Παγίδες ζωής: τι είναι (Ι)

Μήπως μπλέκετε σε σχέσεις χωρίς κατανόηση; Φοβάστε να δείξετε τον πραγματικό εαυτό σας, μήπως και σας απορρίψουν; Βάζετε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές σας; Μήπως αισθάνεστε ότι πρέπει, με κάθε κόστος, να αγωνίζεστε για το καλύτερο, κι αυτό αποδεικνύεται συνεχώς λιγότερο καλό;

Οι έντεκα πιο συνηθισμένες «παγίδες ζωής», οι στερεότυποι εκείνοι τρόποι με τους οποίους ανακυκλώνουμε τα σενάρια της ζωής μας και εξαιτίας των οποίων βιώνουμε μια συνεχή δυσφορία ή δυσλειτουργούμε σε διαπροσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο,  αποτέλεσαν το αντικείμενο μελέτης των ψυχολόγων Jefrey Young και Janet Klosko, οι οποίοι εισήγαγαν την έννοια των σχημάτων και τη Θεραπεία Σχημάτων.

Τι είναι μια παγίδα;

Οι παγίδες (ή αλλιώς σχήματα) αναπτύσσονται κατά τον Young ως αποτέλεσμα τοξικών εμπειριών της παιδικής μας ηλικίας. Ένα σχήμα είναι δηλαδή:

• ένα ευρύ, διάχυτο πρόβλημα ή μοτίβο
• αποτελούμενο από μνήμες, συναισθήματα, σκέψεις και σωματικές αισθήσεις
• που αφορά τον εαυτό και τις σχέσεις με τους άλλους
• που δημιουργήθηκε στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία
• που αναπτύχθηκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής και
• που είναι δυσλειτουργικό σε σημαντικό βαθμό.

Οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές αναπτύσσονται ως απάντηση στις παγίδες.

 Η ειρωνεία της επανάληψης

Στην ενήλικη ζωή οι παγίδες διεγείρονται από γεγονότα, τα οποία αντιλαμβανόμαστε (ασυνείδητα) ως παρόμοια με τις τραυματικές εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας. Όταν κάποια από τις παγίδες ενεργοποιηθεί, βιώνουμε ένα ισχυρό αρνητικό συναίσθημα, όπως: θλίψη, ντροπή, φόβο ή οργή.

Οι παγίδες παλεύουν να επιβιώσουν, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης ανάγκης για συνέπεια. Αν και η παγίδα προκαλεί πόνο, είναι άνετη και οικεία. Έχει «σωστή» αίσθηση. Οι άνθρωποι νιώθουν να ελκύονται από γεγονότα που ενεργοποιούν τις παγίδες τους. Παραδόξως, τους  οδηγούν άθελά τους να αναπαράγουν στην ενήλικη ζωή τους τις συνθήκες της παιδικής ηλικίας, που ήταν τόσο βλαπτικές γι’ αυτούς.

Η δυσλειτουργική φύση των παγίδων συνήθως γίνεται εξαιρετικά εμφανής αργότερα στη ζωή, όταν οι άνθρωποι συνεχίζουν να διαιωνίζουν τις παγίδες τους στις αλληλεπιδράσεις τους με τους άλλους ανθρώπους, έστω και αν οι αντιλήψεις τους δεν είναι πια ακριβείς.

 Πώς αναπτύσσονται οι παγίδες;

Η κληρονομικότητα, η έμφυτη ιδιοσυγκρασία και το περιβάλλον, τα πρώιμα τραυματικά γεγονότα αλληλεπιδρούν. Ως αποτέλεσμα αυτής της αλληλεπίδρασης προκύπτουν οι παγίδες.

Πρώιμες εμπειρίες: οι τοξικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας είναι η πρωταρχική πηγή των παγίδων. Οι παγίδες, που αναπτύσσονται νωρίτερα και ισχυρότερα ανακύπτουν συνήθως μέσα από την οικογένεια. Σε μεγάλο βαθμό, η δυναμική της οικογένειας είναι η δυναμική ολόκληρου του πρώιμου κόσμου του παιδιού. Άλλες επιρροές είναι οι φίλοι, το σχολείο, οι κοινωνικές ομάδες, η κουλτούρα του περιβάλλοντος. Οι παγίδες, που αναπτύσσονται αργότερα δεν είναι τόσο γενικές ή διάχυτες ή τόσο έντονες.

Ιδιοσυγκρασία: η ιδιοσυγκρασία καθορίζει εν μέρει το κατά πόσο το άτομο ταυτίζεται με τα χαρακτηριστικά ενός «σημαντικού άλλου» και τα εσωτερικεύει.

Κάθε παιδί έχει μια μοναδική και διακριτή προσωπικότητα ή ιδιοσυγκρασία από τη γέννησή του. Η συναισθηματική ιδιοσυγκρασία αλληλεπιδρά με τα οδυνηρά γεγονότα της παιδικής ηλικίας για τη δημιουργία των παγίδων. Οι διαφορετικές ιδιοσυγρασίες εκθέτουν επιλεκτικά τα παιδιά σε διαφορετικές περιστάσεις της ζωής (για παράδειγμα: ένα επιθετικό παιδί είναι ίσως πιο πιθανό να προκαλέσει τη σωματική κακοποίηση από ένα βίαιο γονέα, σε σχέση με ένα παθητικό παιδί). Επιπλέον, οι διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες καθιστούν σε διαφορετικό βαθμό τα παιδιά ευάλωτα σε παρόμοιες περιστάσεις της ζωής. Ένα εξαιρετικά ευνοϊκό ή αρνητικό πρώιμο περιβάλλον μπορεί να κάμψει τη συναισθηματική ιδιοσυγκρασία σε σημαντικό βαθμό και το αντίστροφο.

Τι χρειάζεται ένα παιδί για να αναπτυχθεί;

Τα παιδιά έχουν κάποιες βασικές συναισθηματικές ανάγκες, που χρειάζεται να καλυφθούν. Οι ανάγκες αυτές είναι καθολικές, τις έχουν δηλαδή όλοι οι άνθρωποι, αν και κάποιοι έχουν εντονότερες ανάγκες από άλλους.

Οι παγίδες προκύπτουν από ανεκπλήρωτες συναισθηματικές ανάγκες κατά την παιδική ηλικία. Οι πέντε πυρηνικές συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων είναι:

• Βασική ασφάλεια: ασφάλεια, σταθερότητα, φροντίδα και αποδοχή
• Επαφή με τους άλλους
• Αυτονομία
• Αυτοεκτίμηση
• Αυτοέκφραση
• Ρεαλιστικά όρια
• 
  
• Συγγραφή άρθρου:

Κατερίνα ΚοντογιαννάτουΨυχολόγος ΑΠΘ- Ειδ.στη γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία
Πιστοποιημένη Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού
Συντονίστρια Σχολών Γονέων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Young, J. E., & Klosko, J. S. (2013). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα, Πατάκη.
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Θεραπεία Σχημάτων: Ένας οδηγός για τον θεραπευτή. Αθήνα, Πατάκη.

e-psychology

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ