

Αμερική: Ακόμη και στην Αμερική είχαμε την εμφάνιση της σβάστικας σε νεότερες εποχές. Η χρήση της έγινε από κάποιες ινδιάνικες φυλές, όπως στους Ναβάχος για τις θεραπευτικές τους τελετές και στους Χόπι ως σύμβολο των περιπλανώμενων φυλών τους. Με το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όμως έπαψε η χρήση της σβάστικας για να μη γίνει κάποιος συσχετισμός με τους ναζιστές.

Αξιοσημείωτο είναι να αναφερθεί ότι ορισμένες χριστιανικές εκκλησίες σε ρωμαϊκές και γοτθικές περιοχές διακοσμούνται με το σύμβολο αυτό, μαζί με σχέδια της πρώιμης ρωμαϊκής τέχνης. Σβάστικες επιδεικνύονται και στο μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας του Κίεβου της Ουκρανίας, η οποία χρονολογείται από το 12ο αιώνα. Εμφανίζονται επίσης και ως επαναλαμβανόμενα διακοσμητικά μοτίβα σε ένα τάφο στον Αγ. Αμβρόσιο στο Μιλάνο.



Η αλλαγή του νοήματος
Γύρω στο 1800, χώρες γύρω από την Γερμανία άρχιζαν να επεκτείνονται ακόμη περισσότερο και να δημιουργούν αυτοκρατορίες. Η Γερμανία δεν ήταν ακόμη ενιαίο κράτος μέχρι και το 1871. Μέχρι τότε η σβάστικα ήταν ιδιαίτερα θετικά αποδεκτή στην Ευρώπη σύμφωνα με την αρχαιολογική εργασία του Heinrich Schliemann, ο οποίος ανακάλυψε το σύμβολο στην περιοχή της αρχαίας Τροίας και το συσχέτισε με την αρχαία μετανάστευση των Ινδοευρωπαίων ανθρώπων (άρια φυλή). Έτσι οι Γερμανοί εθνικιστές επέλεξαν να κάνουν χρήση της σβάστικας, στα μέσα του 19ου αιώνα, εξαιτίας της σύνδεσής της με την Άρια φυλή για να δείξουν ότι υπάρχει μία μακρά και σπουδαία γερμανική ιστορία.

Στα τέλη του 19ου αιώνα μπορούσε κανείς να συναντήσει η σβάστικα σε γερμανικά εθνικιστικά περιοδικά και ήταν πλέον το επίσημο έμβλημα της γερμανικής γυμναστικής συνομοσπονδίας. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπήρξε ένα συνηθισμένο σύμβολο στη Γερμανία το οποίο αντιπροσώπευε το γερμανικό εθνικισμό και τη γερμανική έπαρση.

Ακόμη κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρήθηκε πάνω σε επωμίδες μελών της 45ης αμερικανικής μεραρχίας και στις φιλανδικές αεροπορικές πολεμικές δυνάμεις. Μόνο μετά τη περίοδο των Ναζί απέκτησε μία δευτερεύουσα ερμηνεία. Οι Ναζί το πήραν από προγενέστερα γερμανικά εθνικιστικά κινήματα, για τα οποία η σβάστικα ήταν σύμβολο της «άριας» ταυτότητάς τους, μια ιδέα η οποία ταυτίστηκε από θεωρητικούς όπως ο Alfred Rosenberg.

                            

Χίτλερ και Ναζί
Το 1920 ο Αδόλφος Χίτλερ αποφάσισε ότι η ναζιστική παράταξη είχε ανάγκη από το δικό της έμβλημα και τη δική της σημαία. Για τον Χίτλερ μία καινούργια σημαία έπρεπε να είναι «ένα σύμβολο της δικής τους πάλης» ως επίσης και «πολύ εντυπωσιακή όπως μία αφίσα»

Στις 7 Αυγούστου του 1920 στο κογκρέσο του Σαλτζμπεγρκ, η σημαία αυτή έγινε το επίσημο έμβλημα της Ναζιστικής ομάδας.

Στο αυτοβιογραφικό του έργο Mein Kampf o Χίτλερ περίγραψε τη νέα σημαία των Ναζιστών: «Στο κόκκινο χρώμα βλέπουμε την κοινωνική, ιδανικό ενός κινήματος, στο λευκό χρώμα το εθνικιστικό ιδανικό, και στη σβάστικα βλέπουμε την αποστολή και το καθήκον του αγώνα για τη νίκη της Άριας Φυλής, και από το ίδιο έμβλημα το θρίαμβο της ιδέας ενός δημιουργικού κατορθώματος, το οποίο όπως ήταν έτσι θα είναι πάντα αντισημιτικό."

Εξαιτίας του συμβάντος αυτού, ότι δηλαδή η σβάστικα υπήρξε έμβλημα των Ναζιστών, σύντομα απέκτησε αρνητική σημασία, έγινε σύμβολο του μίσους, του αντισημιτισμού, της βίας, του θανάτου και της δολοφονίας.

Και τώρα τι;

Υπάρχει πλέον μεγάλη διαμάχη στη σημερινή ερμηνεία του συμβόλου. Για 3.000 έτη η σβάστικα ήταν σύμβολο της ζωής και της καλής τύχης. Αλλά εξαιτίας των Ναζιστών παρερμηνεύτηκε και κατέληξε να συμβολίζει το θάνατο και το μίσος.

Οι αντιφατικές αυτές ερμηνείες δημιουργούν προβλήματα στη σημερινή κοινωνία. Για του βουδιστές και τους Ινδουιστές είναι ένα σύμβολο εξαιρετικής θρησκευτικής σημασίας, του οποίου και η χρήση είναι συχνή. Ο Chirag Badlani μοιράζεται μια ιστορία σχετικά με κάποια περίοδο που πήγε να βγάλει κάποια φωτοαντίγραφα ορισμένων ινδουιστών θεοτήτων για το ναό του. Ενώ βρισκόταν στη σειρά για να πληρώσει για τις φωτοτυπίες, ορισμένοι από την ουρά παρατήρησαν ότι μία από τις φωτογραφίες περιείχε μία σβάστικα. Τον αποκάλεσαν Ναζιστή.

Δυστυχώς οι Ναζί ήταν τόσο δραστικοί στη χρήση που έκαναν με το σύμβολο αυτό, ώστε πολλοί να μη γνωρίζουν καμιά άλλη ερμηνεία του συμβόλου αυτού. Από το τέλος του Β Παγκοσμίου, οι παραδοσιακές χρήσεις της σβάστικας στον δυτικό κόσμο αποθαρρύνθηκαν. Πολλοί αθώοι άνθρωποι ή παραγωγές καταδιώχθηκαν άδικα. Υπήρξαν πολλές προσπάθειες από ανθρώπους και ομάδες για το ξεστράβωμα των δυτικών ώστε να κοιτάξουν πιο πέρα από την πρόσφατη συσχέτιση του συμβόλου με τους Ναζί και να απευθυνθούν στην προϊστορική της προέλευση, αλλά αποδείχθηκαν άκαρπες.

Πηγές:

http://history1900s.about.com
http://web.singnet.com.sg
http://www.iearn.org
http://www.crystalinks.com
Tζ. Κούπερ - Λεξικό Συμβόλων

ΠΗΓΗ

                                                         ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ