Ναζίμ Χικμέτ: Η ανήσυχη φωνή της Τουρκίας

Έχουν περάσει 112 χρόνια από τη γέννηση (15 Ιανουαρίου 1902) του μεγάλου ποιητή και στοχαστή του 20ου αιώνα Ναζίμ Χικμέτ, που τα έργα του ταξίδεψαν όσο λίγων συμπατριωτών του εκτός τουρκικών συνόρων. Το ανήσυχο  πνεύμα του και οι κομμουνιστικές του ιδέες τον έκαναν ανεπιθύμητο στο νεοσύστατο τουρκικό κράτος του Κεμάλ Ατατούρκ και τον οδήγησαν στη φυλακή για πολλά χρόνια.

Η πολύχρονη παραμονή του στη φυλακή και οι εμπειρίες του από τη σκληρή έγκλειστη καθημερινότητα φαίνεται να έχουν επηρεάσει έντονα το έργο του, καθώς τα κεντρικά ερωτήματα των ποιημάτων του έχουν να κάνουν με τη ζωή και το θάνατο. Για τον Χικμέτ η ομορφιά της ζωής πάντα ακολουθείται από τη σκιά του θανάτου, η οποία κάνει την ύπαρξή μας αβέβαιη και εύθραυστη.

«Ἡ ζωὴ δὲν εἶναι παῖξε-γέλασε
Πρέπει νὰ τήνε πάρεις σοβαρὰ
Τόσο μὰ τόσο σοβαρὰ
Ποὺ ἔτσι, νὰ ποῦμε, ἀκουμπισμένος σ᾿ ἕναν τοῖχο
μὲ τὰ χέρια σου δεμένα
Ἢ μέσα στ᾿ ἀργαστήρι
Μὲ λευκὴ μπλούζα καὶ μεγάλα ματογυάλια
Θὲ νὰ πεθάνεις, γιὰ νὰ ζήσουνε οἱ ἄνθρωποι,
Οἱ ἄνθρωποι ποὺ ποτὲ δὲ θά ῾χεις δεῖ τὸ πρόσωπό τους
καὶ θὰ πεθάνεις ξέροντας καλὰ
Πὼς τίποτα πιὸ ὡραῖο, πὼς τίποτα πιὸ ἀληθινὸ
ἀπ᾿ τὴ ζωὴ δὲν εἶναι».

Για τη ζωή, σε απόδοση Γιάννη Ρίτσου

Το πάθος με το οποίο γράφει για τη ζωή, τη συντροφικότητα, την ελευθερία και την επανάσταση τον κάνουν έναν από τους πιο αγαπητούς ποιητές της τουρκικής και όχι μόνο αριστεράς. Εκτός από τη ριζοσπαστικότητα στα θέματά του, η μορφή που υιοθετεί λόγω της επαφής του με καλλιτέχνες του ρωσικού φουτουρισμού όπως ο Μαγιακόφσκι, φέρνει έναν άλλον αέρα στην τουρκική λογοτεχνία, σπάζοντας τις παραδοσιακές ποιητικές φόρμες που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε.

Ο έρωτας αποτελεί ένα από τα κεντρικά του θέματα. Αμέτρητα ποιήματα αφιερωμένα στη γυναίκα του, δείχνουν την πίστη του στην αξία της αγάπης και του έρωτα που τροφοδοτεί τη ζωή, ακόμα και μέσα στη φυλακή. Άλλωστε και η πίστη του στον κομμουνισμό τροφοδοτείται από την πίστη του στην αγάπη και την θέληση του ανθρώπου.

«Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή
που δεν την αρμενίσαμε ακόμα.
Το πιο όμορφο παιδί δε μεγάλωσε ακόμα.
Τις πιο όμορφες μέρες,
τις πιο όμορφες μέρες μας, δεν τις ζήσαμε ακόμα.
Δεν τις ζήσαμε ακόμα.
Κι ό,τι πιο όμορφο,
Κι ό,τι πιο όμορφο θα `θελα να σου πω,
Δε στο `πα ακόμα, δε στο `πα ακόμα».

Απόδοση Γιάννη Ρίτσου

Η ελεύθερη έκφρασή του, οι πλούσιες εικόνες και ο λυρισμός που κυριαρχεί στην ποίησή του, τον κατατάσσουν σε έναν από τους πιο λυρικούς ποιητές της τουρκικής λογοτεχνίας. Όπως και ο ρομαντισμός που διαπερνά κάθε πτυχή της συγγραφικής του δραστηριότητας αλλά και ζωής, του έχουν απονείμει δικαίως τον τίτλο του «ρομαντικού κομμουνιστή» και «ρομαντικού επαναστάτη».

Μας αιχμαλώτισαν, μας έριξαν στη φυλακή:
Εμένα μέσα στα τείχη, εσένα έξω απ’ τα τείχη.
Ασήμαντη υπόθεση η δική μας.
Το χειρότερο είναι
να κουβαλάει ο άνθρωπος τη φυλακή μέσα του:
συνειδητά, ασύνειδα…
Έτσι κατάντησαν τους περισσότερους ανθρώπους,
τίμιους, καλούς, προκομένους ανθρώπους,
κι άξιους ν’ αγαπηθούν όσο εγώ αγαπώ εσένα…

Τα ποιήματα των 9-10 μμ, σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη

Ο Ναζίμ Χικμέτ κατέχει ξεχωριστή θέση στις καρδιές του ελληνικού κοινού, καθώς ποιήματά του έχουν φτάσει σ’ εμάς μέσα από τη μελοποίησή τους. Σε μετάφραση του δικού μας -στρατευμένου στην αριστερά – ποιητή Γιάννη Ρίτσου και σε μουσική δύο εκ των κορυφαίων μουσικοσυνθετών της ελληνικής μουσικής σκηνής, τον Θάνο Μικρούτσικο και τον Μάνο Λοΐζο, τα ποιήματά του αγαπήθηκαν όσο λίγα. Τραγούδια όπως  Μικρόκοσμος και Όπως ο Κερέμ έχουν αφήσει εποχή, υπενθυμίζοντας τη διαχρονικότητα των στίχων του τούρκου ποιητή.

3pointmagazine / Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ