Το πείραμα της φωλιάς του ληστή – από την εχθρότητα στη συνεργασία

Το πείραμα της «φωλιάς του ληστή» ( robber’s nest ) βασίστηκε σε μια ιδέα του Τούρκου Ψυχολόγου Muzafer Sherif και των συνεργατών του στο Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα προκειμένου να καταδείξουν,πως η εχθρότητα ή η συνεργασία ανάμεσα σε ομάδες καλλιεργούνται από τις συνθήκες που διαβιούν οι ομάδες ή –ακόμη χειρότερα- από κάποιους που ευνοούνται από την αλληλοεξόντωση ομάδων βασιζόμενοι στην παλιά και δοκιμασμένη συνταγή των Ρωμαίων: Divide et impera (Διαίρει και βασίλευε).

Ο Μουζαφέρ Σερίφ (1906–1988) εκ των θεμελιωτών της Κοινωνικής Ψυχολογίας,  εισήγαγε την Ρεαλιστική Θεωρία Συγκρούσεων (Realistic conflict theory – RCT), με το περίφημο πείραμα του Robbers Caves, και την Θεωρία της Κοινωνικής Απόφασης (Social judgment theory – SJT).

Το πείραμα οργανώθηκε σε μια κατασκήνωση αγοριών που βρίσκονταν στην προ-εφηβεία, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα συμπεριφοράς.

Οι ερευνητές χώρισαν τυχαία τα παιδιά σε δυο ομάδες, τους «Κροταλίες» και τους «Αετούς». Οργάνωσαν αθλητικούς αγώνες ποδοσφαίρου, μπέιζμπολ και διελκυστίνδας παρακινώντας τα παιδιά να τα «δίνουν όλα», να δείξουν στην αντίπαλη ομάδα «ποιος είναι το αφεντικό.»

Στη διάρκεια των αγώνων οι διοργανωτές έντεχνα, έριχναν λάδι στη φωτιά που άναβαν κάποια παιδιά που είχαν πάρει πολύ πατριωτικά το ρόλο τους στα παιχνίδια. Οι ύβρεις και οι ανταλλαγές φιλοφρονήσεων ανάμεσα στις ομάδες συνεχίστηκαν και ανάμεσα στους αγώνες.

Κι ενώ τις πρώτες μέρες είχαν αυθόρμητα αναπτυχθεί κάποιες φιλίες μεταξύ των παιδιών, τώρα έβλεπες τα ίδια τα παιδιά να «τρώγονται σαν τα σκυλιά» απλά και μόνο επειδή είχαν ενταχθεί σε αντίπαλες ομάδες! Η λεκτική και σωματική βία ήταν σε ημερήσια διάταξη κι η μόνη έγνοια των παιδιών ήταν πώς θα καταστρώσουν το πιο σατανικό σχέδιο για να εξευτελίσουν την αντίπαλη ομάδα καταστρέφοντάς της τα λάβαρα, γράφοντας υβριστικά συνθήματα ή οργανώνοντας επιδρομές εναντίον αλλήλων χρησιμοποιώντας άγουρα μήλα ως πολεμοφόδια…

Όταν η κατάσταση άρχισε να γίνεται ανεξέλεγκτη, πανικόβλητοι οι διοργανωτές πάσχισαν να λειτουργήσουν πυροσβεστικά διακόπτοντας τους αγώνες και βάζοντας τα παιδιά να συναναστρέφονται σε «πολιτισμένες’ δραστηριότητες όπως στην από κοινού παρακολούθηση κινηματογραφικών, ταινιών, στην διαφορετική ομαδοποίηση των παιδιών στην τραπεζαρία και σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Δυστυχώς όμως, ο «εμφύλιος πόλεμος» συνεχίστηκε αμείλικτος και με μεγαλύτερη συχνότητα, αφού τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να έχουν τον «εχθρό» διαρκώς δίπλα τους!

Κάποιος από τους διοργανωτές του πειράματος είχε τη φαεινή ιδέα να δημιουργήσουν μια «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» για να ρίξουν τα τείχη ανάμεσα στα παιδιά και να τα ωθήσουν σε κοινή δράση για το καλό όλων:

Προκάλεσαν μια βλάβη στο δίκτυο ύδρευσης που εκτεινόταν ως ένα μίλι μέχρι την κεντρική δεξαμενή, δημιουργώντας έλλειψη νερού καλοκαιριάτικα και βάζοντας τα παιδιά μπροστά σε ένα τεράστιο κοινό πρόβλημα: τη δίψα!

Σε λίγη ώρα, οι ορκισμένοι εχθροί άρχισαν να συσκέπτονται, να οργανώνουν από κοινού ομάδες επίλυσης του προβλήματος και πριν βραδιάσει είχαν επιθεωρήσει όλο το δίκτυο, είχαν εντοπίσει και διορθώσει τη βλάβη κι είχαν γιορτάσει τη μεγάλη τους νίκη από κοινού σαν να μην είχαν ποτέ ανταλλάξει έστω και μια πικρή κουβέντα.

Ο Sherif κατέληξε σε ένα σημαντικό συμπέρασμα από τη μελέτη αυτή:υποστήριξε ότι οι ομάδες αναπτύσσουν με φυσικό τρόπο τους δικούς τους πολιτισμούς, τις υπαρξιακές δομές και τα όριά τους. Σκεφτείτε κάθε μια από αυτές τις ομάδες των αγοριών και σαν μία χώρα-μικρόκοσμο. Κάθε χώρα έχει τη δική της κουλτούρα, την κυβέρνησή της, το νομικό της σύστημα και αντλεί τα όρια της για να διαφοροποιηθεί από τις γειτονικές χώρες. Από αυτές τις εσωτερικές δομές  δημιουργούνται οι ρίζες της σύγκρουσης και στις δύο ομάδες των αγοριών και μεταξύ των χωρών, σε μεταγενέστερο επίπεδο.

Ένας από τους λόγους που η έρευνα του Sherif έγινε τόσο διάσημη, είναι ότι θα έδειχνε πώς θα μπορούσε να συμβιβάσει τις ομάδες και τελικά πως η ειρήνη θα μπορούσε να επικρατήσει. Το κλειδί ήταν η εστίαση στις υποδεέστερους στόχους, σε εκείνους που εκτείνονται πέρα από τα όρια της ίδιας της ομάδας. Όλα έδειχναν ότι αυτό ήταν που έφερε και πάλι μαζί τους Κροταλίες και τους Αετούς.

Είναι απογοητευτικό να καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως χρειάζεται να υπάρχει ή να επινοείται ένας υπέρτατος σκοπός ή ένας «κοινός εχθρός» για την επίτευξη κοινής δράσης. Μια απλή περιδιάβαση στην ιστορία μας, δείχνει την τραγικότητα αυτής της διαπίστωσης.

Κι ακόμη πιο τρομακτική είναι  η συνειδητοποίηση του πόσο εύκολα αυτοί που «κινούν τα νήματα» συνεχίζουν να αξιοποιούν στο έπακρο την παλιά δοκιμασμένη Ρωμαϊκή συνταγή που στον Μακιαβέλλι πήρε τη μορφή: «Ο λαός ενωμένος είναι δυνατός, χωρισμένος είναι αδύναμος»

Δυστυχώς η απάντηση στον Μακιαβέλι, παρόλο ότι είναι από τα πλέον δημοφιλή συνθήματα στις διαδηλώσεις κι έχει τραγουδηθεί κατά κόρον, παραμένει ακόμα σε κατάσταση επισφαλούς άμυνας: El pueblo unido, jamás será vencido Λαός ενωμένος Ποτέ Νικημένος

Δημήτρης Κανταλής, εκπαιδευτικός  Πηγή και Wikipedia

anthologion + paradoxic-paragraphs

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ