Το manspreading έχει αρχίσει να απειλείται με πρόστιμο στα μετρό της Ευρώπης. Δεν είναι καινούργιο, δεν είναι αθώο. Τα μισάνοιχτα πόδια διαστέλλουν τον όγκο του ηγεμόνα, τραβούν το βλέμμα στο μαγνητικό πεδίο ανάμεσά τους και αποδεικνύουν πως η εξουσία είναι επίσης και ένας τρόπος να κάθεται κανείς.
το Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης βρίσκεται ένας υπερμεγέθης καθιστός ανδριάντας του Οκταβιανού Αύγουστου. Από τη μέση και πάνω ο αυτοκράτορας είναι γυμνός. Είναι δαφνοστεφανωμένος και στο αριστερό χέρι του κρατά το έμβλημα της ηγεμονίας του, την υπατική ράβδο, την οποία ορθώνει, αυστηρά, υπερβατικά, πάνω από το κεφάλι του, βεβαιώνοντας έτσι πως ετούτος ο μαρμάρινος κύλινδρος συμβολικά του παρέχει λόγο και ισχύ.
1_augustus_as_jupiter.jpg
O Οκταβιανός Αύγουστος ως Ζευς του Καπιτωλίου, 45-50 μ.Χ., μάρμαρο, Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.
Το αριστερό του πόδι είναι προτεταμένο, σαν να ετοιμάζεται να σηκωθεί για να επιβληθεί με πυγμή σε όποιον τολμήσει να του αντισταθεί, σαν να χρειάζεται περισσότερο χώρο για την κυριαρχία του, τόσο που «αν σηκωνόταν θα έσπαγε την οροφή με το κεφάλι του», όπως είχε γράψει ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Στράβωνας για το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, μορφολογικό πρότυπο για τον αυτοκρατορικό ανδριάντα της Νάπολης. Οι μηροί του Αύγουστου είναι μισάνοιχτοι, καλυμμένοι από τον χιτώνα του, σε μια στάση που δηλώνει αυτάρκεια, νηφαλιότητα, κύρος, ενώ συγχρόνως εκτείνει, απλώνει το σώμα στο χώρο, έτσι όπως μόνον το σώμα όποιου είναι αυτάρκης, νηφάλιος, με κύρος, μπορεί να απλωθεί.
2b.jpg
Βρετανική Σχολή, Η οικογένεια του Ερρίκου του Η’, π. 1545, λάδι σε καμβά, Haunted Gallery, Hampton Court Palace.
Το άγαλμα του Αύγουστου είναι ένα αρχετυπικό παράδειγμα μιας αναπαράστασης του σώματος και της εξουσίας, του σώματος με εξουσία, η οποία διατρέχει την ιστορία της τέχνης, από τον Ερρίκο τον 8ο έως τον Πάπα Ιννοκέντιο τον Δέκατο (του Βελάσκεθ και του Φράνσις Μπέικον) έως την τριανδρία που διαπραγματεύτηκε το 1945 στην Γιάλτα την τύχη του πλανήτη μετά τον όλεθρο του Ναζισμού. Άλλοτε με τον κορμό ακουμπισμένο στητό στην πλάτη του καθίσματος και άλλοτε να γέρνει μπροστά, άλλοτε με τα χέρια στο πλάι και άλλοτε σταυρωμένα στους βουβώνες, με τα μάτια να κοιτάζουν επιβλητικά και εξεταστικά τον θεατή, εκείνο που ενώνει τα σώματα αυτά είναι τα μισάνοιχτα πόδια που διαστέλλουν τον όγκο του ηγεμόνα, τραβούν το βλέμμα στο μαγνητικό πεδίο ανάμεσά τους και αποδεικνύουν πως η εξουσία είναι επίσης και ένας τρόπος να κάθεται κανείς.
4_the_22big_three22_._.jpg
Ο Βρετανός Πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φρανκλίνος Ρούσβελτ και ο Σοβιετικός Ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν συζητούν το μέλλον του Πλανήτη και της Γερμανίας μετά τον όλεθρο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Γιάλτα, Φεβρουάριος, 1945.
Για να είμαστε ακριβείς, η αναπαράσταση του σώματος που με μισάνοιχτα τα πόδια καταλαμβάνει μέγιστο χώρο δεν είναι συνδεδεμένη αποκλειστικά με την κοσμική ή θρησκευτική εξουσία∙ εξίσου, με μισάνοιχτα πόδια μπορεί να κάθεται η σεβάσμια μορφή ενός γέροντα, λ.χ. ο Αντίοχος, παππούς του Φιλοπάππου, που διακρίνεται ακέφαλος στο ομώνυμο μνημείο του Λόφου των Μουσών ή ο Πρίγκηπας Τενισέβ στο πίνακα του Λεόν Μπονά∙ ένας νεαρός και υπερόπτης ποιητής, όπως ο Όσκαρ Γουάιλντ, ή ένας ποιητής στην ωριμότητά του, βυθισμένος στους στοχασμούς, όπως ο Κωστής Παλαμάς∙ ένας στρατιώτης που ξαποσταίνει εκτός υπηρεσίας, με το πρόσωπο σημαδεμένο από τη θλίψη και τον κυνισμό που χαράσσουν στους πολεμιστές οι μάχες, στον πιο διάσημο ίσως πίνακα άντρα με τα πόδια ανοιχτά, στον «Ζουάβο» του Βίνσεντ Βαν Γκογκ.
9_vincent_van_gogh_the_zouave_1888_oil_on_canvas_private_collection.jpg
Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Ο Ζουάβος, 1888, λάδι σε καμβά, Ιδιωτική συλλογή.
Για να είμαστε ακριβέστεροι μάλιστα, το σώμα με μισάνοιχτα τα πόδια δεν συνδέεται πάντα με θετικές αξίες και την κοινωνική αποδοχή. Μέθυσοι, τεμπέληδες, παραβάτες, απεικονίζονται συχνά σε γκροτέσκες στάσεις και χορογραφίες όπου ό,τι στις περιπτώσεις των βασιλέων και των γερόντων ήταν στιβαρότητα και κυριαρχία εδώ γίνεται ζωώδης έκλυση και καρναβαλική σωματικότητα. Π.χ. στον «Μέθυσο πάνω στ’ αυγό» του Πέτερ Μπρέγκελ του Νεώτερου, η έκταση των μηρών αποκαλύπτει τα γεννητικά όργανα του εξαχρειωμένου πότη να φουσκώνουν το πουγκί τους στο κέντρο της εικόνας, τρομοκρατώντας την παράδοξη μορφή που τα κοιτάζει φυλακισμένη μέσα στο αυγό.
10b.jpg
Πέτερ Μπρέγκελ ο Νεώτερος, Ο Μέθυσος πάνω στ’αυγό, αρχές 17ου αιώνα, λάδι σε ξύλο βελανιδιάς.
Κάτι ωστόσο μοιράζονται όλες αυτές οι αναπαραστάσεις: Όπως ο Αύγουστος, έτσι και ο γέροντας, ο ποιητής και ο μέθυσος με τα ανοιχτά τους πόδια δηλώνουν πως είναι κυρίαρχοι του κοινωνικού τους χώρου, πως ορίζουν αυτοί την επιφάνεια που θα καταλάβει το σώμα τους. Είτε από την ανωτερότητα της εξουσίας είτε από την ανεμελιά της ελευθεριότητας, διεκδικούν το προνόμιο να μην συμμορφώνονται στους κανόνες που ορίζουν την κοινωνική κατασκευή του σώματος και τις σχέσεις του με τα άλλα σώματα.
3_diego_velazquez_.jpg
Αριστερά: Ντιέγκο Βελάσκεθ, Πορτρέτο του Ιννοκέντιου Ι’, π. 1650, λάδι σε μουσαμά, Galleria Doria Pamphilj, Ρώμη. Δεξιά: Φράνσις Μπέικον, Σπουδή πάνω στο Πορτρέτο του Ιννοκέντιου Ι΄ του Βελάσκεθ, 1953, λάδι σε καμβά, Des Moines Art Center, Αϊόβα.
Το διπλό αυτό προνόμιο προσπαθεί να περιγράψει και να αναδείξει ο όρος manspreading που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια σε πλαίσιο φεμινιστικών λόγων και διεκδικήσεων. Ο όρος θα μπορούσε να μεταφραστεί ως αντρική έκταση, αντρικό άπλωμα. Σύμφωνα με το Λεξικό της Οξφόρδηςπου τον συμπεριέλαβε στη λημματολόγιό του το 2015, εμφανίστηκε το 2008 και άρχισε να διαδίδεται το 2013 με τη δημιουργία του tumblr «Men Taking Up Too Much Space On The Train» (Άνδρες που καταλαμβάνουν υπερβολικό χώρο στο τρένο).
online-3-.jpg
Η Αρχή Μαζικών Μεταφορών της Νέας Υόρκης (MTA) ξεκίνησε το 2014 μια σειρά από καμπάνιες που προωθούν την ευγενική και διακριτική συμπεριφορά στα τρένα. Ένας από τους στόχους είναι το mansrpeading. [ New York Transit Museum Collection]
Το 2014, η χρήση του γενικεύεται στην Αμερική με την εκστρατεία κοινωνικής ευαισθητοποίησης στο Μετρό της Νέας Υόρκης «Dude, Stop the Spread» (Φίλε, σταμάτα να απλώνεσαι). Το manspreading δεν αναφέρεται κυρίως σε ιστορικές μορφές εξουσίας, αυθεντίας και παραβατικότητας αλλά στον καθημερινό άντρα που θεωρεί πως έχει το δικαίωμα να καταλαμβάνει περισσότερο χώρο από όσον του αναλογεί, που απλώνει τα πόδια του, υποχρεώνοντας τους συνεπιβάτες του να τραβηχτούν. Το manspreading δεν μιλά πλέον για μια ιστορία της αναπαράστασης και της εξουσίας αλλά για μια σύγχρονη συμπεριφορά η οποία έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία της κοινωνικής κατασκευής του σώματος. Περισσότερο κι από μια τυπική αγένεια, από αυτές που συναντά κανείς καθημερινά, είναι μια επίμονη διαπραγμάτευση κυριαρχίας επί των άλλων σωμάτων στο δημόσιο χώρο με έντονα έμφυλα χαρακτηριστικά.
Πράγματι, δεν μπορεί να γίνει λόγος για την αντρική έκταση χωρίς συγχρόνως να υπονοηθεί η γυναικεία συρρίκνωση. Στο πλαίσιο αυτό είναι πολύ σημαντική η εργασία της φεμινίστριας Γερμανίδας συγγραφέα και φωτογράφου Marianne Wex. Η Wex στο φωτογραφικό της έργο «Ας διεκδικήσουμε πίσω τον χώρο μας: Η γυναικεία και αντρική γλώσσα του σώματος ως συνέπεια των πατριαρχικών δομών» που εκδόθηκε το 1979, τράβηξε πάνω από 6.000 φωτογραφίες αντρικών και γυναικείων σωμάτων στον δημόσιο χώρο.
11b-marianne-wex-lets-take-back-our-space-1979.jpg
Marianne Wex, Ας διεκδικήσουμε πίσω τον χώρο μας: Η γυναικεία και αντρική γλώσσα του σώματος ως συνέπεια των πατριαρχικών δομών, 1979.
Έφτιαξε έτσι μια τυπολογία στάσεων και αρχιτεκτονικών του σώματος με σαφέστατα διακριτά χαρακτηριστικά. Οι άντρες τείνουν να καταλαμβάνουν όσο περισσότερο χώρο μπορούν, χωρίς να νοιάζονται για οποιαδήποτε ρύθμιση των μελών τους με όρους οικονομίας∙ το ιδανικό αντρικό σώμα εκτείνεται στο χώρο με διεσταλμένα μέλη που διεκδικούν τη μέγιστη ορατότητα. Αντίθετα, το ιδανικό γυναικείο σώμα, με τα χέρια κολλημένα στον κορμό και τα πόδια συνεσταλμένα, καταλαμβάνει τον λιγότερο δυνατό χώρο, προσπαθεί να περιορίσει την ορατότητά του. Σε μία μόνη περίπτωση το γυναικείο σώμα επιτρέπεται να παραβιάζει τον κανόνα αυτό: στα πορνογραφικά περιβάλλοντα, όπου η έκταση των γυναικείων μελών προσφέρεται στο βουλιμικό μάτι του άρρενα θεατή, μια συνθήκη για την οποία η ιστορία της τέχνης έχει βέβαια τη δική της συμβολή, όπως φαίνεται στην «Καθισμένη γυναίκα με το λυγισμένο γόνατο» του Έγκον Σίλε.
hideya-kawakita-1.jpg
Τη δεκαετία του 1970 ο γραφίστας Ηideya Kawakita δημιούργησε μια σειρά από χιουμοριστικά πόστερ που προωθούσαν καλύτερους τρόπους στο τρένο. Το συγκεκριμένο του 1976 έχει πρωταγωνιστή τον «Μεγάλο Δικτάτορα» του Τσάρλι Τσάπλιν. [Tokyo Metro Cultural Foundation]
Το έργο της Wex έχει μια επιπλέον ιστορική παράμετρο. Καταγράφοντας αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά έργα, καταδεικνύει ότι η αναπαράσταση του ιδανικού γυναικείου σώματος που φέρει κυριαρχία και εξουσία δεν ήταν πάντα συνδεδεμένη με τη συστολή των μελών, με τα κλειστά πόδια. Αρκεί να θυμηθεί κανείς το σύμπλεγμα της Εστίας, της Διώνης και της Αφροδίτης από το αέτωμα του Παρθενώνα ή την «Δευτέρα Παρουσία» του Τζόρτζο Βαζάρι στο Ντουόμο της Φλωρεντίας, όπου η έκταση των μελών της Παναγίας αναδιπλασιάζει την έκταση των μελών του Ιησού ακριβώς από πάνω της. Από την άποψη αυτή, ο όρος manspreading ενώ αναδεικνύει την επιβολή του αντρικού σώματος στον κοινωνικό χώρο, μάλλον συσκοτίζει το γεγονός ότι στην πραγματικότητα πρόκειται ιστορικά για μια περιστολή του δικαιώματος των γυναικείων (και των μη ετεροκανονικών) σωμάτων να απλώνονται εξίσου στον κοινωνικό χώρο, δίχως τη διαρκή έγνοια του ελέγχου της ορατότητάς τους.
12_il_duomo.jpg
Τζόρτζο Βαζάρι, Δευτέρα Παρουσία, μεταξύ 1572 και 1579, Φλωρεντία, Duomo, θόλος.
Το manspreading παρόλο που προδίδει κατά κύριο λόγο κοινωνικούς ρόλους και κατασκευές εξουσίας έχει σαφείς σεξουαλικές συνδηλώσεις: ορίζει μια ιεραρχία μεταξύ του υποκειμένου που απλώνεται στο χώρο και του θεατή το βλέμμα του οποίου ρουφά. Εκείνο που στον δημόσιο χώρο είναι βία και προσβολή, στον ιδιωτικό χώρο είναι πηγή ηδονικής ασυμμετρίας. Το μετρό της Μαδρίτης ήδη από το καλοκαίρι έχει απαγορεύσει το manspreading. Το μετρό του Παρισιού ακολουθεί.
the_subway_sun_1947.jpg
Φύλλο του 1947 της εφημερίδας The Subway Sun της Νέας Υόρκης με εικονογράφηση της Amelia Opdyke Jones. [New York Transit Museum Collection]
Δεν είναι άστοχες οι φωνές όσων διαμαρτύρονται πως μια τέτοια ρύθμιση ποινικοποιεί την υποκειμενικότητα, μέρος της οποίας είναι και η επιλογή να είναι κανείς αγενής. Λησμονούν όμως κάτι σημαντικό: πως από τη στιγμή που γίνεται πλέον κοινή γνώση η διάκριση αυτή μεταξύ προσωπικού και δημόσιου χώρου, μεταξύ σεξουαλικότητας του υποκειμένου και δημόσιας κατασκευής του φύλου, η παράβαση των κανόνων δεν είναι απλώς ζήτημα αγένειας. Είναι συνειδητή αναπαραγωγή της εκμετάλλευσης. Εκείνος που κάτω από την ταμπέλα «Απαγορεύεται η έκταση των ποδιών» επιλέγει να απλώσει τα πόδια του, στην πραγματικότητα διακηρύσσει πως έχει το δικαίωμα να αναπαράγει την εξουσία του εις βάρος των συνταξιδιωτισσών του.
Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Επειδη Η Ανθρωπινη Ιστορια Δεν Εχει Ειπωθει Ποτε.....Ειπαμε κι εμεις να βαλουμε το χερακι μας!
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.