Placebo

Ο όρος placebo (πλασέμπο), προέρχεται από το λατινικό ρήμα placere (placebo= θ΄ αρέσω) και αναφέρεται σε ουσίες χωρίς φαρμακολογική δράση (π.χ. ζάχαρη, αλεύρι κ.λπ.) με φαρμακολογική όμως μορφή (χάπι, κάψουλα, ένεση κ.λπ.), δίδεται σε ασθενείς με το τυπικό και την «επισημότητα» του πραγματικού φαρμάκου, αλλά το μόνο δραστικό συστατικό του είναι η δύναμη της πίστης!

Δηλαδή οι θετικές προσδοκίες που γεννάει στους ασθενείς, οι οποίοι νομίζουν ότι πήραν πραγματικό φάρμακο! Η παράθεση και μόνο μερικών σχετικών πειραματικών δεδομένων δείχνουν τις εκπληκτικές δυνατότητες του ανθρώπινου ψυχισμού, αν αυτός «πυροδοτηθεί» με τον κατάλληλο τρόπο…

Το 1949, η φαρμακευτική βιομηχανία των ΗΠΑ επινόησε μια νέα κατηγορία φαρμάκων – τα αντισταμινικά – τα οποία είχαν αντιαλλεργική, αντι-ασθματική δράση και υποτίθεται ότι εμποδιζαν το … κρυολόγημα! Αμέσως η διαφημιστική μηχανή μπήκε σε δράση και ανακοίνωσε την εμφάνιση ενός νέου φαρμάκου – θαύματος ενάντια στα συμπτώματα του κρυολογήματος…

Ο στρατός των ΗΠΑ ενδιαφέρθηκε γι΄ αυτό το φάρμακο, δεδομένου ότι μεγάλος αριθμός στρατιωτών κρυολογούσαν κατά την διάρκεια των ασκήσεων και μέρος αυτών των κρυολογημάτων εξελισσόταν κατόπιν σε βρογχίτιδες και λοιπές παθήσεις των πνευμόνων. Επιφόρτισε λοιπόν τον στρατιωτικό γιατρό Hoagland να πραγματοποιήσει μια δοκιμασία (test) επαλήθευσης της θεραπευτικής δράσης των φαρμάκων, πριν δώσει παραγγελία. Ο Hoagland για να επιβεβαιώσει τη θεραπευτική δράση των φαρμάκων μοίρασε τους ασθενείς σε τρεις όμοιες ομάδες: 

Η 1η ομάδα: δεν πήρε κανένα φάρμακο και το κρυολόγημα αφέθηκε να εξελιχθεί φυσικά.
Η 2η ομάδα: πήρε σε τακτά χρονικά διαστήματα χάπια αντισταμινικών (πραγματικό φάρμακο).
Τέλος η 3η ομάδα: πήρε σε τακτά χρονικά διαστήματα χάπια, ακριβώς της ίδιας εμφάνισης και χρώματος με τα προηγούμενα, αλλά τα οποία περιείχαν απλώς ζάχαρη (λακτόζη), χωρίς καμία φαρμακολογική δράση.

Σαράντα ώρες αργότερα η καταγραφή των αποτελεσμάτων έδειξε ότι: Οι ασθενείς της πρώτης ομάδας που δεν είχαν πάρει τίποτα συνέχισαν να υποφέρουν από κρυολόγημα – συνάχι. Το 35% των ασθενών της 2ης ομάδας που είχαν πάρει το πραγματικό φάρμακο, είχαν γίνει καλά. Αλλά το εκπληκτικό συνέβη με την τρίτη ομάδα, όπου επίσης το 35% των ασθενών που είχαν πάρει το εικονικό-φάρμακο (το ψευτοφάρμακο ή placebo) είχαν και αυτοί θεραπευτεί!!!

Ο Hoagland ανακοίνωσε τότε ότι σύμφωνα με τα αποτελέσματα του πειράματος, τα αντισταμινικά δεν άσκησαν ενάντια στο κρυολόγημα – συνάχι, παρά μόνον την δύναμη της υποβολής και στερούνται κάθε φαρμακολογικής δράσης. Ο στρατός των ΗΠΑ δεν έδωσε παραγγελία…

Το θέμα όμως έκανε μεγάλο θόρυβο και άρχισαν αμέσως δεκάδες πειραματικών ερευνών ίδιου τύπου χρησιμοποιώντας placebo… Από τότε χρονολογούνται οι έρευνες για την «πίστη» που είναι σίγουρο ότι θα αλλάξουν πολλά στην νοοτροπία και στην αντιμετώπιση των ασθενειών, καθώς θα γίνονται όλο και γνωστότερες. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μερικές από αυτές:

• Μια χτυπητή περίπτωση του αποτελέσματος του πλασέμπο αφορά δυο ομάδες ασθενών με αιμορραγικά έλκη. Στη μια ομάδα ο γιατρός είπε ότι επρόκειτο να πάρουν ένα φάρμακο που αναμφίβολα θα τους ανακούφιζε. Στη δεύτερη ομάδα ειπώθηκε ότι θα τους έδιναν ένα νέο πειραματικό φάρμακο για την αποτελεσματικότητα του οποίου υπήρχαν ακόμη αμφιβολίες. Φυσικά το ίδιο ψευτο-φάρμακο (placebo) δόθηκε και στις δυο ομάδες. Το αποτέλεσμα; 70% των ασθενών της πρώτης ομάδας παρουσίασε σημαντική βελτίωση! Στη δεύτερη ομάδα μόνο το 25% παρουσίασαν βελτίωση στην κατάστασή τους. Είναι φανερό ότι η μοναδική διαφορά στη θεραπεία, ήταν η θετική προσδοκία που είχε η πρώτη ομάδα χάρη στην εισήγηση του γιατρού για το χάπι!

Αναρίθμητες άλλες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει τα εκπληκτικά αποτελέσματα της θετικής προσδοκίας. Τα αποτελέσματα των ανωτέρων πειραμάτων πυροδότησαν μια νέα σειρά από έρευνες, αφού έγινε σαφές ότι η επιστήμη βρισκόταν μπροστά σε μια συγκλονιστική ανακάλυψη!

• Ο Δρ. Χένρι Κ. Μπίτσερ (Henry K. Beecher) και ο Δρ. Λούις Λαζάνια (Louis Lasagna) του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ μελέτησαν το μετεγχειρητικό πόνο. Σε μερικούς ασθενείς χορηγούσαν μορφίνη, σε άλλους πλασέμπο. Το 52% από τους ανθρώπους που πήραν μορφίνη ανέφεραν ανακούφιση. Αλλά την ίδια ανακούφιση ανέφεραν και το 42% από όσους πήραν πλασέμπο. Δηλαδή το πλασέμπο αποδείχθηκε σχεδόν το ίδιο αποτελεσματικό με τη μορφίνη! Εξίσου εντυπωσιακό όμως είναι πως οι Μπίτσερ και Λαζάνια ανακάλυψαν, ότι όσο πιο σοβαρός είναι ο πόνος, τόσο πιο αποτελεσματικό είναι το πλασέμπο!

• Άλλη καταπληκτική περίπτωση αποτελούν οι 83 ασθενείς με αρθρίτιδα που τους δόθηκαν χάπια με ζάχαρη αντί για τα συνηθισμένα τους φάρμακα, όπως η ασπιρίνη και η κορτιζόνη. Παράλληλα μια δεύτερη ομάδα πήρε το συνηθισμένο της κανονικό φάρμακο. Το ποσοστό των ασθενών που ένιωσαν ανακούφιση, ήταντο ίδιο ανάμεσα σε εκείνους που πήραν χάπια ζάχαρης (πλασέμπο) και σε εκείνους που πήραν συμβατικά φάρμακα! Επιπλέον, όταν στους ασθενείς που είχαν πάρει χάπια και δεν είχαν αναφέρει ανακούφιση, έγιναν ενέσεις πλασέμπο – αυτή τη φορά με αποστειρωμένο νερό – το 64% από αυτούς ανέφεραν ανακούφιση ή βελτίωση! (Προφανώς οι ενέσεις ενέπνευσαν μεγαλύτερη θετική προσδοκία από ότι τα χάπια, αδιάφορης της ιατρικής αξίας και των δυο)!

• Υπεύθυνοι γιατροί του Εθνικού Ινστιτούτου Γηριατρικής στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας μελέτησαν τα αποτελέσματα ενός νέου φαρμάκου σχεδιασμένου να προάγει την υγεία και τη μακροζωία, ενεργοποιώντας το ενδοκρινικό σύστημα. Εκατόν πενήντα ομάδες των πενήντα. Η πρώτη ομάδα δεν πήρε το φάρμακο, η δεύτερη πήρε πλασέμπο και μόνο στην τρίτη δόθηκε το καινούργιο φάρμακο.
Οι γιατροί παρακολούθησαν και τις τρεις ομάδες επί αρκετά χρόνια. Τα μέλη της ομάδας που δεν πήρε τίποτε, είχαν παρόμοια ποσοστά θανάτου και συχνότητας ασθενειών, με συνομηλίκους τους στις ίδιες γεωγραφικές περιοχές και συνθήκες που ζούσαν κι αυτοί.
Τα άτομα της δεύτερης ομάδας (που είχε πάρει το πλασέμπο)έδειξαν ουσιαστική βελτίωση στην υγεία τους και μειωμένη αναλογία θανάτων σε σχέση με την πρώτη ομάδα! Η τρίτη ομάδα που είχε πάρει το κανονικό φάρμακο, έδειξε σε σχέση με τη δεύτερη, βελτίωση στην ίδια αναλογία που είχε δείξει η δεύτερη ομάδα σε σχέση με την πρώτη!

Συμπέρασμα: παρόλο που και το φάρμακο συνετέλεσε σημαντικά στη μακροζωία και στην υγεία των ατόμων που το πήραν, η επίδραση του πλασέμπο ήταν τέτοια, ώστε μπορούσε να προκαλεί από μόνο του βελτίωση και στην εξέλιξη της ασθένειας και στη διάρκεια της ζωής!

ΌΧΙ ΜΟΝΟ ΤΑ ΧΑΠΙΑ….

Τα αποτελέσματα του πλασέμπο δεν περιορίζονται μόνο στη λήψη χαπιών ζάχαρης… Σε ολόκληρη την ιστορία της ιατρικής έχει εφαρμοσθεί με αμέτρητους τρόπους. Ένας από τους πιο γνωστούς είναι η περιορισμένη αφαίμαξη του ασθενή που συνηθιζόταν το Μεσαίωνα. Η ίδια η αφαίμαξη δεν αποτελεί ουσιαστική μέθοδο θεραπείας, αλλά ήταν συχνά αποτελεσματική, προφανώς γιατί όλοι – συμπεριλαμβανομένου και του γιατρού – πίστευαν στην αποτελεσματικότητα της! Εδώ θα μπορούσαμε να αναφερθούμε βέβαια σε αναρίθμητες μεθόδους «λαϊκής» θεραπείας, που ενώ είχαν επιβεβαιωμένα αποτελέσματα, όταν απομυθοποιήθηκαν από τον δυτικό «επιστημονικό τρόπο σκέψης» σταμάτησαν πράγματι να λειτουργούν!

Η ίδια εξήγηση ισχύει και για μερικές χειρουργικές επεμβάσεις που ήταν της μόδας τα τελευταία πενήντα χρόνια. Φαίνονταν να έχουν αξιοσημείωτα αποτελέσματα, παρά το γεγονός ότι σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις οι επιστήμονες έχουν σοβαρές αμφιβολίες για την αξία τους. Έτσι παρατηρείται συχνά το φαινόμενο να αναφέρουν πολλοί ασθενείς ότι αισθάνονται καλύτερα από μη αναγκαίες αφαιρέσεις της… μήτρας ή των αμυγδαλών! Για άλλη μια φορά τα αποτελέσματα μπορούν να αποδοθούν, στην πίστη του ασθενή στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας και στην εμΠΙΣΤ(Η)οσύνη του προς το γιατρό.

Το αποτέλεσμα εξαρτάται τόσο από τη μέθοδο και την πειστικότητα του γιατρού, όσον αφορά τη χορήγηση των φαρμάκων, όσο και από την διαδικασία με την οποία εγκρίνονται τα φάρμακα. Όλοι ξέρουν ότι κάθε νέο φάρμακο πρέπει να δοκιμαστεί πολύ από τις φαρμακευτικές εταιρείες, για να πάρει την έγκριση της πολιτείας. Η τελευταία συχνά αποσύρει βλαβερές τροφές και φάρμακα από την αγορά, πράγμα που εμπνέει περισσότερη εμπιστοσύνη στο κοινό. Έτσι όταν η έρευνα, τα τεστ και η έγκριση μιας αξιόπιστης πολιτείας, συνδυάζονται με μερικές επιτυχίες που αναγνωρίζονται δημόσια, όπως συνέβη στην περίπτωση του εμβολίου της πολιομυελίτιδας, τότε το τυπικό της κοινωνικής αποδοχής της ιατρικής θεραπείας έχει συμπληρωθεί. Η πίστη του κοινού ότι το φάρμακο που συνιστάται από το γιατρό είναι αποτελεσματικό ενισχύεται, και η φαρμακευτική εταιρεία καρπώνεται και οφέλη… πλασέμπο!

• Ένα συγκλονιστικό σχετικό περιστατικό των θετικών αποτελεσμάτων του πλασέμπο έχει αναφερθεί από το Δρ. Μπρούνο Κλόπφερ (Bruno Klopfer), έναν ερευνητή που συμμετείχε στην πειραματική χορήγηση του φαρμάκου Krebiozen. Το Krebiozen είχε γνωρίσει στην Αμερική εντυπωσιακή δημοτικότητα το 1950, σαν «θεραπευτικό» του καρκίνου και είχε εγκριθεί από την Αμερικανική Εταιρεία και τη Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ. Ένας ασθενής του Δρα Κλόπφερ είχε λεμφοσάρκωμα, μια πολύ προχωρημένη κακοήθεια, διάσπαρτη στους λεμφαδένες. Ο ασθενής είχε πελώριες μάζες όγκων σε ολόκληρο το σώμα του και βρισκόταν σε τόσο απελπιστική κατάσταση σωματικά, ώστε έπρεπε συχνά να αναπνέει με μάσκα οξυγόνου και κάθε δυο μέρες, του αφαιρούσαν υγρό από το θώρακα. Όταν ανακάλυψε ότι ο Δρ. Κλόπφερ είχε σχέση με την έρευνα επάνω στο Krebiozen, τον παρακάλεσε να του κάνει θεραπεία. Ο Κλόπφερ συμφώνησε και η ανάρρωση του ασθενή υπήρξε καταπληκτική. Μέσα σε λίγο χρόνο οι όγκοι είχαν συρρικνωθεί θεαματικά και ο ασθενής μπορούσε πια να ξαναρχίσει φυσιολογικά τη ζωή, πετώντας ακόμη με το ιδιωτικό του αεροσκάφος!
Τότε όμως άρχισαν να δημοσιεύονται τα αρνητικά αποτελέσματα του Krebiozen από την Αμερικανική Ιατρική Εταιρεία και τη Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων… Αμέσως ο ασθενής πήρε δραματική στροφή προς το χειρότερο και επανήλθε στην προ-πλασέμπο κατάσταση!
Τότε ο Κλόπφερ αντιλαμβανόμενος ότι η εξέλιξη ήταν κρίσιμη για τον ασθενή και ότι αυτή η κρισιμότητα δικαιολογούσε κάποια «έκτακτα μέτρα», είπε στον άρρωστο ότι σ΄ αυτόν ειδικά είχε χορηγήσει ένα νέο υπερβελτιωμένο, πιο δυνατό Krebiozen, που έδινε καλύτερα αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα ο Κλόπφερ του έκανε ενέσεις απλού αποστειρωμένου νερού. Εντούτοις, η ανάρρωση του ασθενή ήταν ακόμα πιο θεματική! Για μια ακόμη φορά οι ογκώδεις μάζες διαλύθηκαν, το θωρακικό υγρό εξαφανίστηκε, ο ασθενής ξανάρχισε να περπατάει και γύρισε πάλι στις πτήσεις του. Δεν παρουσίασε συμπτώματα της ασθένειας για περισσότερους από δυο μήνες. Η πίστη του από μόνη της – και ανεξάρτητα από την αξία του φαρμάκου – είχε σαν αποτέλεσμα την ανάρρωση του.
Από ειρωνεία της τύχης όμως, ακριβώς τότε εμφανίστηκαν στον τύπο περισσότερα ρεπορτάζ για τα τεστ της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας που έλεγαν «πειραματικές έρευνες σε εθνικό επίπεδο έδειξαν ότι το Κrebiozen είναι άχρηστο στη θεραπεία του καρκίνου»… Μέσα σε λίγες μέρες ο ασθενής ήταν νεκρός!!

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑΣ

• Αναβολή θανάτου λόγω γιορτής! Μπορούν τα άτομα να παρατείνουν τη ζωή τους μέχρις ότου συμβεί κάποιο ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός; Η απάντηση που επιβάλλει η καθημερινή εμπειρία είναι σίγουρα «ναι»!

Όπως αναφέρει και το «JAMA», το περιοδικό της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας, πολλές πρόσφατες μελέτες τείνουν να αποδείξουν ότι σε περίοδο γιορτής, οι άνθρωποι πεθαίνουν λιγότερο:

Στον κινέζικο πληθυσμό, η θνησιμότητα μειώνεται κατά 35,1% την εβδομάδα που προηγείται της γιορτής του «Οίκου της Σελήνης» και αυξάνεται αντίστοιχα, στη διάρκεια της επόμενης εβδομάδας! Η μελέτη που έγινε για τον κινεζικό πληθυσμό, αποδείχθηκε ιδιαίτερα εύγλωττη, αν λάβουμε υπόψη ότι παρόλο που η ημερομηνία της γιορτής αλλάζει κάθε χρόνο, τα αποτελέσματα παραμένουν σταθερά!

Οι δόκτορες Phillips και Κing απέδειξαν ακόμη, ότι η θνησιμότητα της εβραϊκής κοινότητας μειώνεται πριν από το εβραϊκό Πάσχα – επίσης κινητή γιορτή – και αυξάνεται αμέσως μετά. Στις μη εβραϊκές ομάδες ελέγχου, που παρατήρησαν οι δυο γιατροί, δεν διαπιστώθηκε καμία τέτοια μεταβολή. Οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι ορισμένοι Εβραίοι.. αναβάλουν το θάνατό τους, μέχρι το τέλος αυτής της τόσο σημαντικής γι΄ αυτούς γιορτής!

Το φαινόμενο placebo δεν περιορίζεται μόνο στην ιατρική και την ψυχολογία αλλά είναι ένα φαινόμενο με καθολική ισχύ, το οποίο συναντάται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και φέρει διαφορετικό όνομα ανάλογα με τον επιστημονικό τομέα στον οποίο μελετάται. Π.χ στην ψυχοπαιδαγωγική ονομάζεται «φαινόμενο Πυγμαλίων». Τα σχετικά πειράματα – και στην Ελλάδα – έδειξαν ότι αν «πληροφορήσεις» έναν ανυποψίαστο εκπαιδευτικό, για το δήθεν υψηλό νοητικό επίπεδο της τάξης του, η απόδοση των παιδιών μετά από τέσσερις μήνες αυξάνεται κατακόρυφα! Στην κοινωνική ψυχολογία αποκαλείται φαινόμενο «Hawthorne». Αν οι εργαζόμενοι σε μια επιχείρηση θεωρούν ότι η διεύθυνση της επιχείρησης ενδιαφέρεται ειλικρινά για αυτούς τότε αλλάζει -ασυνείδητα- η συμπεριφορά τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αυξάνεται κατακόρυφα η παραγωγικότητα! Και αυτό ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη πραγματικού, αντικειμενικού και εμπράκτου ενδιαφέροντος της επιχείρησης!

Όλοι αυτοί οι τομείς έρευνας ταξινομούνται υπό τον γενικό τίτλο φαινόμενα αυτοπραγματοποιούμενης προφητείας.(self  fulfilling  prophecy)

Συνοψίζοντας τα πορίσματα των ερευνών αυτών μπορούμε να πούμε ότι:

• Τουλάχιστον το 30 με 40% των ατόμων που αντιμετωπίζονται με placebo ανταποκρίνονται θετικά!
• To αποτέλεσμα εξαρτάται από:

α) την ένταση της πίστης ή ελπίδας, για τη θετική έκβαση της όποιας υπόθεσής τους.
β) τη φαρμακευτική μορφή σε περίπτωση ψευτοφάρμακου. Η ενέσιμη μορφή είναι η πιο αποτελεσματική, επειδή γεννά μεγαλύτερες προσδοκίες απ΄ ότι το χάπι!
γ) το κύρος του γιατρού που χορηγεί το placebo και το βαθμό εμπιστοσύνης που του έχει ο ασθενής και γενικά το κύρος του προσώπου που δίνει τη θετική διαβεβαίωση!

Πρέπει τέλος ν΄ αναφέρουμε ότι έχουν συμβεί μέχρι και εγχειρήσεις placebo (απλή τομή του δέρματος χωρίς πραγματική παρέμβαση), που οδηγούν στο ίδιο ποσοστό θεραπείας με ορισμένες χειρουργικές επεμβάσεις της μόδας!

του ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή Δημήτριου Παπαθανασίου

Aπόσπασμα από το άρθρο: Θαύματα και .. Placebo

antichainletter

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ