Η κοινωνία είναι ό,τι είναι ο άνθρωπος

Ένα σοβαρό πείραμα βαθιάς αλλαγής πρέπει ν’ αρχίσει από τον εαυτό μας, από τον καθέναν μας. Είναι μάταιο να αλλάζουμε μόνο τις εξωτερικές συνθήκες χωρίς βαθιά εσωτερική αλλαγή. Η κοινωνία είναι ό,τι είναι ο άνθρωπος· αυτό που είναι η σχέση του ενός με τον άλλο είναι και η δομή της κοινωνίας μιας χώρας. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ειρηνική κοινωνία που να έχει νοημοσύνη, αν το άτομο είναι αδιάλλακτο, βάναυσο και ανταγωνιστικό. Αν από κάθε άνθρωπο λείπει η ευγένεια, η στοργή, η φροντίδα στη σχέση του με τους άλλους, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί σύγκρουση, ανταγωνισμό και σύγχυση. Η κοινωνία είναι επέκταση των ανθρώπων, η κοινωνία είναι προβολή του εαυτού μας. Μέχρι να το συλλάβουμε αυτό, να κατανοήσουμε βαθιά τον εαυτό μας και να τον αλλάξουμε ριζικά, η αλλαγή απλώς του έξω δεν θα δημιουργήσει ειρήνη στον κόσμο ούτε θα φέρει αυτή την ηρεμία και τη γαλήνη που είναι απαραίτητες για ευτυχισμένες σχέσεις σε μια κοινωνία.

Ας μη σκεφτόμαστε, λοιπόν, ν’ αλλάξουμε το περιβάλλον· αυτό θα συμβεί − και πρέπει να συμβεί − αν ολόκληρη η προσοχή μας κατευθύνεται στη μεταμόρφωση του ατόμου, του εαυτού μας και της σχέσης μας με τον άλλο...

Προσωπικά νιώθω ότι ο κόσμος είναι ο εαυτός μου και πως ό,τι κάνω δημιουργεί είτε ειρήνη είτε θλίψη στον κόσμο, που είναι ο εαυτός μου· και όσο δεν καταλαβαίνω τον εαυτό μου δεν μπορώ να φέρω ειρήνη στον κόσμο· η άμεση, λοιπόν, φροντίδα μου είναι ο εαυτός μου, όχι εγωιστικά, όχι απλώς ν’ αλλάξω τον εαυτό μου για να αποκτήσω μεγαλύτερη ευτυχία, μεγαλύτερες απολαύσεις, μεγαλύτερες επιτυχίες, αλλά γιατί όσο δεν καταλαβαίνω τον εαυτό μου θα ζω μέσα στον πόνο και στη θλίψη και δεν θα μπορώ ν’ ανακαλύψω μια διαρκή ειρήνη και ευτυχία.[i] 

 [i] Όχαϊ, Καλιφόρνια, 1940.

ÏÒ

Τα προβλήματα του κόσμου είναι τα ατομικά προβλήματα. Αν το άτομο βρει την ευτυχία, αν βάλει τάξη στον εαυτό του, τότε θα βάλει τάξη και στον κόσμο γύρω

του· και βοηθώντας τους άλλους να λύσουν τα ατομικά τους προβλήματα, θα βοηθήσει να λυθούν τα προβλήματα του κόσμου. Νομίζετε ότι στην αναζήτηση της απελευθέρωσής σας από το «εγώ» υπάρχουν ίχνη εγωισμού· νομίζετε ότι το να είστε ασταμάτητα ευτυχισμένος είναι εγωιστικό· νομίζετε ότι το να ελευθερωθείτε από κάθε θλίψη και πάλη είναι λιποταξία από τον κόσμο. Αυτή η αντίληψη είναι λάθος. Η απελευθέρωση είναι ακριβώς το αντίθετο της έννοιας του «εγώ», της «εγω-ιστικότητας».* Είναι το σημαντικότερο που έχουν να πραγματοποιήσουν όλοι οι άνθρωποι.[i]

[i] «Δελτίο του Αστέρος», 1932.

* Ο Κρισναμούρτι, μερικές φορές, προκειμένου να μεταδώσει την αίσθηση εκείνου που ήθελε να πει, χρησιμοποιούσε κάποιες λέξεις που έφτιαχνε ο ίδιος και που γραμματικά δεν ήταν απολύτως σωστές. Έτσι εδώ η λέξη «εγω-ιστικότητα» είναι η μετάφραση της δικής του λέξης στα αγγλικά “I-ness”. (Σ.τ.Μ.)

ÏÒ

Ερώτηση: Το μόνο όπλο που δίνετε στα θύματα της κοινωνικής αδικίας είναι η αυτογνωσία. Αυτό για μένα είναι κοροϊδία. Η ιστορία μάς διδάσκει ότι οι άνθρωποι δεν ελευθερώθηκαν ποτέ με τίποτε άλλο εκτός από τη βία. Η κατάσταση που υπάρχει στην κοινωνία με διαμορφώνει, οπότε κι εγώ πρέπει να την κομματιάσω.

Κρισναμούρτι: Πριν αρχίσουμε να διαλύουμε την κοινωνία πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τι είναι η κοινωνία και τι πρέπει να κάνουμε, πώς πρέπει να αντιδράσουμε στην κοινωνία όπου είμαστε παγιδευμένοι. Εκείνο, λοιπόν, που είναι σημαντικό δεν είναι πώς θα διαλύσουμε την κοινωνία, αλλά να κατανοήσουμε τη δομή της κοινωνίας, επειδή από τη στιγμή που θα κατανοήσω τη δομή της κοινωνίας σε σχέση με εμένα θα μπορέσω να δράσω με το σωστό τρόπο σε σχέση με αυτή. Τι είναι κοινωνία; Δεν είναι δημιούργημα της σχέσης μας, της σχέσης ανάμεσα σε εσάς και σε εμένα και κάποιους άλλους; Οι σχέσεις μας είναι η κοινωνία και η κοινωνία δεν είναι κάτι ξεχωριστό από μας. Επομένως, το ν’ αλλάξουμε τη δομή της τωρινής κοινωνίας χωρίς να κατανοήσουμε τις σχέσεις μας μεταξύ μας είναι απλώς το να συνεχίζουμε την τωρινή κοινωνία με τροποποιημένη μορφή. Η σύγχρονη κοινωνία είναι σάπια, είναι μια διαδικασία διαφθοράς, βίας, μέσα στην οποία υπάρχει πάντα αδιαλλαξία, σύγκρουση και πόνος· και για να επιφέρουμε μια ριζική αλλαγή στην κοινωνία, της οποίας είμαστε μέρος, πρέπει να υπάρξει κατανόηση του εαυτού μας. Αυτή η κατανόηση του εαυτού μας σίγουρα δεν είναι κοροϊδία, ούτε βρίσκεται σε αντίθεση με την τωρινή κατάσταση. Υπάρχει αντίθεση μόνο ως αντίδραση. Μια ριζική αλλαγή στην κοινωνία μπορεί να γίνει όχι μέσα από ιδέες, αλλά μέσα από τη δική μου μεταμόρφωση στη σχέση μου με τους άλλους. Η κοινωνία προφανώς χρειάζεται μεταμόρφωση – πάντα όλες οι κοινωνίες χρειάζονται μεταμόρφωση. Θα έπρεπε, όμως, αυτή η μεταμόρφωση να βασίζεται σε κάποια ιδέα, δηλαδή στη σκέψη, σε υπολογισμούς, σε έξυπνες διαλεκτικές αποδοχές ή αρνήσεις κι ένα σωρό άλλα; Ή από τη στιγμή που όλα τα μοντέλα το μόνο που δημιουργούν είναι αντιθέσεις, θα έπρεπε μια τέτοια επανάσταση να πραγματοποιηθεί χωρίς κανένα ιδιαίτερο μοντέλο; Μια πραγματική επανάσταση μπορεί να γίνει μόνο όταν πάψει να υπάρχει η ιδέα του «εγώ» σαν μια οντότητα ξεχωριστή από την κοινωνία· και αυτό το «εγώ» θα υπάρχει μόνο όσο θα συνεχίζεται η σκέψη, που είναι η διαμορφωμένη επιθυμία για ασφάλεια με διάφορους τρόπους.[ii]

[ii] Παρίσι 1950.

ÏÒ

Η κοινωνική επανάσταση –είτε είναι η γαλλική είτε η κομμουνιστική είτε οποιαδήποτε άλλη– είναι αποτέλεσμα γεγονότων, απρόβλεπτων περιστάσεων, εννοιών, ιδεών, συμπερασμάτων και, τελικά, το συμπλήρωμα ενός κύκλου. Σε γενικές γραμμές, εκείνο που εννοούν λέγοντας «επανάσταση» οι τρομοκράτες, οι ιδεαλιστές και οι κομμουνιστές –εάν είναι πραγματικοί κομμουνιστές και όχι σκλάβοι του ολοκληρωτισμού, άνθρωποι που ερευνούν σε βάθος τι σημαίνει επανάσταση–, εκείνο που εννοούν γενικώς είναι ότι δουλεύοντας πάνω σε μια γραμμή εννοιών, πάνω σε συμπεράσματα βγαλμένα από γεγονότα –κοινωνικά, που έχουν δημιουργηθεί από το περιβάλλον, θρησκευτικά ή πολιτικά–, στο τέλος σχηματίζουν έναν κύκλο. Δηλαδή, κάποια στιγμή αρχίζει ένας καινούργιος ιστορικός κύκλος που ξαναγυρνάει στο ίδιο σημείο. Με παρακολουθείτε; Υπάρχει μια αρχή. Αρχίζεις λέγοντας ότι ο καπιταλισμός ή ο σοσιαλισμός είναι λάθος. Βγάζεις συμπεράσματα, σχηματίζεις έννοιες και τις επεξεργάζεσαι, κι ύστερα μαζεύεις ανθρώπους που τα δέχονται αυτά και η όλη ιστορία καταλήγει αναπόφευκτα να είναι γραφειοκρατικά το ίδιο πράγμα όπως και το προηγούμενο, συμπληρώνοντας έτσι έναν κύκλο. Κάποτε είχα πολλούς φίλους κομμουνιστές. Η ιδέα τους βασιζόταν πάνω στο «θέση-αντίθεση-σύνθεση». Όλα ήταν πάντα διανοητικές έννοιες, βασισμένες σε διανοητικά συμπεράσματα, οπότε, καθώς η νόηση είναι ένα μέρος μόνο του νου μας, τέτοια διανοητική δράση δεν μπορεί παρά αναπόφευκτα να είναι διαιρετική, αντιφατική, καταστροφική. Εμείς μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική επανάσταση. Μιλάμε για μια επανάσταση η οποία μεταμορφώνει ριζικά, βαθιά, την ψυχολογική δομή του ανθρώπου. Αυτή είναι η μόνη επανάσταση. Η κοινωνική επανάσταση δεν μπορεί να φέρει το τέλος της βαθιάς ανθρώπινης δυστυχίας. Αυτό αποδεικνύεται αν εξετάσεις όλες τις επαναστάσεις. Γυρνάνε γύρω γύρω κάνοντας κύκλους, καταλήγουν πάντα στο ίδιο σημείο, με μόνη διαφορά την τοποθέτηση διαφορετικών ανθρώπων σε διαφορετικά αξιώματα.[iii] 

 [iii] Μαδράς, 1979.

ÏÒ

Είτε είσαι έξυπνος είτε είσαι βλάκας, είτε είσαι καλός είτε φθονερός ή ζηλιάρης, είτε οτιδήποτε, πρέπει να είσαι πάντα αληθινός, και να κατανοείς αυτό που είσαι. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ο εαυτός σου, γιατί νομίζεις ότι αυτό που είσαι είναι λίγο και ότι θα ήταν υπέροχο αν μπορούσες να το αλλάξεις σε κάτι αξιοθαύμαστο, αλλά αυτό δεν γίνεται ποτέ. Αντιθέτως, αν δεις αυτό που πραγματικά είσαι και το κατανοήσεις, σ’ αυτήν ακριβώς την κατανόηση υπάρχει μια μεταμόρφωση. Η ελευθερία, λοιπόν, βρίσκεται όχι στο να προσπαθείς να γίνεις κάτι διαφορετικό από αυτό που είσαι, όχι στο να κάνεις ό,τι σου κατέβει στο κεφάλι, όχι στο να ακολουθείς πιστά κάποια παράδοση, όσα σου λένε οι γονείς σου ή κάποιος γκουρού, αλλά στο να κατανοείς κάθε στιγμή αυτό που είσαι.

Αλλά, βλέπετε, δεν μας εκπαιδεύουν για κάτι τέτοιο. Η εκπαίδευση σε ενθαρρύνει να γίνεις τούτο ή εκείνο, αυτό όμως δεν σημαίνει κατανόηση του εαυτού σου. Ο εαυτός σου είναι κάτι πολύ περίπλοκο, δεν είναι απλώς η οντότητα που φαίνεται, είναι και κάτι κρυμμένο, που δεν φαίνεται. Είναι φτιαγμένος όχι μόνο από όλα όσα σκέφτεσαι, αλλά κι από όλα τα πράγματα που έχουν βάλει στο νου σου άλλοι άνθρωποι, τα βιβλία, οι εφημερίδες, οι πολιτικοί σου ηγέτες. Και υπάρχει η πιθανότητα να τα συνειδητοποιήσεις όλα αυτά μόνο όταν δεν θέλεις να είσαι κάποιος, όταν δεν μιμείσαι, όταν δεν είσαι οπαδός κανενός – που σημαίνει, πράγματι, ότι έχεις επαναστατήσει εναντίον της προσπάθειας που κάνουν όλοι προκειμένου να γίνουν κάποιοι. Αυτή είναι η μόνη αληθινή επανάσταση.[iv]

[iv] Η Αίσθηση της Ευτυχίας, Εκδόσεις Καστανιώτη.

 ÏÒ

Κρισναμούρτι

Εγώ χωρίς ΕΓΩ

Επιλογή κειμένων: Νίκος Πιλάβιος

Μετάφραση: Ανθή Ανδρεοπούλου – Νίκος Πιλάβιος

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ