Αριστοτέλης: Περί μελαγχολίας Μέρος Β

Στον Όμηρο ο θυμός είναι το όργανο της συγκίνησης και η έδρα του πόνου.

Aπο το βιβλίο «Μελαγχολία και Ιδιοφυία » εκδόσεις «Άγρα»

Απόδοση: Σάββας Μπακιρτζόγλου, ψυχολόγος-ψυχαναλυτής

Ο μελαγχολικός είναι κατ’ουσίαν πολυμορφικός: η μαύρη χολή προσφέρει στον εκ φύσεως μελαγχολικό εφόρου ζωής όλους τους χαρακτήρες των σταδίων της μέθης (με όλους τους προσήκοντες κινδύνους).

Στον μελαγχολικό περιέχονται εν δυνάμει όλοι οι χαρακτήρες των ανθρώπων γεγονός το οποίο φωτίζει τη θαυμαστή δημιουργικότητα τους. Η μαύρη χολή και το κρασί διαμορφώνουν χαρακτήρες, είναι δηλαδή ηθοποιοί, πλάθουν χαρακτήρες.  Η μαύρη χολή και το κρασί έχουν τα ίδια αποτελέσματα επειδή έχουν την ίδια φύση. Τα πάντα συντελούνται ρυθμιζόμενα από τη θερμότητα.  Η μαύρη χολή είναι ασταθής, ψυχρή ή θερμή. Αυτή είναι η κράση της μελαίνης χολής : πρόκειται για μείγμα ασταθές  το οποίο μπορεί να μεταπίπτει από τη μεγάλη θερμότητα στη μεγάλη ψυχρότητα.

Στη μελαγχολία υπάρχει η σταθερότητα της αστάθειας. Συχνά η κατάσταση της κατάπτωσης είναι η επαναφορά μιας υπερβολής . Έτσι οι σιωπηλοί είναι πολύ συχνά παράφρονες (εκστατικοί).

Η  έννοια της κράσης παραπέμπει στον Ιπποκράτη. Πρόκειται για την θεωρία των βασικών τεσσάρων χυμών: του αίματος, του φλέγματος, της κίτρινης χολής, και της μαύρης χολής. Κατά τον Ιπποκράτη η υγεία εναπόκειται στο καλό μείγμα των χυμών.

Το πάν αφορά στην ισορροπία -έννοια του «μέσου»  της αριστοτελικής «μεσότητας»-  του θερμού και του ψυχρού μέσα στην καρδιά, στην ισορροπία εντός του μείγματος δυο αντιπάλων δυνάμεων με αντίθετη φορά. Η μαύρη χολή στη φυσική της κατάσταση είναι ψυχρή και δε βρίσκεται στην επιφάνεια. Όταν περιέχεται σε υπερβολική ποσότητα στο σώμα προξενεί:

-αποπληξία: ξαφνική κατάρρευση σαν αυτήν που προέρχεται από θανάσιμο χτύπημα,  αίσθηση ασφυξίας που κάνει το σώμα εντελώς αναίσθητο. Κατά τον Αρεταίο (επιφανής έλληνας γιατρός (1830-1895), καθηγητής της ιατρικής και συγγραφέας συγγραμμάτων)  αυτό  ανήκει στην κατηγορία της παράλυσης. Κατά τον Ιπποκράτη μερικές φορές ο πάσχων από αποπληξία δε μπορεί να μιλήσει .

-αθυμία: αβουλία, μειωμένες επιδιώξεις, παρορμήσεις και επιθυμίες, έλλειψη διάθεσης και ευχάριστων  συναισθημάτων μέχρι αδιαφορίας/απάθειας. Πρόκειται για την καταθλιπτική κατάσταση .

-νάρκη: προσωρινή ελάττωση ή απώλεια των αισθήσεων και της κινητικής ικανότητας, πρόσκαιρη παράλυση προκαλούμενη από έντονο φόβο ή άλλο ισχυρό συναίσθημα.

-φοβίες: κατά τον Ιπποκράτη αν η δυσθυμία και ο φόβος έχουν μεγάλη διάρκεια αυτό είναι ένδειξη μιας μελαγχολικής κατάστασης.

Αν το κράμα της μαύρης χολής είναι ψυχρότερο απ’όσο πρέπει επιφέρει παράλογη δυσθυμία. Αυτοί οι άνθρωποι τείνουν περισσότερο προς το βρόχο αυτοκτονία).

Στο άκρο της δυσθυμίας, (δυσφορία για την ύπαρξη) στο τέρμα της αθυμίας (κατάθλιψη, απουσία κάθε επιθυμίας για ύπαρξη) υπάρχει η απελπισία, ο θάνατος και η αυτοκτονία. Ο Ιπποκράτης συστήνει να χορηγείται κάθε πρωί χυμός από ρίζα μανδραγόρα.

Πρόκειται για δικότυλο φυτό με σαρκώδη και διχαλωτή ρίζα το οποίο θυμίζει ανθρώπινο σώμα. Είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις ναρκωτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες. Λαϊκές δοξασίες του αποδίδουν αφροδισιακές ιδιότητες.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει την περίπτωση κάποιας ασθενούς σε οξεία έξαψη η οποία είχε παραφρονήσει. Είχε φόβους και τρόμους από το σκοτάδι, επιθυμία για αυτοκτονία, σφίξιμο στην καρδιά. Ο θυμός της ταραγμένος και σε αφωνία είχε αλλοιωθεί και αυτός.

Στον Όμηρο ο θυμός είναι το όργανο της συγκίνησης και η έδρα του πόνου. Η αθυμία, η ευθυμία, η δυσθυμία είναι τρόποι με τους οποίους το άτομο αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του στο κόσμο. Αισθάνεται ότι ζει μέσα στην ευεξία ή μέσα στη θλίψη

Η άρρωστη κατονόμαζε φοβερά πράγματα που την πρόσταζαν να πηδήξει, να ριχτεί σε πηγάδια, να κρεμαστεί γιατί τάχα αυτό ήταν το καλύτερο. Όταν δεν υπήρχαν φαντάσματα υπήρχε ένα είδος ηδονής που την έκανε να ποθεί το θάνατο σα να ήταν κάτι καλό. Η αυτοκτονία με βρόχο φαντάζει περισσότερο γυναικεία, ενώ το ξίφος είναι το όργανο του ανδρικού θανάτου (πχ θάνατος του Αίαντα). Όσοι κυριεύονται από δυσθυμία επειδή μειώνεται η θερμότητα τους τείνουν περισσότερο προς το βρόχο. Οι περισσότερες αυτοκτονίες παρατηρούνται στους πολύ νέους και στους γέρους.  Στους γέρους η θερμότητα μειώνεται από την ηλικία ενώ οι νέοι το παθαίνουν από τη φύση τους και η θερμότητα τους μειώνεται από μόνη της. Γι αυτό τα παιδιά είναι πιο εύθυμα ενώ οι γέροντες πιο δύσθυμοι, διότι τα μεν παιδιά είναι θερμά, οι δε γέροντες ψυχροί. Τα γηρατειά είναι ένα είδος κατάψυξης. Μερικοί αυτοκτονούν μετά το μεθύσι διότι η θερμότητα που δημιουργεί το κρασί είναι επείσακτη (απέξω, εξωτερικό αίτιο) και μόλις σβήσει επέρχεται το κακό. Αυτοκτονούν εκείνοι των οποίων η θερμότητα σβήνει ξαφνικά έτσι ώστε όλοι να απορούν επειδή προηγουμένως δεν είχαν δώσει κανένα σημάδι.

Αν η μαύρη χολή υπερθερμανθεί τείνει να βγει προς τα έξω και προκαλεί ευθυμίασυνοδευόμενη από :

-τραγούδια : κατάσταση υπερδιέγερσης στα όρια του παθολογικού.

-έκσταση :  έξοδος από τον εαυτόν (έκστασις του Ηρακλή, του Αίαντα, του Μαρακού του Συρακούσιου. Ο τελευταίος ήταν ο καλύτερος ποιητής όταν βρισκόταν  πάνω στην κρίση της τρέλας του).  Πρόκειται για μανικούς (άνθρωποι μανικοί και ευφυείς) με μανικά ή ενθουσιαστικά νοσήματα. Η μανία ορίζεται ως η έκστασης της διάνοιας (μελαγχολικαί εκστάσεις).

Η έκσταση αποδίδει γενικά την έννοια της τρέλας (έξοδος από τη φυσική κατάσταση). Μέσω της εκστάσεως η μαύρη χολή μπορεί να βγαίνει προς τα έξω. Όταν η θερμότητα της μαύρης χολής είναι κοντά στα κέντρα της νοήσεως τότε προκύπτουν τα νοσήματα της τρέλας ή της ιερής μανίας (μανικά ή ενθουσιαστικά). Από κει γίνονται οι σίβυλλες (κατά την αρχαιότητα γυναίκες που σε κατάσταση έκστασης προφήτευαν τα μέλλοντα) και οιβάκιδες και οι ένθεοι οι οποίοι εκ φύσεως έχουν αυτήν την ιδιοσυγκρασία (φυσικό κράμα).

-εξανθήματα: όταν η (θερμασμένη) μαύρη χολή βγαίνει από το δέρμα δημιουργεί εξελκώσεις, δηλαδή εκ φύσεως εκζέσεις όπως τα έλκη του Ηρακλή.

Η μαύρη χολή είναι ένα απόθεμα, κατάλοιπο το οποίο κατακρατείται, ένα περίττωμα, ένα περίσσευμα το οποίο παραμένει ενεργό στο σώμα(η θεωρία των κατάλοιπων είναι αριστοτελική, δεν βρίσκεται στον Ιπποκράτη).  Έτσι, όσοι βγάζουν πολύ από το περίσσευμα μαζί με το σπέρμα είναι πιο εύθυμοι γιατί ξαλαφρώνουν. Ανακουφίζονται μέσα από την σπερματική έκχυση. Η λέξη «περιττός» φανερώνει αυτό που είναι σε περίσσεια, σε υπερβολή, αλλά επίσης, μεταφορικά, το εξαίρετο (τα φυτά που έχουν εξαιρετικό άρωμα ονομάζονται «τα περιττά τη οσμή». Ο έξοχος (ο περιττός) άνθρωπος είναι εκείνος ο οποίος διαθέτει  κατάλοιπο (περίττωμα) σε υπερβολική ποσότητα. Πρόκειται για τη σχέση ανάμεσα στο πλεονάζον αυτό υλικό, αυτόν τον «ηλίθιο» χυμό (μαύρη χολή) και τη δημιουργικότητα του πνεύματος, την ορμή της φαντασίας. Τόσο ο χυμός του σταφυλιού όσο και το κράμα της μαύρης χολής περιέχουν αέρα (αεριούχα). Το κρασί περιέχει αέρα που είναι ο αφρός του. Αυτός είναι ο λόγος που το κρασί προξενεί ερωτική διέγερση επειδή ακριβώς σχετίζεται με τον αέρα. Το πέος από μικρό μεγαλώνει επειδή γεμίζει αέρα. Τόσο η διοχέτευση του σπέρματος κατά την ερωτική πράξη όσο και η έκχυσή του γίνονται με ώθηση του αέρα. Έτσι το μαύρο κρασί κάνει τους ανθρώπους «πνευματώδεις» δηλαδή γεμάτους αέρα. Το ίδιο πνευματώδεις κάνει τους ανθρώπους και η μαύρη χολή (πνευματώδεις μελαγχολικοί). Οφείλουμε να διακρίνουμε ανάμεσα :

-στη μελαγχολία ως αρρώστια με την έννοια του επεισοδίου, του τυχαίου περιστατικού. Πρόκειται εδώ για μια τυχαία υπέρβαση του μέτρου της (μαύρη χολή)  η οποία οδηγεί σε μια παθολογική περίοδο .

-στη μόνιμη παρουσία σ΄ένα άτομο μιας ποσότητας μαύρης χολής η οποία το κάνει μελαγχολικό (φυσική ιδιότητα). Εδώ το άτομο δεν είναι κατ’ανάγκην άρρωστο αλλά έχει μια ροπή προς της αρρώστια. Πρόκειται γι αυτό το οποίο οι λατίνοι ονομάζουν proclivitas ήdeclivitas (προσπάθεια, προδιάθεση), ένα εγγενές κράμα μαύρης χολής που συνιστά το φυσικό ενός ανθρώπου. Μπορεί να υπάρχει μια υγεία του μελαγχολικού, ένα καλό κράμα αστάθειας, μια υγεία η οποία συνιστάται στην κανονικότητα του αντικανονικού, στην ομαλότητα της ανωμαλίας, μια κατάσταση πρόσκαιρη και εύθραυστη. Πρέπει λοιπόν ο μελαγχολικός να αγρυπνεί και να προσέχει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Α’ 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Γ'

Βιβλιογραφία:

Αριστοτέλης :  «Μελαγχολία και Ιδιοφυία» εκδόσεις «Άγρα», Αθήνα 1998.

Κοπιδάκης Μιχάλης, Καθηγητής Κλασσικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών «Βελλεροφόντης, Ευριπίδης, Αριστοτέλης: περιττοί και μελαγχολικοί» στο «Ορώμενα, τιμή στον Αριστοτέλη», Συλλογικό έργο εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2002.

psychografimata

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ