Η ζωή στα πλοία των ανακαλύψεων

    Κατά τις αρχές του 15ου αιώνα, ο ωκεανός που σήμερα γνωρίζουμε ως Ατλαντικό, ήταν μία αχανής θαλάσσια έκταση που κανείς δεν γνώριζε το τέλος της. Ένα ταξίδι προς τον Ατλαντικό, ήταν ένα ταξίδι προς το άγνωστο, με όλη την σημασία της φράσης. Αυτό, σίγουρα επηρέαζε τόσο την προετοιμασία όσο και την καθημερινότητα των πλοίων των ανακαλύψεων κατά την διάρκεια του ταξιδιού. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα τότε εμπορικά ταξίδια που γίνονταν στην Μεσόγειο θάλασσα και κατά μήκος των γνώριμων ευρωπαϊκών ακτών που διαρκούσαν μόλις μερικές μέρες, έχοντας την ασφάλεια της επιλογής να καταπλεύσουν σε κάποια από τις κοντινές ακτές σε περίπτωση ανάγκης, τα πλοία των ανακαλύψεων, έπρεπε να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα προετοιμασμένα για ταξίδια μηνών μην γνωρίζοντας το πότε θα φτάσουν, το τι θα συναντήσουν και προπάντων αν θα επιστρέψουν. 

    Πριν τον απόπλου μιας εξερευνητικής αποστολής, πλήθος κόσμου κατέφθανε στο λιμάνι για να αποχαιρετίσει τους συγγενείς, τους φίλους και γενικότερα για να δει ένα γεγονός που σήμερα θα μπορούσε να συγκριθεί με την αναχώρηση της πρώτης επανδρωμένης διαστημικής αποστολής. Στον Καθεδρικό Ναό του λιμανιού, γίνονταν μια λαμπρή δοξολογία για τους συμμετέχοντες στην αποστολή. Έπειτα, σε πομπή, ο Ναύαρχος της αποστολής οδηγούσε αργά τους άνδρες του προς την προβλήτα. Οι άνδρες, κατά σειρά αξιώματος, τον ακολουθούσαν φορώντας έναν αμάνικο χιτώνα και κρατώντας από ένα αναμμένο κερί. Και πίσω από όλους, οι ιερείς οι οποίοι έψελναν την λιτανεία. Όταν η πομπή έφτανε στην προβλήτα, σε ένα αρκετά φορτισμένο συναισθηματικά κλίμα, οι άνδρες της αποστολής επιβιβάζονταν στις βάρκες για να μεταφερθούν στα πλοία. Όταν τα πληρώματα έπαιρναν τις θέσεις τους στο πλοίο, υπό τον ρυθμό των κυμβάλων, ξετυλίγονταν τα πανιά τα οποία άρχισαν να γεμίζουν με αέρα και να κινούν τα πλοία για νέες ανακαλύψεις υπό τις επευφημίες του πλήθους που ήταν μαζεμένο στις ακτές. Κατά την αναχώρηση των πλοίων, οι συγγενείς και οι φίλοι των ανδρών τις αποστολής, αποχαιρετώντας τους με δάκρυα, έφταναν στο σημείο να μπαίνουν και μέσα στην θάλασσα και να κοιτούν τα πλοία μέχρι να χαθούν στον ορίζοντα. Όσο για εκείνους που ήταν μέσα στα πλοία; Ήξεραν πως ήταν ένα ταξίδι προς το άγνωστο με αρκετές πιθανότητες να μην επιστρέψουν. Η συμμετοχή τους όμως και μόνο, ήδη ήταν μια μεγάλη καταξίωση, δική τους και της οικογένειας τους, η οποία συνοδευόταν με μεγάλες οικονομικές αποδοχές και πολλές φορές προνόμια.  

  Τα πληρώματα, δεν είχαν κάποια συγκεκριμένη στολή πέρα από τον οπλισμό τους για περιπτώσεις εμπλοκής με ιθαγενείς ή εχθρικά πλοία. Ο καθένας ήταν με τα δικά του ρούχα τα οποία έπλενε με θαλασσινό νερό ενώ λόγω της ολισθηρότητας του καταστρώματος, το πλήρωμα περπατούσε ξυπόλυτο. Εκτός του Πλοιάρχου που είχε την προσωπική του καμπίνα οι υπόλοιποι κοιμόντουσαν στο κατάστρωμα με τους αξιωματικούς να παίρνουν τις πιο προνομιούχες θέσεις. Από τους υπόλοιπους, οι πιο έμπειροι ή οι πιο επιβλητικοί, επέλεγαν τα σημεία που βρεχόντουσαν λιγότερο και που είχαν την περισσότερη σκιά. Χρησιμοποιούσαν άχυρα για στρώμα και κοιμόντουσαν με τα ρούχα τους. Και αν στα θερμά κλίματα είχαν την δυνατότητα να δροσιστούν με κουβάδες θαλασσινού νερού, στα ψυχρά κλίματα η διαβίωση τους ήταν εξαιρετικά δύσκολή. Για να προστατευτούν από την βροχή κατά την ώρα του ύπνου, καλύπτονταν με μουσαμάδες. Ένα από τα βασικά μελήματα τους, ήταν να μην βραχούν τα ρούχα τους διότι λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών και της υγρασίας, δεν θα στέγνωναν ποτέ παρά μόνο όταν και αν θα περνούσαν σε θερμά κλίματα. Κάτι όμως το οποίο δύσκολα κατάφερναν.  Στις θύελλες, οι ναύτες βρίσκονταν στο κατάστρωμα έχοντας από ένα σχοινί δεμένο στην μέση τους και στα κατάρτια για να μην τους παρασύρει η θάλασσα και ανεβοκατέβαζαν τα πανιά σύμφωνα με τις προσταγές του πλοηγού έχοντας ενάντιων τους σε αυτή την εξαντλητική εργασία, την βροχή και τον αέρα.

  Η διατροφή τους, βασιζόταν σε τρόφιμα που μπορούσαν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα όπως το ελαιόλαδο, τα όσπρια, τα αλμυρά τυριά, το ρύζι, το μέλι, ξηρούς καρπούς, αλεύρι για την παρασκευή ψωμιού, παστά ψάρια και παστό κρέας. Αν και τα πλοία εφοδιαζόντουσαν με λαχανικά και φρούτα, αυτά τα κατανάλωναν αμέσως καθώς ως γνωστόν αλλοιώνονται γρήγορα και τότε δεν υπήρχε τρόπος συντήρησης τους. Ο Μάγειρας, είχε πάντα αναμμένη μια εστία φωτιάς η οποία ήταν προστατευμένη για την αποφυγή πυρκαγιάς όπου και μαγείρευε. Οι ναύτες είχαν από μία ξύλινη γαβάθα όπου και έβαζαν τον φαγητό τους για να καθίσουν να το φάνε όπου βρουν στο κατάστρωμα. Για να ξεδιψάσουν, έπιναν περισσότερο κρασί παρά νερό (και τα δύο φυλάσσονταν σε ξύλινα βαρέλια) καθώς το νερό, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα μολύνονταν ενώ το κρασί λόγω του οινοπνεύματος διατηρούνταν. Τα βαρέλια που άδειαζαν, τα γέμιζαν με θαλασσινό νερό ώστε να διατηρείται η ευστάθεια του πλοίου.  

  Κατά τις εργασίες του πλοίου, ο καθένας είχε τα καθήκοντα του. Οι αξιωματικοί ασχολούνταν με την ναυσιπλοΐα και την πειθαρχία στο πλοίο, οι ναύτες με την καθαριότητα του καταστρώματος και την τοποθέτηση των πανιών. Από εκεί και πέρα, υπήρχαν ειδικότητες όπως του οικονόμου ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τα εφόδια του πλοίου και την ορθή κατανάλωση τους, του μαραγκού, του βαρελά, του διερμηνέα, του γιατρού κ.α. Ανάλογα με την φύση του ταξιδιού, επέβαιναν και αντιπρόσωποι του Βασιλέα, οπλίτες ή και επιστήμονες. Κατά τις εργασίες, συνήθιζαν να τραγουδούν όλοι μαζί, κάτι το οποίο τους ανύψωνε το ηθικό και την αποδοτικότητα αλλά και η προσευχή ήταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ημέρας καθώς στην μέση του ωκεανού ένιωθαν πως είχαν την ανάγκη του Θεού περισσότερο από ποτέ. Τον ελεύθερο τους χρόνο, τον περνούσαν λέγοντας ιστορίες, τραγουδώντας με την συνοδεία κάποιου μουσικού οργάνου, καλαμπουρίζοντας, παίζοντας χαρτιά με χρήματα και ψαρεύοντας. 

  Πέρα από τους εξωτερικούς κινδύνους, είχαν να αντιμετωπίσουν, και τις αρρώστιες οι οποίες πολλές φορές αποδεκάτιζαν τα πληρώματα. Αυτές, είχαν να κάνουν κυρίως με την κακή ποιότητα τροφής η οποία μετά από κάποιο μεγάλο χρονικό διάστημα στην θάλασσα έχανε την θρεπτική της αξία, την δίψα καθώς το νερό ήταν περιορισμένο και μοιράζονταν σε συγκεκριμένες ποσότητες, αλλά και την σωματική καταπόνηση. Το σκορβούτο, κατά την Εποχή των Ανακαλύψεων, ήταν η ασθένεια που προκάλεσε τους περισσότερους θανάτους στην θάλασσα. Για τον λόγο αυτό, ήταν γνωστή ως η ασθένεια των ναυτικών. Θάνατοι όμως, προέρχονταν και από άγνωστες για την εποχή ασθένειες όταν οι ευρωπαίοι εξερευνούσαν τροπικές περιοχές. Μία από αυτές, ήταν η ελονοσία (μαλάρια). Επίσης, η υγιεινή ήταν έναν μείζον ζήτημα καθώς οι ναυτικοί δεν είχαν την δυνατότητα να πλυθούν με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται ψύλλοι, ψείρες και κοριοί ενώ για την αφόδευση τους χρησιμοποιούσαν κουβάδες τους οποίους μετά άδειαζαν στην θάλασσα. 

  Το πλοίο, κατεύθυνε ο πλοηγός ο οποίος βρισκόταν σε μια καρέκλα στην πρύμνη δίνοντας εντολές στον τιμονιέρη και στους ναύτες για το πως θα τοποθετήσουν τα πανιά και κάνοντας τους ναυτικούς υπολογισμούς. Εκείνος όμως που είχε την πλήρη εξουσία στο πλοίο, ήταν ο Πλοίαρχος ο οποίος στην ουσία επέβλεπε την πορεία του πλοίου και των εργασιών παρεμβαίνοντας όπου χρειαζόταν καθώς ο ρόλος του ήταν κυρίως αντιπροσωπευτικός του Βασιλιά της χώρας του και ήταν εκείνος που είτε αξίωνε τα νέα εδάφη στο όνομα του Βασιλιά είτε διαπραγματευόταν με τους ιθαγενείς. Ο Πλοίαρχος ήταν επίσης εκείνος που επέβαλε την τάξη την οποία τηρούσε αυστηρά το πλήρωμα και είχε πάντα τον τελευταίο λόγο σε οποιαδήποτε διένεξη μεταξύ του πληρώματος. Είναι άξιο να σημειωθεί πως πολλές φορές, σε τέτοια ταξίδια, συμμετείχαν και παιδιά ως δόκιμοι ώστε οι  φτωχές οικογένειες τους να λαμβάνουν τον μισθό τους. 

   Μέσα από τις δύσκολες αυτές συνθήκες που πολλές φορές ξεπερνούσαν τα όρια της ανθρώπινης αντοχής, οι θαλασσοπόροι κατά την Εποχή των Ανακαλύψεων, ήταν εκείνοι που μεγάλωσαν τα όρια του Κόσμου. Ήταν εκείνοι που απέδειξαν στην πράξη την σφαιρικότητα της Γης και έφεραν σε επαφή την Ευρώπη με τον υπόλοιπο Κόσμο. Πολλοί βέβαια θα αναλογίζονται τις σφαγές και τις εκκαθαρίσεις των ιθαγενών που ακολούθησαν από τους Ευρωπαίους. Δυστυχώς, όλα αυτά θα συνέβαιναν έτσι κι αλλιώς όπως συνέβαιναν και μεταξύ των φυλών των ιθαγενών, μεταξύ των Ευρωπαίων (η μικρή μας ήπειρος σε σχέση με τις υπόλοιπες, καταμετρά τις περισσότερες μάχες της Ιστορίας), όπως συμβαίνει και σήμερα σε πολλά σημεία του πλανήτη καθώς απ’ ό,τι έχει αποδειχθεί, η απληστία είναι στην ανθρώπινη φύση. Εμείς, περιοριζόμαστε στα κατορθώματα εκείνων που τόλμησαν να ταξιδέψουν στο άγνωστο και να φτάσουν σε μέρη που κανείς μέχρι τότε δεν γνώριζε. Άλλωστε, εκείνοι που καταχράστηκαν τα εδάφη των ανακαλύψεων, δεν ήταν οι θαλασσοπόροι. 

 

greatnavigators

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ