Ο πόλεμος των τεράτων

Η Ολύμπια Τάξη δεν εγκαθιδρύθηκε μέσω διαπραγμάτευσης, αλλά μέσω επιβολής και ενσωμάτωσης. Ο φόνος του Τυφώνος από το Δία και του Πύθωνα από τον Απόλλωνα, ο θρίαμβος του Περσέα επί της Μέδουσας, οι άθλοι του Ηρακλέους, η σφαγή του Μινώταυρου από το Θησέα και της Χίμαιρας από τον Βελλεροφόντη, ήταν μερικά από τα ελληνικά έπη των θεών και των ηρώων που αφορούσαν επικράτηση σε προελληνικά τέρατα και ορισμό νέων ηλιακών αξιών. Υπήρξαν πολλές και συνεχείς διαμάχες σε διαφορετικά επίπεδα… Διαμάχες που καθόρισαν την πορεία του Ανθρώπινου Πολιτισμού.

Τα τέρατα όμως δεν εξαφανίστηκαν. Κολύμπησαν σε αχαρτογράφητες θάλασσες, χύθηκαν σε απέραντους ωκεανούς, αποσύρθηκαν σε απόμερες σπηλιές, πέταξαν σε ψηλά κορφοβούνια, κρύφτηκαν σε πυκνά δάση… Βρυχήθηκαν, ούρλιαξαν, πλεύρισαν καράβια, πέταξαν φωτιά… και άσκησαν γοητεία!

Λεπτομέρεια του σπάνιου «Χάρτη της Θάλασσας» που σχεδιάστηκε από τον Σουηδό Olaus Magnus στη Ρώμη το 1527-39

Ο άνθρωπος θαυμάζει τις άγριες πλευρές και την άγρια μεγαλοπρέπεια της Φύσης: τους απόκρημνους βράχους, τους ορμητικούς χείμαρρους, τη μανιασμένη θάλασσα. Όμως, για εμάς, η Ομορφιά της Τέχνης στέκει ακόμα υψηλότερα από τη Φύση, όπως υποστηρίζει ο Χέγκελ, που πιστεύει ότι το Ωραίο είναι η αισθητή εμφάνιση της Ιδέας και ότι η Τέχνη είναι η σάρκα της Ιδέας, όπου το Πνεύμα συλλαμβάνεται στην «αμεσότητά» του. Ο Σοπενχάουερ διακηρύττει ότι η Ιδέα φτάνει πιο εύκολα σε εμάς μέσα από το έργο τέχνης παρά από τη φύση και τον πραγματικό κόσμο. Γι’ αυτό και ο Άγιος Βερνάρδος, τον 12^ο αιώνα, δηλώνει ότι δεν μπορεί να αποφύγει την τρομακτική γοητεία των διακοσμημένων τεράτων στις αυλές και στους τοίχους των μοναστηριών, στη λογοτεχνία και στη ζωγραφική. Η ποικιλία αυξάνει το Κάλλος του σύμπαντος και το τερατώδες συμβάλλει στην ισορροπία της τάξης, λέει, ένα αιώνα αργότερα, ο Γουλιέλμος της Οβέρνης.

Ο μεγάλος θεωρητικός και φιλόσοφος Edmund Burke θεώρησε τη «σκοτεινότητα» ως απαραίτητο στοιχείο για το «τρομερό» και το τρομερό ως πηγή του «υπέροχου». Το «ωραίο» και το «υπέροχο» συνδέονται στενά. Είναι μεταξύ τους αντιφατικά αλλά και όμοια. Εγείρουν συναισθήματα υποκινώντας συνειρμικές ιδέες και γεννώντας εικόνες στο νου, κατά το συγγραφέα Archibald Alison. Για τον Καντ, το ωραίο συνδέεται με τη μορφή, ενώ το υπέροχο με το βίωμα. Το υπέροχο όμως εμπεριέχει και μια οδύνη και μετασχηματίζεται σε ηδονή. Αν μέσα από την ομορφιά κατακτάμε την ελευθερία του πνεύματος προς πραγμάτωση του ανώτερου εγώ, όπως λέει ο Σίλλερ, τότε μέσα από την αίσθηση του υπέροχου και την παρόρμηση του παιχνιδιού κατακτάμε την υπέρτατη ευχαρίστηση, της οποίας η κατάληξη μπορεί να είναι και τραγική. Ιδέα και πνευματική ελευθερία. Βίωμα και ηδονή. Ιδεαλισμός και αισθητισμός. Στη σύζευξή τους βρίσκεται το ρομαντικό στοιχείο και ο βυρωνικός ήρωας που μάχεται με κάθε λογής τέρατα.

Τα τέρατα ως σύμβολα ή θεματοφύλακες του «υπέροχου», άφησαν την παρακαταθήκη τους. Πάντοτε υπήρχαν αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στον κόσμο των ανθρώπων και στο επέκεινα: στον κόσμο της άγριας φύσης και των αχαλίνωτων ενστίκτων. Ορισμένοι άνθρωποι επηρεάστηκαν από τη συμπεριφορά των τεράτων, ενώ κάποια τέρατα εξανθρωπίστηκαν στα μάτια του ανθρώπου… ειδικά μέσω της τέχνης. Γράφει ο Νίτσε: «είμαστε κιόλας εικόνες και αισθητικές προεκτάσεις του αληθινού δημιουργού αυτού του κόσμου της τέχνης, κι ότι σαν έργα τέχνης, καταχτάμε τις υψηλότερες βαθμίδες αξιοπρέπειας γιατί η ύπαρξη και ο κόσμος δικαιολογούνται αιώνια μονάχα στο μέτρο που αποτελούν ένα αισθητικό φαινόμενο». Έτσι και τα τέρατα --ως έργα Τέχνης, ως σύμβολα υψηλής Αισθητικής και ως φύλακες τροπαίων μιας αρχέγονης Αναζήτησης-- βρίσκονται σε έναν άλλο κόσμο του οποίου νομοθέτες είναι οι ζωγράφοι, οι μουσικοί και οι ποιητές.

Μέχρι τον 16^ο αιώνα, τα τέρατα έφεραν συμβολισμούς. Αποκάλυπταν τα ανεξερεύνητα μυστήρια της Φύσης και ανύψωναν τον ανθρώπινο ιδεαλισμό μέσω ενδυνάμωσης της αρρενωπής βούλησης για μάχη. Αργότερα, απ’ τους φυσιοδίφες, αντιμετωπίστηκαν ως αξιοπερίεργα πλάσματα. Μελετήθηκε η μορφή και η ανατομία τους και χάθηκε το μυστήριο. Η επιστήμη και η εξέλιξή της έβαλε το χέρι της… Μηδέν καλό αμιγές κακού. Μαζί με την επιστήμη, όμως, επιβλήθηκε μια διαφορετική κοσμοαντίληψη, μια διαφορετική θέαση του κόσμου. Έτσι, σιγά-σιγά άρχισαν να αποσύρονται… Για πολλά από αυτά ο χρόνος πάγωσε σ’ εκείνο το σημείο… Τα μάγια ήταν ισχυρά.

Αριστερά: Το gargoyle που με γοήτευσε στο Rosslyn Chapel στη Σκωτία 

Δεξιά: Γρύπας πολεμάει με μεγάλο φίδι σε μια παλιά εκκλησία της Βρέμης στη Γερμανία

Τα τέρατα συνεχίζουν να ζουν, με την παλιά τους μορφή, σ’ έναν παράλληλο φαινομενικό κόσμο: σε παλιές αφηγήσεις μέσω της προφορικής παράδοσης, μέσω της μουσικής, σε έργα λογοτεχνικής φαντασίας και στις εικαστικές τέχνες, όπου μάλιστα γίνονται γοητευτικότερα. Ορίζουν τον ανθρώπινο πολιτισμό, το Ωραίο και το Άσχημο, το Άξιο και το Ανάξιο, το Καλό και το Κακό. Ακόμα προσκαλούν τον άνθρωπο σε μεγάλη μάχη, έσωθεν και έξωθεν του. Λίγοι ανταποκρίνονται το κάλεσμα… Εκεί, στον παράλληλο αυτό κόσμο, κρύβεται η άλλη πραγματικότητα, από την οποία βιαίως αποκόπηκε ο σύγχρονος πολιτισμός μας. Εκεί ίσως βρίσκεται και μια ξεχασμένη όψη του, μια κρυμμένη του ΟΥΣΙΑ και ίσως η χαμένη του εξέλιξη.  

Περιπλανώμενοι Φύλακες ακροβατούν ανάμεσα στους κόσμους αναζητώντας το μαγικό κρίκο που έχει χαθεί… αυτόν που θα ενώσει το πραγματικό με το φανταστικό, το «εδώ» με το «επέκεινα», το παρελθόν με το μέλλον. Στον ένα, τα χαμένα ξίφη τους αναζητάνε και τους παλιούς συντρόφους. Στον άλλο, μάταια πολεμάνε, κανένας δεν τους βλέπει. Μονάχα τα τέρατα μπορούν και τους αναγνωρίζουν. Σε κάθε τους ανάσα, τους αισθάνονται και με μανία τους καρτερούν. Το ίδιο και εκείνοι που ζουν στα σύνορα των κόσμων. Γιατί άνθρωποι-φύλακες και τέρατα έχουν χύσει ο ένας το αίμα του άλλου… Τόσο στην πραγματικότητα, όσο και στη φαινομενικότητα. Τα τέρατα γνωρίζουν την αρχέτυπη εικόνα του ανθρώπου και το ανθρώπινο ένστικτο γνωρίζει τις αρχέτυπες εικόνες των τεράτων.

Λεπτομέρεια μιας υπέροχης τοιχογραφίας που αντίκρισα σε ξωκλήσι στη Λίνδο της Ρόδου

Τα κραταιά μυθικά θηρία της Ευρώπης, που βρίσκονται ακόμα και σήμερα πετρωμένα σε κήπους, σε καθεδρικούς, σε μουσεία και πλατείες, περιμένουν μέχρι να λυθούν τα μάγια… για να περπατήσουν ξανά, να βρυχηθούν, να τρέξουν και να πετάξουν. Κάποια θα πάρουν το μέρος του Ανθρώπου, κάποια θα μείνουν ουδέτερα και κάποια θα τον προκαλέσουν σε μάχη σκορπώντας όλεθρο και τρόμο.

Τότε θα σημάνει ξανά η ώρα... και θα απελευθερωθούν οι φύλακες… αυτή τη φορά, τους δράκους για να ιππεύσουν!

septirion

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ