Μάγισσα είσαι;

—της Χριστίνας Παπαβασιλείου—

Άντρες και γυναίκες εξασκούσαν την μαύρη μαγεία ανά τους αιώνες, αλλά η μαγγανεία (κλάδος της μαύρης μαγείας που σκοπό είχε την προσέλκυση κατώτερων όντων του αόρατου κόσμου) ήταν αποκλειστικά γένους θηλυκού.

Δικό μας κορίτσι στις πρώτες αναφορές, η Κίρκη, γνωστή από την Οδύσσεια όπου μεταμόρφωσε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε γουρούνια (όινκ όινκ) — που σιγά δηλαδή, δεν πάθανε και τίποτα, όλη μέρα φαΐ και spa στις λάσπες, άλλοι πληρώνουν αδρά στην εποχή μας για τις ίδιες απολαύσεις.

Ανιψιά της και πολύ καλή μαθήτρια, όπως απεδείχθη, αν και πιο σκοτεινή, η Μήδεια, η οποία μπορεί κατά βάθος να ήταν καλό κορίτσι, αλλά οι καταστάσεις κι ο έρωτας την απομούρλαναν και την οδήγησαν σε πράξεις μιαρές. Αν ο Ιάσων δεν ήταν μπερμπάντης, μπορεί τίποτα να μην είχε συμβεί και τα παιδάκια να έμεναν αρτιμελή και, όπως έλεγε κι η Ίλια στο «Ποτέ την Κυριακή», όλοι μαζί έπειτα να πήγαιναν στην ακρογιαλιά.

Υπήρξαν και άλλες λιγότερο γνωστές: η Σιμάιθα, η Περιμήδη, η Αγαμήδη, η Παμφίλη, η Εριχθώ, η Κανιδία, η Διοτίμα, η Οινοθέα, αλλά οι πιο φημισμένες ήταν οι Θεσσαλές, οι οποίες πίστευαν ότι μπορούσαν να κατεβάζουν την Σελήνη από τον ουρανό ή να προκαλούν έκλειψη Ηλίου. Χαρακτηριστικό πάντως είναι ότι οι δικές μας εδώ η ντόπιας σοδειάς ήταν κυρίως ερωτοχτυπημένες νέες και γι αυτές η άσκηση της μαγγανείας ήταν το μέσον για την κατάκτηση του αντικείμενου του πόθου τους.

Κατά τον Εμμανουήλ Ροΐδη, οι Μάγισσες δεν ήταν άσχημες, γριές και κακές και προφανώς δεν είχαν κι εκείνη την τεράστια ελιά στο πηγούνι, αλλά ήταν καλές νέες και όμορφες γυναίκες που, χρησιμοποιώντας γνώσεις από την αρχαία σοφία, αντιμετώπιζαν προβλήματα υγείας. Ότι έπρεπε δηλαδή για να προκαλέσουν την οργή του παπαδαριού, που τις κυνήγησε ανελέητα βασανίζοντάς τες και εκτελώντας τες με τους πιο φρικτούς τρόπους. Τους έπαιρναν βλέπεις το ψωμί, όταν αυτές οι γυναίκες θεράπευαν χρησιμοποιώντας πρώιμες ιατρικές και φαρμακευτικές μεθόδους και οι ασθενείς δεν απευθύνονταν σε αυτούς για ευχέλαια, αγιασμούς, τάματα.

Το οικονομικό ήταν ένας από τους λόγους. Άλλος, επίσης πολύ ισχυρός, ήταν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών που κυνηγήθηκαν και εκτελέστηκαν ως μάγισσες κατείχαν γνώσεις μαιευτικής και γυναικολογίας, οι οποίες περιλάμβαναν την αντισύλληψη και τις αμβλώσεις, πράγμα που τους έδινε τον έλεγχο πάνω στην αναπαραγωγική διαδικασία. Πριν από το ξέσπασμα του κυνηγιού των μαγισσών, είχε προηγηθεί η επιδημία του Μαύρου Θανάτου, με αποτέλεσμα μεγάλη μείωση της κατώτερης τάξης άρα του εργατικού δυναμικού, άρα οικονομική ύφεση. Δεν είναι περίεργο πως από τον ύστερο Μεσαίωνα και έπειτα οι γυναικολογικές γνώσεις βρέθηκαν εξ ολοκλήρου στα χέρια ανδρών γιατρών που ανήκαν στην αστική τάξη και ότι το τέλος του ελέγχου της αναπαραγωγής από τις ίδιες τις γυναίκες συνοδεύτηκε από μια σταδιακή πληθυσμιακή αύξηση.

Επίσης οι γυναίκες-μάγισσες χρησιμοποιήθηκαν σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι από την πολιτική αλλά κυρίως από την θρησκευτική ηγεσία, για να μη στραφεί η κοινή γνώμη στις δικές τους αποτυχίες που είχαν οδηγήσει σε οικονομική κρίση, αλλά το βάρος της ευθύνης να μετατοπιστεί στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Τι έχεις Γιάννη, τι είχα πάντα, από τότε, από πάντα.
Όχι ότι το κυνηγητό δεν επεκτάθηκε και σε γυναίκες της ανώτερης κοινωνικής τάξης όποτε υπήρξαν συμφέροντα, υπήρξαν και κατηγορίες, κάποιες μάλιστα ήταν τόσο ευφάνταστες, ώστε να τους αποδίδουν έως και πυρκαγιές, θεομηνίες, καταιγίδες και ναυάγια. Το πυρ γυνή και θάλασσα σε όλο του το μεγαλείο.

Το 1484 έχουμε μία Βούλα του Ιννοκέντιου Η’ κατά της μαγγανείας, (Summis desiderantibus affectibus). Ο Πάπας αναθέτει σε δύο ιεροεξεταστές, τον Χάινριχ Κράμερ και τον Γιάκομπ Σπρένγκερ να ασκήσουν αυστηρές διώξεις κατά των μαγισσών. Οι ίδιοι γράφουν τοMalleus Malificarum (Η Σφύρα των Μαγισσών), δηλαδή ένα εγχειρίδιο που απευθύνεται σε κυνηγούς μαγισσών και το οποίο μόνο φεμινιστικό μανιφέστο δεν το λες, βρίθει από μισογύνικες αναφορές.

Έτσι, συν Πάπα και χείρα κίνει, οποιαδήποτε γυναίκα όριζε τις αναπαραγωγικές της λειτουργίες, ή κατείχε γνώσεις κυρίως βοτανολογίας, είτε κατείχε δική της περιουσία, ήταν υποψήφια να κατηγορηθεί ως μάγισσα, να δικαστεί με συνοπτικές διαδικασίες, να βασανιστεί και να εκτελεστεί με ατιμωτικό τρόπο. Οι τρόποι εκτέλεσης ποικίλοι: κάψιμο στη πυρά, κρέμασμα, αποκεφαλισμός, στραγγαλισμός, πνιγμός — αν και για το τελευταίο πίστευαν πως οι μάγισσες δεν βουλιάζουν στο νερό, παρ’ όλα αυτά όμως επέμεναν να μην καταργούν την μέθοδο.

Οι διώξεις φτάνουν στο αποκορύφωμά τους μεταξύ 16ου και 18ου αιώνα, και στους καθολικούς αλλά κυρίως στους προτεστάντες, καθότι ο Λούθηρος τις αποκαλούσε «πουτάνες του Διαβόλου». Αναφορές έχουμε και στην λογοτεχνία με τις Μάγισσες του Σαίξπηρ, της Νύχτας της Βαλπούργης στον Φάουστ του Γκαίτε, από τον Γιόχαν Βέγιερ στο De praestigiis daemonum (1564), τον Ζαν Μποντέν στο Η δαιμονομανία των μάγων (1580), τον Μάρτιν ντελ Ρίο στο Disquisitionum magicarum libri sex (1599), τον Φραντσέσκο Μαρία Γκουάτσο με το Compendium maleficarum (1608), τον Τζόζεφ Γκλάνβιλ και το Saducismus triumphatus (1681), και σε πλείστα κηρύγματα έως τον 18ο αιώνα, όταν συγγραφείς σαν τον Ταρταρότι στο Περί της νυχτερινής συνευρέσεως των μαγισσών, αρχίζουν την απομυθοποίηση.

Αλλά ας δούμε μερικές περιπτώσεις διασήμων μαγισσών:

Agnes Sampson (1590), μαία για αγρότες στο East Lothian της Σκωτίας: κατηγορήθηκε ότι συμμετείχε σε μια συνάντηση μαγισσών με φιλοξενούμενο τον Διάβολο αυτοπροσώπως κι ότι είχαν σκοπό να προκαλέσουν μια υπερφυσική καταιγίδα που θα έπνιγε τη συνοδεία της Άννας της Δανίας, νύφης του βασιλιά Ιάκωβου Α’ της Αγγλίας, καθώς πήγαινε από την Κοπεγχάγη στη Σκωτία. Και το πέτυχαν, γιατί καταιγίδες χτύπησαν το ταξίδι της, αναγκάζοντας την να πάει από ένα λιμάνι στη Νορβηγία.

Μαθαίνοντας τα νέα ο βασιλιάς, πήγε να βρει τη νύφη του και όταν προσπάθησαν να περάσουν τη Βόρεια Θάλασσα πάλι μια τρομερή καταιγίδα τους ταλάνισε, αλλά αυτή τη φορά έφτασαν στη Σκωτία. Μόλις ο βασιλιάς επέστρεψε, ανέκρινε την Agnes και άλλες στο παλάτι Holyrood στο Εδιμβούργο. Αυτό ήταν η απαρχή των Δικών των Μαγισσών του North Berwick, που οδήγησε σε 70 εκτελέσεις. Για να αποσπάσουν την ομολογία της Agnes την βασάνισαν με ένα σιδερένιο φίμωτρο γνωστό σαν χαλινάρι των μαγισσών — σκωτσέζικη ανακάλυψη. Η Agnes ομολόγησε, μεταφέρθηκε στο κοντινό Castlehill και την στραγγάλισαν με ένα κολάρο πριν την κάψουν. Το φάντασμα της έχει θεαθεί στις λιτές αίθουσες του παλατιού Holyrood. Τώρα τι την ένοιαζε την Agnes στο χωριό της τι έκανε η άλλη στις θάλασσες, η ιστορία δεν μας το λέει.

Η Anna Koldings ή αλλιώς λεγόμενη η Μάνα του Διαβόλου: Δανέζα μάγισσα που κατηγορήθηκε και αυτή πως έριξε καταιγίδες στο πλοίο της Άννας της Δανίας. Γενικώς την Άννα της Δανίας φαίνεται όλες οι μάγισσες την είχαν άχτι και την θαλασσοπνίγαν, ανεπιτυχώς μεν, για κακό του κεφαλιού τους δε. Συναντήθηκε λοιπόν η Άννα (η μάγισσα, η άλλη ήταν πέρα δώθε με τα πλοία) με άλλες συναδέλφους της, όπου είπαν ξόρκια κατά της βασίλισσας. Συνελήφθη, βασανίστηκε και τελικά ομολόγησε και έδωσε άλλες πέντε, εκ των οποίων η μια ήταν σύζυγος του δημάρχου. Η Anna και άλλες 12 γυναίκες κάηκαν στο Kronborg, το παλάτι που αποτέλεσε το σκηνικό του Άμλετ του Σαίξπηρ.

Η Bridget Bishop ήταν η πρώτη αλλά όχι κι η τελευταία που εκτελέστηκε στην δίκη των Μαγισσών του Σάλεμ, το 1692. Η Bishop ήταν επιτυχημένη και διάσημη, είχε ταβέρνες και ντυνόταν και με προκλητικά κόκκινα φορέματα. Ε, τι περίμενε λοιπόν, δεν πρόσεχε και φυσικά το πλήρωσε. Οι κάτοικοι του Σάλεμ την κατηγόρησαν για πολλά, ότι είχε μαγέψει πέντε κορίτσια, ότι δηλητηρίασε ένα γουρούνι και έκανε κι επιθέσεις σε άντρες όταν κοιμόντουσαν. Είχε και κούκλες, έτσι της απέδωσαν ότι έκανε και βουντού. Έτσι μετά τους Ινδιάνους, σειρά είχαν οι μάγισσες, σύνολο 71 γυναίκες.

Merga Bien, γερμανίδα πλούσια κληρονόμος: το 1602, ήταν η πρώτη από 250 γυναίκες στο κυνήγι που εξαπέλυσε ο Balthasar von Dernbach, πρίγκιπας και ηγούμενος της πόλης. Ομολόγησε (αφού την είχαν κάνει νταούλι απ τα βασανιστήρια) πως δολοφόνησε τον δεύτερο σύζυγό της και τα παιδιά του με μαγεία, αφού είχε παραβρεθεί σε μια τελετή Σαμπάτ — το Σάββατο των μαγισσών. Αν και έγκυος, η Merga δεν γλύτωσε όπως υπαγόρευαν οι νόμοι, γιατί ομολόγησε ότι το αγέννητο παιδί της ήταν του διαβόλου. Η φωτιά περίμενε και πήγε άκλαυτη.

Katharina Henot,  γερμανίδα ταχυδρόμος, το 1627. Μια καλόγρια σε μια γυναικεία μονή την κατηγόρησε ότι προκάλεσε ασθένεια και θάνατο στις καλόγριες και ο αρχιεπίσκοπος τη συνέλαβε. Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής της, βασανίστηκε αλλά ποτέ δεν ομολόγησε. Στην φωτιά κι αυτή. Το 2012, μετά δηλαδή από περίπου 400 χρόνια, αθωώθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο της Κολωνίας, αλλά δεν νομίζω να την ενδιαφέρει ιδιαίτερα.

Εξαίρεση αποτελεί η Σουηδέζα υπηρέτρια Karin Svensdotter, η οποία ισχυρίστηκε ότι τα εφτά παιδιά της είχαν για πατέρα τον Βασιλιά των Ξωτικών. Δικάστηκε το 1656 και παρότι στη Σουηδία του 17ου αιώνα, η συνεύρεση με νεράιδες ήταν έγκλημα (δηλαδή για να καταλάβω, ήσουν ο τυχερός που πετύχαινε νεράιδα, σε ήθελε κιόλας, σου καθόταν, και δεν θα το κοκορευόσουνα σε όλη την γειτονιά; Γίνεται; Δεν γίνεται;) που τιμωρούνταν όπως ο σοδομισμός ή η κτηνοβασία. Μέχρι και οι αξιωματούχοι της εκκλησίας κατάλαβαν ότι επρόκειτο για σαλεμένο και, αντί να την κάψουν, άρχισαν να προσεύχονται να συνέλθει. Όντως έπιασαν οι προσευχές και αργότερα δήλωσε ότι δεν έχει δει καν νεράιδες, αν κι εμένα μου έχει μείνει η απορία κι ο θαυμασμός για τον πατέρα που και εφτά παιδιά της έκανε και την είχε πείσει ότι ήταν Βασιλιάς των Ξωτικών· ο τύπος πρέπει να ήταν φοβερός!

Kael Merrie — ή, αλλιώς, μας έκοψε το γάλα: δηλαδή η συγκεκριμένη Ολλανδή κατηγορήθηκε ότι παρέλυσε ένα γουρούνι, εμποδίζοντας το γάλα από το να γίνει βούτυρο, με αποτέλεσμα να αρρωσταίνουν τα παιδιά. Οι δίκες που ακολούθησαν ήταν οι μεγαλύτερες στις Κάτω Χώρες. Όλα αυτά για το γουρούνι! Αθωώθηκε, αλλά Ισπανοί μισθοφόροι την βρήκαν και την έπνιξαν στον ποταμό Μεύση (το γουρούνι πάλι, δεν έπαθε τίποτα).

Entjen Gellis, Ολλανδή μαμή: κατηγορήθηκε και ομολόγησε πως σκότωσε έμβρυα και νεογέννητα κατά τη διάρκεια των δικών των μαγισσών του Roermond το 1613, η πιο θανατηφόρα χρονιά για τις μάγισσες στις Κάτω Χώρες. Οι δικαστές συγκέντρωσαν 63 μάγισσες και τις καταδίκασαν σε θάνατο. Αργότερα, είπαν πως τα έργα τους ήταν πράξεις του Διαβόλου, αλλά δεν τους έδειξαν έλεος και παν κι αυτές καλιά τους.

Märet Jonsdotter: Εδώ μιλάμε για γλέντια τρελά. Λοιπόν η Jonsdotter κατηγορήθηκε πως συμμετείχε σε Σάββατο Μαγισσών από μια ντόπια βοσκοπούλα, την Gertrud Svendsdotter, που την ερευνούσε ένας ιερέας επειδή ο μικρός αδερφός της ισχυρίστηκε ότι πέρασε ένα κοπάδι κατσικιών μέσα από το νερό, όπως ο Μωυσής. Η βοσκοπούλα είπε ότι η Jonsdotter της το έμαθε αυτό και ότι της είχε κάνει γνωριμία και με τον Διάβολο. Φοβερά κονέ η Jonsdotter. Κατά τη διάρκεια της δίκης, ο πατέρας της βοσκοπούλας είπε πως η Jonsdotter τον καβάλησε σαν άλογο σε ένα χωριό που δεν μπορώ να προφέρω το όνομά του. Η Jonsdotter είχε και μια μικρή αδερφή, που τα έκανε χάλια στην δίκη, γιατί πήγε κι είπε ότι μαζί με την κατηγορούμενη, είχαν καβαλήσει αγελάδες (δεν κατάλαβα γιατί αυτό ήταν κακό) μετά τις έσφαξαν (ούτε αυτό είναι κακό, παρά μόνο για την αγελάδα) και πλάγιασαν με τον Διάβολο (ε αυτό τι το ήθελε, την έκαψε την άλλην). Η Jonsdotter όμως δεν ομολογούσε, οπότε δεν μπορούσαν να την εκτελέσουν. Αλλά η τρέλα της μαγείας συνέχισε να εξαπλώνεται στη Σουηδία και οι νόμοι που απαιτούσαν ομολογία για την εκτέλεση, τροποποιήθηκαν σύντομα. Όταν κατηγορήθηκε ξανά, ανακηρύχτηκε ένοχη και το 1672 η Jonsdotter έχασε το κεφάλι της.

Σουηδέζα πάλι, η μάγισσα Malin Matsdotter, που κάηκε ζωντανή, ήταν το τελευταίο θύμα. Κανένας άλλος δεν κάηκε ζωντανός στη Σουηδία για μαγεία. Το έθιμο ήταν το θύμα να απαγχονίζεται ή να αποκεφαλίζεται πριν καεί, αλλά δεν συνέβη το ίδιο και με την Malin Matsdotter, που αρνήθηκε να ομολογήσει. Η δίκη της έγινε στη Στοκχόλμη, όπου πίστευαν πως οι μάγισσες απήγαν παιδιά και τα πήγαιναν σε Σάββατο Μαγισσών. Οι ίδιες οι κόρες της Malin την κατηγόρησαν (κάνε παιδιά να δεις καλό), αν και εκείνη την εποχή ήταν μια φτωχή χήρα. Το 1676 εκτελέστηκε στην Στοκχόλμη μαζί με την άλλη μάγισσα Anna Simonsdotter. Ο μύθος λέει πως δεν ούρλιαξε γιατί οι μάγισσες δεν πονάνε.

Και για να κλείσω, συμβουλή μου κι αν θέλετε την ακούτε, εγώ για το καλό σας το λέω: τα «πήγα σε μάγισσες σε χαρτορίχτρες να δω που χάνεσαι όλες τις νύχτες», να τα προσέχετε, άλλωστε δεν τις χρειάζεστε για να δείτε που χάνεται, λίγο κουκούτσι μυαλό να έχετε, ξέρετε. Να μας ευχηθώ χρόνια πολλά κορίτσια, μέρα που είναι σήμερα και μακριά από την θράκα!

dimartblog

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ