Στερεότυπα και τάντρα

Στερεότυπα. Τα δημιουργήματα της κουλτούρας με την οποία άνδρες και γυναίκες εκπαιδεύονται να συμμορφώνονται. Αλήθεια, γιατί έχει αξία να εξετάζουμε τα στερεότυπα, ειδικά αυτά που αφορούν τον ανδρισμό και τη θηλυκότητα;

Στο βιβλίο της «Νάουα Γιογκίνι Τάντρα - γιόγκα για γυναίκες» η  Σουάμι Μουκτανάντα αναφέρει :

«Η γιόγκα τονίζει ότι πρέπει να σπάσουμε την κυριαρχία του Εγώ και να το περιορίσουμε στην κανονική του λειτουργία. Ένας τρόπος εκδήλωσης του Εγώ είναι τα στερεότυπα των φύλων. Μέσα από την αναγνώριση του στερεότυπου μπορούμε να μάθουμε σε πιο βαθμό η συμπεριφορά μας οριοθετείται από την κοινωνία και σε ποιο βαθμό από την αληθινή μας φύση.»

Θα συμφωνήσω με την άποψή της σε αυτό το πολύ καλογραμμένο βιβλίο, πως το γεγονός ότι εξετάζουμε τα στερεότυπα αυτά δεν σημαίνει την εμπλοκή μας στη μάχη των δυο φύλων. Αντίθετα, πιστεύω ότι οφείλουμε να πλησιάζουμε χωρίς φόβο όλους αυτούς τους κοινωνικούς προγραμματισμούς και κατανοώντας τους να τους υπερβαίνουμε.

Αν και το θέμα των φυλετικών στερεοτύπων έχει αναλυθεί εκτενώς από την επιστήμη της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας, επέλεξα να προβάλλω το θέμα μέσα από ένα βιβλίο της γιόγκα, γιατί θεώρησα τον τρόπο που παρουσιάζεται πολύ πιο ενδιαφέροντα και πολύ πιο πνευματικό.  

Ας δούμε τι αναφέρει λοιπόν η συγγραφέας στο παραπάνω βιβλίο :

Σύνθεση

«Κανένας δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στα στερεότυπα. Κι όμως υπάρχουν και ασκούν επιρροή, γιατί τις περισσότερες φορές τα πιστεύουν πολλοί. Οι κοινωνικές εικόνες του ανδρισμού και της θηλυκότητας είναι τα πρότυπα με τα οποία αναμετριέται κάθε άνδρας και κάθε γυναίκα και με τα οποία ενθαρρύνονται να συμμορφωθούν. Το ότι εξετάζουμε τα στερεότυπα αυτά δεν σημαίνει ότι εμπλεκόμαστε στη «μάχη των δυο φύλων», ούτε και σε μάταιες διαφωνίες σχετικά με το ποιο είναι «καλύτερο», αλλά ότι απλώς βλέπουμε τι είμαστε και τι δεν είμαστε, έτσι ώστε να μπορέσουμε να δούμε τι μπορούμε να γίνουμε.

Υπάρχουν διάφορα ψυχολογικά τεστ που επινοήθηκαν για να μετρήσουν το βαθμό «αρρενωπότητας» ή «θηλυκότητας» σε μια προσωπικότητα. Δηλαδή, τα τεστ μετρούν πόσο κοντά βρίσκεται μια προσωπικότητα στο αποδεκτό στερεότυπο του αντίστοιχου φύλου. Οι μελέτες που βασίζονται σε αυτά τα τεστ έχουν συγκεντρώσει σημαντικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η στενή προσέγγιση με τα παραδοσιακά φυλετικά πρότυπα δεν συνοδεύεται από τη βέλτιστη πνευματική υγεία. Για παράδειγμα, γυναίκες με υψηλή βαθμολογία στον τομέα της θηλυκότητας (δηλαδή που πλησιάζουν πολύ το μαζικό θηλυκό πρότυπο) εκδηλώνουν επίσης μεγάλο άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοαποδοχή, που σημαίνει ότι είναι νευρικές, χωρίς αυτοπεποίθηση και ανικανοποίητες. Οι άνδρες που συμμορφώνονται με το αντρικό πρότυπο έχουν λιγότερα προβλήματα προσαρμογής κατά την εφηβεία, αλλά αργότερα εκδηλώνουν τα ίδια συμπτώματα. Είναι αγχώδεις, βαθιά νευρωτικοί και ανικανοποίητοι.

Επιπλέον, η μεγαλύτερη διανοητική ανάπτυξη συνδέεται σταθερά με τις υψηλότερες βαθμολογίες των κοριτσιών στον τομέα του ανδρισμού και των αγοριών στον τομέα της θηλυκότητας. Διαπιστώθηκε ότι τα αγόρια με πιο «θηλυκά» χαρακτηριστικά και τα κορίτσια με πιο «αρσενικά» χαρακτηριστικά τείνουν να είναι πιο έξυπνα από τους συνομήλικους τους. Αγόρια με έντονη αρρενωπότητα και κορίτσια με έντονη θηλυκότητα τείνουν να έχουν χαμηλότερες βαθμολογίες στα τεστ νοημοσύνης, μικρότερη ικανότητα προσανατολισμού και να είναι λιγότερο δημιουργικά.

Επειδή οι άνθρωποι κατά την περίοδο της διαμόρφωσής τους μαθαίνουν να καταπιέζουν κάθε συμπεριφορά που θα μπορούσε να θεωρηθεί ανεπιθύμητη ή ακατάλληλη για το φύλο τους, είναι φανερό ότι η τυπολογία των φύλων περιορίζει τη συμπεριφορά. Διάφορες ψυχολογικές μελέτες το επιβεβαιώνουν.

Σε μια μελέτη, οι άνδρες με υψηλές βαθμολογίες στον τομέα της αρρενωπότητας (δηλαδή, με έντονα στερεοτυπική ανδρική συμπεριφορά) έκαναν τα «αντρικά» πράγματα πολύ καλά, αλλά δεν έκαναν τα γυναικεία. Ήταν ανεξάρτητοι και διεκδικητικοί όταν ήταν απαραίτητο, αλλά τους έλειπε η ικανότητα να εκφράσουν ζεστασιά, παιχνιδιάρικη διάθεση και ενδιαφέρον – σημαντικά, αν και παραδοσιακά θηλυκά χαρακτηριστικά. Με τον ίδιο τρόπο, οι γυναίκες δυσκολεύονταν να εκφράσουν αντρικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, δεν είχαν ανεξάρτητη κρίση, ούτε διεκδικούσαν τις δικές τους προτιμήσεις.

"Shiva Shakti  brain"

Αυτοί οι ερευνητές χρησιμοποιούν τον όρο ανδρόγυνος για τους ανθρώπους που δεν ταιριάζουν στο στερεότυπο του φύλου τους παρά επιδεικνύουν ένα μείγμα θηλυκών και αρσενικών χαρακτηριστικών. Διαπίστωσαν ότι οι ανδρόγυνοι άνθρωποι δεν περιορίζονται από ετικέτες όσον αφορά τα αισθήματα ή τη συμπεριφορά. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους με έντονο πρότυπο φύλου, οι ανδρόγυνοι άνδρες και γυναίκες τα καταφέρνουν εξίσου καλά στις «αρσενικές» και τις «θηλυκές» δραστηριότητες. Μπορούσαν να είναι ανεξάρτητοι και διεκδικητικοί όταν χρειαζόταν, ή ζεστοί και εκδηλωτικοί στις κατάλληλες περιστάσεις.

Όταν απομακρύνουν τα βάρη των στερεοτύπων, οι άνθρωποι αποκτούν τη δυνατότητα να εκφράσουν ελεύθερα τα καλύτερα χαρακτηριστικά αντρών και γυναικών. Η απαλλαγή των ανθρώπων από άκαμπτους ρόλους λόγω φύλου και η δυνατότητα να είναι ανδρόγυνοι θα τους καθιστούσε ενδεχομένως πιο ευέλικτους στην αντιμετώπιση νέων καταστάσεων και λιγότερο περιορισμένους σε σχέση με το τι μπορούν να κάνουν και το πώς να εκφραστούν. Στη σύγχρονη κοινωνία, ένας ενήλικας πρέπει μερικές φορές να είναι διεκδικητικός, ανεξάρτητος και αυτεξούσιος, αλλά η παραδοσιακή θηλυκότητα κάνει πολλές γυναίκες ανίκανες να συμπεριφερθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Από την άλλη, πρέπει να είμαστε ικανοί να σχετιστούμε με άλλους ανθρώπους, να είμαστε ευαίσθητοι στις ανάγκες τους και να νοιαζόμαστε για την ευτυχία τους, να δίνουμε και να παίρνουμε συναισθηματική υποστήριξη. Η προσκόλληση στον παραδοσιακό ανδρισμό εμποδίζει τους άνδρες να ανταποκριθούν σε τέτοιους, υποτίθεται, θηλυκούς τρόπους συμπεριφοράς.

Ο ανδρογυνισμός, αντίθετα, ενθαρρύνει κάθε άτομο να είναι ταυτόχρονα ανεξάρτητο και τρυφερό, διεκδικητικό και υποχωρητικό, αρσενικό και θηλυκό, ανάλογα με την περίσταση. Η απαλλαγή από τα στερεότυπα μεγαλώνει πολύ το εύρος των συμπεριφορών που βρίσκονται στη διάθεσή μας, επιτρέποντας έτσι στους ανθρώπους να ανταπεξέρχονται πιο αποτελεσματικά στις διάφορες καταστάσεις. Τα πιο αποτελεσματικά και ευτυχισμένα άτομα είναι αυτά που έχουν αναπτύξει εξίσου την αρσενική και τη θηλυκή πλευρά που εαυτού τους, γιατί η άρνηση μεταφράζεται σε ακρωτηριασμό ή σε παραμόρφωση.

Η γιόγκα τονίζει ότι πρέπει να σπάσουμε την κυριαρχία του Εγώ και να το περιορίσουμε στην κανονική του λειτουργία. Ένας τρόπος εκδήλωσης του Εγώ είναι τα στερεότυπα των φύλων. Μέσα από την αναγνώριση του στερεοτύπου μπορούμε να μάθουμε σε πιο βαθμό η συμπεριφοράς μας οριοθετείται από την κοινωνία και σε ποιο βαθμό από την αληθινή μας φύση. Κι ενώ πρέπει να μάθουμε να γνωρίζουμε τους περιορισμούς μας, δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να τους ενισχύσουμε. Από τη στιγμή που μπορούμε να δούμε πέρα από τα κοινωνικώς επιβεβλημένα όρια, μπορούμε να εξετάσουμε και, ίσως, να υπερβούμε τα πιο προσωπικά όρια. Τα δημοφιλή πρότυπα ανδρισμού και θηλυκότητας είναι χρήσιμα σε αυτή την περίπτωση, αφού μας υποδεικνύουν τις ελλείψεις μας, καθώς και τα δυνατά μας στοιχεία, που πρέπει να αναπτύξουμε για να ολοκληρωθούμε.

Ardhanarishvara

Υπέρβαση

Στο διαλογισμό ανακαλύπτουμε και αποκρυπτογραφούμε τα ασυνείδητα σύμβολα, που επηρεάζουν την άποψή μας για τον εαυτό μας και για τους άλλους. Ανάμεσα σ’αυτά τα σύμβολα, μια γυναίκα θα βρει την κυρίαρχη εικόνα του ιδανικού γι εκείνην άνδρα. Από τη μια πλευρά, αυτή η εικόνα είναι απλώς η προσωποποίηση της ερωτικής επιθυμίας, αλλά είναι επίσης ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο. Αυτό το αρσενικό πρότυπο είναι ένα συμπλήρωμα της προσωπικότητας της γυναίκας, μια εκδήλωση των αρσενικών στοιχείων μέσα της. Αναγνωρίζοντας και αποδεχόμενη το σύμβολο, μπορεί εν συνεχεία να περάσει σε ένα χώρο αισθημάτων, ο οποίος εμπλουτίζει τον τρόπο με τον οποίο βιώνει τον κόσμο. Έτσι η γυναίκα έρχεται σε πιο άμεση επαφή με μια πλευρά της εσώτερης φύσης της, η οποία δεν είναι πια κρυμμένη αλλά εντάσσεται με σημαντικό τρόπο στη συνείδησή της, φέρνοντάς την εγγύτερα στο σκοπό της ολοκλήρωσης.

Η ενοποίηση των αρσενικών και των θηλυκών στοιχείων της προσωπικότητας συμβολίζεται στην Ινδία με την ανδρόγυνη θεότητα Αρνταναρίσβαρα. Τα αγάλματα και οι ανάγλυφες παραστάσεις αυτής της θεότητας είναι μισά άντρας και μισά γυναίκα: ο Σίβα δεξιά και η Σάκτι αριστερά. Αυτή η θεότητα ενσαρκώνει την αρχαία αλήθεια ότι ο Θεός δεν είναι ούτε αρσενικός ούτε θηλυκός, αλλά μια μεταφυσική σύντηξη των δυο.

Στον καθένα από εμάς, η θεότητα Αρνταναρίσβαρα απεικονίζεται συμβολικά στο ίντα και στο πίγκαλα νάντι. Είναι δυο κύρια ρεύματα της πράνα που ρέουν από την κάθε πλευρά της σπονδυλικής στήλης: το ίντα αριστερά και πίγκαλα δεξιά. Αυτά τα νάντι καθορίζουν τόσο την κράση του σώματος όσο και το χαρακτήρα του νου και των συναισθημάτων. Σε διάφορες παραδοσιακές περιγραφές, το ίντα θεωρείται θηλυκό και το πίγκαλα αρσενικό δυναμικό, όμως είναι και τα δυο παρόντα σε κάθε ανθρώπινο ον, άντρα και γυναίκα.

Οι περιγραφές «θηλυκό» και «αρσενικό» χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους με την ευρύτερη και θετικότερη έννοια, ως λέξεις κλειδιά ή συντομογραφίες για πολλές περαιτέρω ιδιότητες και συσχετισμούς. Όταν η περισσότερη ενέργειά μας κυκλοφορεί σ’ένα από τα δυο αυτά κανάλια, ενεργοποιεί έναν ιδιαίτερο τρόπο αντίληψης και δράσης, έναν αδιάσπαστο τρόπο «ύπαρξης» στον κόσμο.

Όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί αναγνώριζαν αυτά τα δίδυμα θεμέλια στης ψυχής. Στην Αλχημεία, τα ίντα και πίγκαλα αναπαριστώνται από τον ήλιο και τη σελήνη, ή από το λιοντάρι και το ελάφι. Στην τράπουλα Ταρό εμφανίζονται σε διάφορα χαρτιά ως δυο κολώνες στο δεξιό και στο αριστερό άκρο. Στην κινέζικη φιλοσοφία, τα ίντα και πίγκαλα αντιστοιχούν στα γιν και γιαγκ. Σήμερα, η επιστήμη λαμβάνει υπόψη της αυτές τις δυνάμεις, μέσω της έρευνας στο δεξί και στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου.

Αντί να σκεφτόμαστε με όρους «αρσενικό» και «θηλυκό», μπορούμε να θεωρήσουμε αυτές τις δυνάμεις ως δρόμο της δεκτικότητας και της πρωτοβουλίας.Το ίντα αντιπροσωπεύει τη δεκτικότητα που μας κρατά ανοικτούς σε τόσες πολλές νέες δυνατότητες, εξωτερικές και εσωτερικές. Το πίγκαλα αντιπροσωπεύει την πρωτοβουλία, τη δημιουργική δράση, την ικανότητά μας να εκφράζουμε και να διαμορφώνουμε τις δυνατότητές μας στον κόσμο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο τρόπος ύπαρξης που βιώνουμε υπο την επίδραση του ίντα νάντι μας δίνει την έμπνευση για δράση και ότι το πίγκαλα νάντι γεννά την ικανότητά μας για δημιουργική έκφραση.

Ο σκοπός για τον καθένα σάντακα της γιόγκα είναι να κατανοήσει πως αυτές οι δυνάμεις αυξομειώνονται, πως συμπληρώνονται και αντισταθμίζουν η μια την άλλη. Όταν το ίντα και το πίγκαλα βρίσκονται σε τέλεια ισορροπία, όταν ανακαλύπτουμε και δεχόμαστε και τις δυο επιδράσεις, τότε ξυπνά το σουσούμνα νάντι – το μονοπάτι και η δυνατότητα για υπέρβαση. Τα κείμενα της χάθα γιόγκα μας συμβουλεύουν να προχωρήσουμε πέρα από τον ήλιο (πίγκαλα) και τη σελήνη (ίντα). Αυτός είναι ο χώρος της υπερβατικής προσωπικότητας, που αποτελεί την άνθιση της πραγματικής ανθρώπινης φύσης.»

 

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ