Το κάλιο και η σημασία του στον οργανισμό. Απαραίτητο για την μείωση της πίεσης, για την πρόληψη εγκεφαλικών αλλά και για την οστεοπόρωση. Τροφές που περιέχουν νάτριο και κάλιο.

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος

Το κάλιο είναι μεταλλικό στοιχείο με πολλούς σημαντικούς ρόλους στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι ιδιότητες του καλίου και η σημασία του για την υγεία του ανθρώπινου οργανισμού είναι μεγάλη. Είναι το τρίτο πιο βασικό μέταλλο στον οργανισμό μας και παίζει κυρίαρχο ρόλο στην υγεία μας, όπως στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, στη λειτουργία των μυών και του νευρικού συστήματος.

Το κάλιο είναι ένα ιχνοστοιχείο που βρίσκεται σε πολλά τρόφιμα. Διατηρεί τον καρδιακό ρυθμό, βοηθά στη διατήρηση της ισορροπίας υγρών και επιτρέπει στα νεύρα και στους μύες να λειτουργούν σωστά. Τα επίπεδα του διατηρούνται φυσιολογικά όταν υπάρχει ισορροπία μεταξύ της κατανάλωσης τροφών που περιέχουν κάλιο και της αποβολής της περίσσειας καλίου με τα ούρα. Το κάλιο είναι το κύριο ενδοκυττάριο κατιόν. Το 90% του ολικού καλίου του σώματος είναι ενδοκυττάριο και μόνο το 2% είναι εξωκυττάριο. Τα φυσιολογικά άτομα διατηρούν το ισοζύγιο καλίου εκκρίνοντας ημερησίως ένα ποσό καλίου ίσο με το ποσό που προσλαμβάνεται με την τροφή εκτός από ένα μικρό ποσοστό που απομακρύνεται με τα κόπρανα και τον ιδρώτα. Η ρύθμιση της συγκέντρωσης καλίου στον ορό επιτυγχάνεται κυρίως μέσω των νεφρών. Η αλδοστερόνη και σε μικρότερο βαθμό τα γλυκοκορτικοειδή αυξάνουν την απέκκριση καλίου από τους νεφρούς.

Η επαναρρόφηση νατρίου από τους νεφρούς συνδυάζεται με αυξημένη απώλεια καλίου. Η αλκάλωση αυξάνει την είσοδο του καλίου στα κύτταρα και συνεπώς προκαλεί υποκαλιαιμία. Η οξέωση αντίθετα αυξάνει την έξοδο καλίου από τα κύτταρα και συνεπώς προκαλεί υπερκαλιαιμία. Τα επίπεδα καλίου θα πρέπει να ελέγχονται προσεκτικά σε ασθενείς με ουραιμία, νόσο του Addison, εμετούς, διάρροια και σε ασθενείς που λαμβάνουν διουρητικά και στεροειδή ή διγοξίνη. Ψευδώς υψηλές τιμές καλίου στον ορό παρατηρούνται μετά από παρατεταμένη χρήση ελαστικής περιχειρίδας κατά την αιμοληψία όπως επίσης και από αιμόλυση.

Το κάλιο είναι θετικά φορτισμένο ιόν (κατιόν) και βρίσκεται κυρίως στο υγρό στο εσωτερικό (ενώ το νάτριο είναι το κυρίαρχο κατιόν στο εξωκυττάριο υγρό). Οι συγκεντρώσεις του καλίου είναι περίπου 30 φορές μεγαλύτερες στο εσωτερικό των κυττάρων από ότι στο εξωτερικό των κυττάρων. Αντίθετα, οι συγκεντρώσεις του νατρίου είναι περισσότερο από 10 φορές μικρότερες στο εσωτερικό του κυττάρου από ότι στο εξωτερικό. Οι διαφορά της συγκέντρωσης του νατρίου και καλίου κατά μήκος της κυτταρικής μεμβράνης ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση. Όταν υπάρχει λίγο νάτριο στο εξωκυττάριο υγρό και αρκετό κάλιο στο εσωτερικό του κυττάρου, η παρακράτηση νερού είναι μικρή έξω από τα κύτταρα και η καρδιά δεν χρειάζεται να αυξήσει την αρτηριακή πίεση προκειμένου το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά να εισέλθουν μέσα στα κύτταρα.

Βέβαια, όπως και κάθε άλλο διατροφικό συστατικό, το κάλιο πρέπει να βρίσκεται σε μια φυσιολογική συγκέντρωση στο σώμα, δηλαδή δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ, ούτε λίγο. Μια αφύσικα χαμηλή συγκέντρωση καλίου αναφέρεται ως υποκαλιαιμία. Η έλλειψη καλίου πάντως είναι σπάνια, γιατί πολλές τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά είναι πλουσιες σε καλιο. Η υποκαλιαιμία είναι το πιο συχνό αποτέλεσμα εκτεταμένης έλλειψης καλίου, π.χ από παρατεταμένο εμετό, τη χρήση διουρητικών, κάποιες μορφές παθήσεων των νεφρών ή διαταραχές του μεταβολισμού. Μερικά από τα συμπτώματα έλλειψης καλίου είναι η αίσθηση κούρασης και ατονία στους μυς , η καρδιακή αρρυθμία, οι έντονοι πονοκέφαλοι, η εφίδρωση, οι μυϊκές κράμπες και το τρέμουλο.

Αφύσικα υψηλές συγκεντρώσεις καλίου αναφέρονται ως υπερκαλιαιμία. Η υπερκαλιαιμία συμβαίνει όταν η λήψη καλίου ξεπερνά την ικανότητα των νεφρών να το αποβάλλουν. Αυτό μπορεί να προκαλέσει βλάβη στα νεφρά. Να σημειωθεί ότι δεν πρέπει κάποιος να λαμβάνει το κάλιο από συμπληρώματα διατροφής καθώς μπορεί να λάβει υπερβολικές ποσότητες.

Η διατροφή πλούσια σε κάλιο φαίνεται ότι έχει ισχυρές ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία. Συσχετίζεται με σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για εγκεφαλικό επεισόδιο ή αποπληξία, καρδιοπάθεια και γενικά, για καρδιαγγειακή πάθηση.
Το κάλιο είναι απαραίτητο στοιχείο στη διατροφή των ατόμων με υπέρταση, διότι βοηθάει στην απομάκρυνση του νατρίου. Πολλοί έχουν συνδέσει τη διατροφή που είναι υψηλή σε νάτριο (αλάτι) με την υπέρταση, αλλά αυτό που δε γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι ότι και η διατροφή χαμηλή σε κάλιο μπορεί να οδηγήσει σε υψηλή αρτηριακή πίεση.  Ο λόγος για τον οποίο το κάλιο μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, φαίνεται να είναι η δράση του στην αρτηριακή πίεση. Το κάλιο βοηθά στη μείωση της υψηλής πίεσης και συμβάλλει στη θεραπεία κατά της υπέρτασης.

Το κάλιο δεν αποθηκεύεται στο σώμα μας και έτσι πρέπει να το προσλαμβάνουμε μέσω της τροφής. Υπάρχουν τροφές αλλά και προϊόντα στο εμπόριο που είναι εμπλουτισμένα με κάλιο (π.χ. ρόφημα φρούτων με κάλιο) τα οποία βοηθούν στην αποβολή του νατρίου από το αίμα και συνεπώς στη μείωση της αρτηριακής πίεσης.
Άλλες σημαντικές ιδιότητες του καλίου είναι η λειτουργία του εγκεφάλου, αφού τα κανάλια καλίου στον εγκέφαλο παίζουν κυρίαρχο ρόλο στη μνήμη και τη μάθηση. Μερικές έρευνες έχουν δείξει μειωμένες πιθανότητες εγκεφαλικού επεισοδίου στα άτομα που ακολουθούσαν με διατροφή πλούσια σε κάλιο. Σε άτομα με διαβήτη, μια διατροφή χαμηλή σε κάλιο μπορεί να ρίξει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, προκαλώντας υπογλυκαιμία.

Μια άλλη, εξίσου σημαντική ιδιότητα του καλίου είναι, ότι βοηθά στα αντανακλαστικά των νεύρων που είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά μηνυμάτων από το ένα μέρος του σώματος στο άλλο. Επίσης, το κάλιο ευθύνεται για τη σύσπαση των μυών του σώματος. 

Κάποιοι θεωρούν το κάλιο αγχολυτικό, αφού τονώνει τον οργανισμό από το άγχος και το στρες. Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει το κάλιο στον μεταβολισμό των λιπών, της πρωτεΐνης και των υδατανθράκων, αφού λαμβάνει μέρος στη διαδικασία διάσπασης αυτών των θρεπτικών συστατικών. 

Κάλιο και οστεοπόρωση

Να σημειωθεί ότι εκτός από τη ρύθμιση της πίεσης του αίματος, το κάλιο παίζει ρόλο και στην πρόληψη της οστεοπόρωσης. Το κάλιο μειώνει την απέκκριση του ασβεστίου από το σώμα, ενώ το αλάτι (νάτριο) οδηγεί το ασβέστιο έξω από το σώμα. Μελέτες έχουν δείξει θετική σχέση μεταξύ μιας διατροφής πλούσιας σε κάλιο και της υγείας των οστών, ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιωμένων γυναικών. Αυτό υποδηλώνει ότι τροφές πλούσιες σε κάλιο μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην πρόληψη της οστεοπόρωσης.

Φυσιολογικές τιμές

3,8-5 mEq/L
SI 3,8-5 mmol/L.

Ούρα

25-120 mEq/24h
SI: 25-120 mmol/24h.

Aυξημένο Κάλιο (υπερκαλιαιμία) οφείλεται σε:

• Υπερβολική πρόσληψη 
• Οξεία και χρόνια νεφρική ανεπάρκεια 
• Υποαλδοστερονισμός 
• Αιμόλυση 
• Λοιμώξεις 
• Οξέωση 
• Αφυδάτωση 
• Νόσος του Addison 
• Ψευδουποαλδοστερονισμός 

Σε χρόνια νεφρική νόσο παρουσιάζονται υψηλά επίπεδα καλίου στο αίμα, λόγω της μειωμένης αποβολής του από τον ελαττωμένο ή ανύπαρκτο όγκο ούρων. Υιοθετώντας διατροφή χαμηλή σε κάλιο μπορεί να μειωθεί ο κίνδυνος ανάπτυξης υπερκαλιαιμίας και των συνεπειών αυτής, όπως σοβαρή μυϊκή αδυναμία, παράλυση και καρδιακές αρρυθμίες που μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο. Προληπτικά μέτρα για την διατήρηση χαμηλών επιπέδων καλίου, αποτελούν η δίαιτα χαμηλή σε κάλιο και η αποφυγή της χρήσης φαρμάκων που αυξάνουν τα επίπεδα καλίου

Μειωμένο Κάλιο (υποκαλιαιμία) παρουσιάζεται σε:

• Ελλιπής πρόσληψη από του στόματος ή ενδοφλεβίως 
• Εγκαύματα 
• Διάρροια 
• Διουρητικά 
• Υπεραλδοστερονισμός 
• Σύνδρομο Cushing 
• Νεφρική σωληναριακή οξέωση 
• Ασκίτης 
• Κυστική ίνωση 
• Στένωση νεφρικής αρτηρίας 
• Τραύμα 
• Σύνδρομο Fanconi 
• Σύνδρομο Bartter 
• Υπεργλυκαιμία 
• Αλκάλωση 
• Έμετοι 

Συμπτώματα έλλειψης καλίου περιλαμβάνουν αφύσικη ξηρότητα δέρματος, ακμή, κρυολογήματα, δυσκοιλιότητα, κατάθλιψη, διάρροια, μειωμένη λειτουργία αντανακλαστικών, οίδημα, νευρικότητα, ανικανοποίητη δίψα, αυξομοιώσεις στον ρυθμό της καρδιάς, μη ανοχή στη γλυκόζη, αϋπνία, μυϊκή  κόπωση και αδυναμία, ναυτία και εμετό, περιοδικούς πονοκεφάλους, πρωτεϊνουρία και κατακράτηση νατρίου.

Η εμφάνιση έλλειψης του καλίου είναι σπάνια, γιατί το κάλιο απαντάται σε αρκετές τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά. 
Οι αθλητές είναι μια κατηγορία πληθυσμού που έχει αυξημένες ανάγκες σε κάλιο, ειδικότερα σε περιόδους εντατικής άσκησης, για να αντικαταστήσουν την απώλεια μυϊκής μάζας και απώλεια καλίου που αποβάλλονται μέσω του ιδρώτα, κατά τη διάρκεια της άθλησης. 

Σε περιπτώσεις που έχουν μεγάλη απώλεια καλίου, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν μυϊκές κράμπες και αρρυθμίες στην καρδιά. Ένα ποτήρι χυμό πορτοκάλι ή 1 μπανάνα μετά από μια ώρα άσκησης, αρκούν για να επαναφέρουν το κάλιο στον οργανισμό. 

Η ελάχιστη ποσότητα καλίου που χρειάζεται ένας άνθρωπος καθημερινά είναι πάνω από 2.000 mg (2 γραμμάρια). Υπολογίζεται όμως ότι χρειάζεται 4.000-5.000 mg την ημέρα, για να έχει προστασία από την υπέρταση. (Όσο για το αλάτι, 1 γραμμάριο την ημέρα καλύπτει τις ανάγκες σας ωστόσο επιτρέπεται να λαμβάνεται μέχρι 5-6 γραμμάρια, ήτοι ένα κουταλάκι του γλυκού κάτι που περιέχει 2,4 γραμμάρια νατρίου). Τροφές που περιέχουν κάλιο είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, τα γαλακτοκομικά και τα ψάρια, καθώς και τα νέα προϊόντα Becel pro-activ για την αρτηριακή πίεση (προϊόν επάλειψης και ροφήματα με φρούτα).

ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΝΑΤΡΙΟ ΚΑΙ ΚΑΛΙΟ
ΤΡΟΦΕΣ (100 g)	NΑΤΡΙΟ mg	ΚΑΛΙΟ mg
Γάλα φρέσκο πλήρες	50	150
Γάλα σκόνη πλήρες	440	1270
Γάλα σκόνη αποβουτυρωμένο	550	1650
Γιαούρτι στραγγισμένο	71	150
Βούτυρο αλατισμένο	870	15
Φυστικοβούτυρο	350	700
Μαργαρίνη αλατισμένη	800	5
Ψωμί άσπρο φρυγανισμένο	640	130
Μπισκότα τύπου “cream crackers”	610	120
Πιτυρούχα σκευάσματα	1670	1070
Corn Flakes	1160	99
Κρέας κονσέρβα (λάντσεον μητ)	1050	140
Κρέας κονσέρβα (κορν μπηφ)	950	140
Σαλάμι	1850	160
Λουκάνικα	1100	190
Συκώτι (τηγανητό)	190	300
Ψάρια καπνιστά	1200	360
Τυρί επαλειφόμενο	1170	150
Τυρί Camembert	1410	110
Τυρί φέτα	1260	70
Τυρί Danish Blue	1420	190
Ξηροί καρποί ανάλατοι	4	470
Ξηροί καρποί αλατισμένοι	440	680
Κύβοι βοδινού	10300	730
Αβοκάντο	10	280
Αχλάδι	2	130
Μήλο	2	120
Καρπούζι	4	120
Πορτοκάλι	3	200
Σύκο	2	270
Δαμάσκηνο	2	260
Λεμόνι (χυμός)	2	140
Μπανάνα	1	350
Πατάτες βραστές	3	330
Σκόνη Κακάο	950	1300
Λάχανο ωμό	9	240
Μαρούλι ωμό	9	240
Σπανάκι βραστό	120	490
Ντομάτα ωμή	3	290
Κρεμμύδι	10	140
Σκόρδο	18	373
Πιπεριές πράσινες ωμές	2	210
Μπάμιες	7	190
Φασόλια	28	850
Πράσο βρασμένο	6	280

Προσοχή! Μερικοί άνθρωποι, χρειάζεται να είναι προσεκτικοί με το κάλιο. Πρέπει να ρωτούν το γιατρό τους σχετικά με το πόσο κάλιο μπορούν να καταναλώνουν. Στους ανθρώπους αυτούς, περιλαμβάνονται οι ασθενείς με νεφρικές παθήσεις και ορισμένοι ασθενείς με υψηλή πίεση που παίρνουν αντιυπερτασικά φάρμακα.

Οι ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια, ανάλογα με το πόσο προχωρημένη είναι η νόσος τους, δεν μπορούν να αποβάλλουν ικανοποιητικά το κάλιο από τον οργανισμό τους. Η υπερβολική συγκέντρωση καλίου στο αίμα, μπορεί να οδηγήσει σε υπερκαλιαιμία, που μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνες καρδιακές αρρυθμίες.

Οι υπερβολικές ποσότητες καλίου είναι επικίνδυνες και μπορεί να προκαλέσουν καούρες ή τσούξιμο, γενικευμένη αδυναμία, παράλυση, νωθρότητα, ζάλη, διανοητική σύγχυση, χαμηλή αρτηριακή πίεση και ακανόνιστο καρδιακό ρυθμό

medlabgr

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ