Η σύλληψη του Δημάρχου Πειραιά, που οδήγησε τη χώρα σε εκλογικό χάος και τις Πειραιώτισσες να ψηφίζουν για πρώτη φορά

Ο Δήμαρχος Πειραιώς Τάκης Παναγιωτόπουλος που προσπάθησε να διασώσει το τραπεζικό του ίδρυμα με την επωνυμία "Τράπεζα Παναγιωτόπουλου".

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Κώδικας των Δήμων και Κοινοτήτων που τέθηκε σε εφαρμογή με το Προεδρικό Διάταγμα της 5^ηςΦεβρουαρίου του 1930, προέβλεπε το δικαίωμα ψήφου στις επόμενες δημοτικές εκλογές, όποτε αυτές θα διεξάγονταν, για τις γυναίκες εκείνες που είχαν συμπληρώσει το 30^ο έτος της ηλικίας τους και που διέθεταν τουλάχιστον απολυτήριο δημοτικού Σχολείου. 

Οι Ελληνίδες κλήθηκαν να ασκήσουν το δικαίωμα της ψήφου σε Δημοτικές εκλογές στις 11 Φεβρουαρίου του 1934. Αυτή η ημερομηνία χαρακτηρίστηκε ως σταθμός στα ζητήματα της γυναικείας ισότητας ενώ μέχρι σήμερα μνημονεύεται καθολικά ως ημερομηνία που οι Ελληνίδες ψήφισαν σε δημοτικές εκλογές για πρώτη φορά.

Ωστόσο η ημερομηνία αυτή δεν είναι απολύτως σωστή, διότι οι πρώτες γυναίκες που ψήφισαν σε δημοτικές εκλογές, ήταν εκείνες που σε περιοχές της Ελλάδας προκηρύχθηκαν Δημοτικές εκλογές νωρίτερα, όπως η Θεσσαλονίκη, οι Οινούσσες και η Σάμος. Έτσι και στον Πειραιά, οι Πειραιώτισσες ψήφισαν για πρώτη φορά δύο χρόνια νωρίτερα από την ημερομηνία που φέρεται επίσημα ως «πρώτη» για τη γυναικεία ψήφο. 

Και αυτό είχε να κάνει από μια κατάχρηση που συνέβη στον Πειραιά. Η κατάχρηση αυτή οδήγησε στη σύλληψη του Δημάρχου Πειραιώς Τάκη Παναγιωτόπουλου, στην έκπτωση του αξιώματός του και στην διενέργεια δημοτικών εκλογών μόνο για τον Δήμο Πειραιώς τον Φεβρουάριο του 1932. Οι Πειραιώτισσες ψήφισαν για πρώτη φορά σε δημοτικές εκλογές, δύο χρόνια νωρίτερα συγκρινόμενες με τις περισσότερες Ελληνίδες που ανέμεναν να ψηφίσουν στις δημοτικές εκλογές του 1934. 

Ο Τάκης Παναγιωτόπουλος στο εδώλιο του κατηγορουμένου στο δικαστήριο

Η πρωτοφανής Ρεμούλα

Η ιστορία αναλυτικά έχεις ως εξής. Περί τα μέσα Νοεμβρίου του 1931 ξεσπά ένα μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο στον Δήμο Πειραιώς το οποίο χαρακτηρίζεται ως «πρωτοφανής ρεμούλα»! Το ποσό της καταχρήσεως υπερβαίνει τα 50 εκατομμύρια δραχμές, ενώ εμπλέκεται σε αυτό και ο ίδιος ο Δήμαρχος της πόλης που ήταν τότε ο Τάκης Παναγιωτόπουλος. Πολλά χρόνια πριν, τόσο στον Πειραιά όσο και στο Παρίσι, λειτουργούσε η «Τράπεζα Παναγιωτόπουλου» η οποία είχε συσταθεί με κεφάλαια του πατέρα του καταχραστή Δημάρχου, του Αναστάσιου Παναγιωτόπουλου, που επίσης είχε διατελέσει Δήμαρχος Πειραιά και γνωστή βενιζελική προσωπικότητα. Από κακή διαχείριση όμως, η Τράπεζα υπέστη ισχυρό οικονομικό κλονισμό αναστέλλοντας αρχικά τις πληρωμές της και οδηγούμενη πολύ γρήγορα σε χρεοκοπία.

Τότε ο Τάκης Παναγιωτόπουλος για διασώσει την Τράπεζα, που ο ίδιος ο πατέρας του είχε δημιουργήσει, αλλά και για να σώσει το γόητρο του ονόματός του που θεωρείτο ως προμετωπίδα της βενιζελικής παράταξης στον Πειραιά, ανέλαβε τη διάσωσή της. Άρχισε να καταβάλλει τα χρήματα που η Τράπεζα όφειλε, πιέζοντας αρχικά συγγενείς και οπαδούς της βενιζελικής παράταξης στον Πειραιά να συνδράμουν οικονομικά τη διάσωσή της. Αυτή η πίεση οδήγησε και τον αλευροβιομήχανο Βούρβουλη να οδηγηθεί την ίδια εποχή σε χρεωκοπία. Ο Παναγιωτόπουλος βλέποντας ότι και αυτά τα χρήματα δεν ήταν αρκετά για τη διάσωση της τράπεζας, δημιούργησε το 1928 στον Δήμο Πειραιώς ένα αυτόνομο ταμείο είσπραξης οφειλών στο οποίο τοποθέτησε δικούς του ανθρώπους, της απολύτου δηλαδή εμπιστοσύνης του. Τα χρήματα του ταμείου οδηγούνταν φυσικά για τη σωτηρία της «Τράπεζας Παναγιωτόπουλου». Οι καταχρήσεις από το 1928 έως το 1931 ήταν μεγάλες και έφταναν τα 52 εκατομμύρια δραχμές!

Όταν ανακαλύφθηκε η απάτη, ο Πειραιάς βρέθηκε σε μεγάλο αναβρασμό, τόσο ώστε σε δρόμους, καφενεία και άλλα δημόσια μέρη, όλοι μιλούσαν για το οικονομικό σκάνδαλο που δεν ήταν μόνο δημοτικό, αλλά όλης της βενιζελικής παράταξης. Ο Δήμαρχος κρατήθηκε αρχικά φυλασσόμενος από αστυνομικούς στην οικία του, με την αιτιολογία ότι είχε υποστεί νευρικό κλονισμό. Η σύλληψή του όμως δεν άργησε να ανακοινωθεί και επίσημα.

Η Οικία του Τάκη Παναγιωτόπουλου επί της Λεωφόρου Σωκράτους
(νυν Ηρώων Πολυτεχνείου)
εντός της οποίας παρέμενε αρχικά με την αιτιολογία ότι είχε υποστεί νευρικό κλονισμό.

Η σύζυγος του Τάκη Παναγιωτόπουλου, κόρη του Στρατηγού Κόρακα, σε φωτογράφιση με τον γιο της εντός της οικίας της επί της Λεωφόρου Σωκράτους. Η κυρία Παναγιωτοπούλου αποτέλεσε για μεγάλο χρονικό διάστημα αντικείμενο εστίασης δημοσιογραφικής έρευνας καθώς την πολιορκούσαν διαρκώς για να μάθουν για τον πρώην Δήμαρχο.

Στις 14 Δεκεμβρίου του 1931 εξέπεσε του αξιώματός του. Τότε ανέλαβε χρέη προσωρινού Δημάρχου, ο μέχρι τότε Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Μιχάλης Ρινόπουλος, επίσης γνωστός βενιζελικός αφού ήταν και Πρόεδρος της Λέσχης των Φιλελευθέρων στον Πειραιά. Ο Ρινόπουλος Δημάρχευε μέχρι την προκήρυξη Δημοτικών Εκλογών που διενεργήθηκαν στις 28 Φεβρουαρίου του 1932. 

Ο Πρόεδρος της Λέσχης των Φιλελευθέρων Πειραιά
και προσωρινός Δήμαρχος Μιχάλης Ρινόπουλος 

Η κατεδάφιση της "Ακρόπολης του Βενιζελισμού"

Οι εκλογές αυτές οδήγησαν σε θριαμβευτική ανάδειξη του αντιβενιζελικού Γεωργίου Στρατήγη. Ο Πειραιάς η «Ακρόπολις του Βενιζελισμού» καταψήφισε τον Άγγελο Μεταξά τον υποψήφιο των Φιλελευθέρων. Ο Βενιζέλος υπέστη «μέσα στο σπίτι του» την μεγαλύτερη εκλογική του ήττα. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της ήττας που υπέστη η Βενιζελική παράταξη, να αναφερθεί ότι οι Αντιβενιζελικοί υποψήφιοι στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις λάμβαναν στα κεντρικά εκλογικά τμήματα του Πειραιά μόλις 1.200 ψήφους, έναντι 26.800 ψήφων που λάμβαναν οι υποψήφιοι του Βενιζέλου! Αυτοί οι συσχετισμοί δυνάμεων μετά το σκάνδαλο των καταχρήσεων του Τάκη Παναγιωτόπουλου, άλλαξαν τελείως! 

Ο Τάκης Παναγιωτόπουλος (έκτος από τα αριστερά) την εποχή που ήταν ακόμα Δήμαρχος Πειραιά, με κάποια μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου.

Οι Πειραιώτισσες που κλήθηκαν να ψηφίσουν νωρίτερα από τις περισσότερες Ελληνίδες

Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα παραμερίστηκε το γεγονός ότι οι γυναίκες στον Πειραιά ψήφιζαν νωρίτερα από τις υπόλοιπες Ελληνίδες!

Οι Πειραιώτισσες για πρώτη φορά έλαβαν το βάπτισμα του πυρός σε μία εκλογική αναμέτρηση, που μάλιστα αποτέλεσε σημείο αναφοράς στη σύγχρονη ιστορία του Πειραιά αφού κατέπεσε ο βενιζελισμός σε μια πόλη εξόχως βενιζελική.

Από το σύνολο των 59 εκλογικών τμημάτων, τα 15 είχαν χαρακτηριστεί για πρώτη φορά ως «Μικτά», όπου μπορούσαν να προσέλθουν και γυναίκες ψηφοφόροι να ψηφίσουν. Αυτά είχαν κατανεμηθεί τόσο στον κεντρικό Πειραιά όσο και στους γύρω συνοικισμούς του, ιδίως στους προσφυγικούς όπως ήταν η Νέα Κοκκινιά η κατοπινή δηλαδή Νίκαια.  Οι Πειραιώτισσες που ψήφισαν για πρώτη φορά, εκπροσωπώντας όλους τους αγώνες του γυναικείου κινήματος ισότητας, ήταν μόλις 250!

Ο μικρός αριθμός οφειλόταν στο γεγονός ότι τόσες μόνο γυναίκες είχαν υποβάλλει τα δικαιολογητικά που απαιτούνταν, για την έκδοση εκλογικού βιβλιαρίου, προ της 1^ης Ιανουαρίου του έτους 1932 όπως ο νόμος όριζε. Άλλες 2.000 γυναίκες είχαν καταθέσει τα δικαιολογητικά τους, ωστόσο είχαν λάβει τα βιβλιάρια εκπρόθεσμα, κατά συνέπεια δεν συμπλήρωναν τις απαιτούμενες από το νόμο προϋποθέσεις.

Η παρουσία γυναικών για πρώτη φορά στις εκλογές είχε βέβαια και τα ευτράπελά της. Ένας άντρας ντύθηκε με γυναικεία ρούχα εμφανίστηκε ξαφνικά στην Πλατεία Κοραή μπροστά από το 12^οεκλογικό κέντρο, ανέβηκε πάνω σε ένα τραπέζι και άρχισε να εκφωνεί πολιτικό λόγο. Η μεταμφίεσή του όμως υπήρξε τόσο τέλεια καθώς έφερε ξανθά μαλλιά, πούδρα, κραγιόν στα χείλη και βαθύ ντεκολτέ, που εξαπάτησε τους άνδρες ψηφοφόρους που νόμιζαν ότι επρόκειτο για πραγματική γυναίκα. Τότε σεβαστός αριθμός «αναιδών» ανδρών, όπως γράφει ο τύπος της εποχής, σχημάτισε γρήγορα μια «πολιορκητική ζώνη», τόσο ασφυκτική ώστε ο «μασκαράς» αναγκάστηκε να διακηρύξει δημόσια την πραγματική ιδιότητά του.

Πειραιώτισσες μέλη του Συνδέσμου υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναίκας προσέρχονται να ψηφίσουν στα ειδικά οριζόμενα Μικτά Εκλογικά Τμήματα.

Γενικώς οι 250 αυτές Πειραιώτισσες που για πρώτη φορά άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωμα, φάνηκαν διστακτικές στο να μεταβούν τις πρωινές ώρες να ψηφίσουν. Άφησαν να περάσουν κάποιες ώρες και εμφανίστηκαν μετά τις 11 η ώρα το πρωί. Είχαν κανονίσει εκ των προτέρων να μην πάνε μόνες τους αλλά να συνοδεύονται από μια ή περισσότερες άλλες κυρίες. Προσέρχονταν στα εκλογικά τμήματα δύο, τρεις ή περισσότερες μαζί, φανερά συγκινημένες. Για το ποια κυρία ψήφισε, για πρώτη φορά, είναι δύσκολο να λεχθεί. Είναι όμως γνωστά όλα τα ονόματα των γυναικών που προσήλθαν να ψηφίσουν πρώτες ανά εκλογικό τμήμα!

Κρίνοντας από τα παραπάνω στοιχεία, θα μπορούσε να υποτεθεί, ότι η πρώτη κυρία που ψήφισε για πρώτη φορά στον Πειραιά, ήταν η σύζυγος του Έλληνα Πρωθυπουργού, η Έλενα Βενιζέλου όπου προσήλθε μαζί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο για να ψηφίσουν μαζί τις πρωινές ώρες. Σε εκείνες τις δημοτικές εκλογές στον Πειραιά, ψήφισε και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός ο Ελευθέριος Βενιζέλος διότι όπως είναι γνωστό, ο Βενιζέλος ήταν Δημότης Πειραιώς. Ο Βενιζέλος ψήφιζε πάντα στο 16^οΕκλογικό Κέντρο που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ηφαίστου και Ζωσιμαδών. (Σήμερα η οδός Ηφαίστου φέρει το όνομά του «Ελευθερίου Βενιζέλου»). 

Ο Βενιζέλος με τη σύζυγό του Έλενα 

Ωστόσο πρόκειται όπως είπαμε περί υπόθεσης και όχι περί γεγονότος, καθώς στο 12^ο εκλογικό τμήμα, που έδρευε εντός του Διδασκαλείου Πειραιώς στην Πλατεία Κοραή (πρόκειται για το σχολείο θηλέων της Ραλλείου) οι εφημερίδες κατέγραψαν ότι ψήφισαν σχετικά νωρίς, περίπου την ίδια ώρα με την Έλενα Βενιζέλου και οι κυρίες Νικολετοπούλου και Χαλκιοπούλου.

Μέσα στη ζάλη για το επερχόμενο αποτέλεσμα της μεγάλης ήττας του Βενιζέλου μέσα στην εκλογική του περιφέρεια, ελάχιστοι δημοσιογράφοι ασχολήθηκαν με την ιστορική στιγμή της ψηφοφορίας των γυναικών.

Η Πειραιώτισσα Θέλξη Πασχάλη γενική γραμματέας του Συνδέσμου υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναίκας (Τμήμα Πειραιώς) εξερχόμενη του κτηρίου του Διδασκαλείου όπου ψήφισε δήλωσε:

«Οι γυναίκες του Πειραιώς είναι ό,τι τώρα και οι άνδρες. Το χώνεψαν πια ότι μπορούμε να ψηφίσουμε… Θα ψηφίσουν όλα τα μέλη του συνδέσμου μας οι κ. Φεράλδη, Οικονόμου, Παπαδάτου, Σοφία Στάη, Νικολετοπούλου, Παπατέστα, Βρυώνη, Κεχαγιά, Πριμίδου, Μάντζαρη, Παπαλεξοπούλου, κ.α. Είναι πλέον γεγονός ότι οι απόρθητοι μέχρι τινός επάλξεις των φρουρίων των εκλογικών δικαιωμάτων, άρχισαν να καταλαμβάνονται από γυναίκες». 

Μια κυρία κυρία με την κόρη της (δεύτερη από δεξιά) αναμένει στην ουρά του 12ου Εκλογικού Τμήματος για να ψηφίσει για πρώτη φορά

Οι Δημοτικές εκλογές του Πειραιά, προκαλούν αλλεπάλληλες Εθνικές εκλογές, ένα στρατιωτικό κίνημα και τελικώς πολιτική αστάθεια που επιφέρει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου!

Οι Δημοτικές εκλογές του Πειραιά του 1932 εκτός του γεγονότος ότι ψήφισαν οι γυναίκες νωρίτερα από τις υπόλοιπες Ελληνίδες, σημάδεψαν τη μεταστροφή του εκλογικού σώματος υπέρ του υποψηφίου του Λαϊκού Κόμματος εκπροσωπούμενο από τον Γεώργιο Στρατήγη. Ο Βενιζελικός υποψήφιος Α. Μεταξάς καταψηφίσθηκε ακόμα και στα «Κρητικά», την καρδιά δηλαδή των Φιλελευθέρων. Στο 16^ο Εκλογικό Κέντρο που παραδοσιακά πάντα ψήφιζε ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τη σύζυγό του Έλενα, επικράτησε ο αντίπαλος Στρατήγης έναντι του βενιζελικού Α. Μεταξά.

Η πτώση της «Ακρόπολις του Βενιζελισμού» στην Ελλάδα, του Πειραιά, ήταν τόσο μεγάλη ώστε το Λαϊκό κόμμα του Τσαλδάρη τύπωσε τα αποτελέσματα και τα τοιχοκόλλησε σε διάφορα κεντρικά σημεία των Αθηνών όπως στην Πλατεία Συντάγματος, στο ζαχαροπλαστείο του Ζαχαράτου και αλλού. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος λόγω των αποτελεσμάτων των Δημοτικών Εκλογών του Πειραιά, αναγκάστηκε να προκηρύξει εθνικές εκλογές το ίδιο έτος (25 Σεπτεμβρίου 1932) στις οποίες δεν συγκέντρωσε αυτοδύναμη πλειοψηφία. 

Δύο πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα της Εφημερίδας "Ακρόπολις" που δείχνουν ξεκάθαρα ότι η κατάχρηση του Δημοτικού Ταμείου από τον Δήμαρχο Πειραιώς Τάκη Παναγιωτόπουλο, οδήγησε σε ήττα των Βενιζελικών στις Δημοτικές εκλογές και προσφυγή στις Εθνικές.

Ο Πειραιεύς η Ακρόπολις του Βενιζελισμού έπεσε...

Ο Βενιζέλος μετά το αποτέλεσμα των Δημοτικών Εκλογών στον Πειραιά αποφασίζει να προχωρήσει σε Εθνικές Εκλογές. Η περιπέτεια αρχίζει....

Αναλυτικά αποτελέσματα κατά εκλογικό τμήμα των Δημοτικών Εκλογών
του Πειραιά του 1932 που οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο
στην προκήρυξη Εθνικών Εκλογών

Προκηρύχθηκαν νέες εκλογές που έγιναν στις 5 Μαρτίου του 1933. Σε αυτές οι αντίπαλοι του Βενιζέλου συνενώθηκαν δημιουργώντας την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» (Τσαλδάρη, Κονδύλη). Πριν ακόμα σχηματιστεί κυβέρνηση από την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» εκδηλώθηκε το στρατιωτικό κίνημα του Νικόλαου Πλαστήρα το οποίο μπορεί να κατεστάλη, αλλά υπήρξε η ταφόπλακα του βενιζελισμού αφού κατέλυσε τις αρχές της Δημοκρατίας και του Συντάγματος. Η ειρωνεία ήταν ότι το στρατιωτικό αυτό κίνημα έγινε στο όνομα προστασίας του Συντάγματος και της αβασίλευτης Δημοκρατίας. Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα (αυτό ήταν στην ουσία το Κίνημα του Πλαστήρα) στο όνομα του Βενιζέλου, προκηρύχθηκαν νέες εκλογές από τις οποίες τα βενιζελικά κόμματα απείχαν.

Η εκλογή των Παναγή Τσαλδάρη και Γεωργίου Κονδύλη επέφερε διωγμούς των βενιζελικών και το δημοψήφισμα της 3^ης Νοεμβρίου του 1935 μέσω του οποίου επανήλθε η Βασιλεία στην Ελλάδα. Αυτές οι διαρκείς εκλογικές μάχες μεταξύ του Κόμματος των Φιλελευθέρων και του Λαϊκού Κόμματος δημιούργησαν μια παρατεταμένη πολιτική αστάθεια στη χώρα, η οποία οδηγήθηκε τελικώς στην επιβολή της Δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά και του καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου του 1936.

Αυτός ο ατέλειωτος συρμός δραματικών πολιτικών γεγονότων, δεν θα είχε συμβεί εάν ο Δήμαρχος Πειραιώς Τάκης Παναγιωτόπουλος δεν ήταν καταχραστής του ταμείου του Δήμου. 

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον συνεργάτη του Τάκη Παναγιωτόπουλο
όταν ο δεύτερος ήταν ακόμα Δήμαρχος Πειραιώς

Οι δημοτικές εκλογές στον Πειραιά της 28^ης Φεβρουαρίου του 1932, άλλαξαν δραματικά το πολιτικό τοπίο σε ολόκληρη τη χώρα. Προκάλεσαν την πτώση του Βενιζελισμού μέσα στο «Κάστρο» του, στην «Ακρόπολή» του, τον Πειραιά. Το αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών οδήγησαν τον Βενιζέλο σε ήττα και σε προκήρυξη εθνικών εκλογών από τις οποίες σκαλί-σκαλί η Ελλάδα έφτασε στο καθεστώς της 4^ης Αυγούστου. Ίσως ποτέ άλλοτε δημοτικές εκλογές μιας περιοχής δεν επέφεραν τόσες δραματικές αλλαγές στην ίδια τη χώρα.   

Ο Τάκης Παναγιωτόπουλος διαβάζει στην Τερψιθέα πανηγυρικό λόγο κατά τα εγκαίνια του Μνημείου Ηρώων Πειραιωτών το 1930. Το " Μνημείο Ηρώων" ήταν ένα πολύ γνωστό έργο του Τ. Παναγιωτόπουλου και αποτελούσε το κεντρικό σημείο διαφόρων εορταστικών εκδηλώσεων, μέχρι της καταργήσεώς του κατά τη διάρκεια της επταετίας του Σκυλίτση.

pireorama

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ