Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας μέρος 1ο

                                    

Η αρχική ιδέα για το άρθρο ξεκίνησε μέσα από την παρατήρηση κοντινών μου προσώπων και την συνεχή μάχη τους με τη ζυγαριά. Μια μακροχρόνια, επίπονη  μάχη με πολλές ήττες , ελάχιστες νίκες, οπισθοχωρήσεις , φαύλους κύκλους διατροφικών προγραμμάτων  και υπερκατανάλωσης  αγαπημένων φαγητών.
Με τελικό  θύμα πάντα τον εαυτό τους, που εισέπρατε φοβερή αυτοκριτική μπροστά στον καθρέφτη.

Ξεκίνησα λοιπόν,  μια προσωπική αναζήτηση για να κατανοήσω τις αιτίες  που μας οδηγούν σε τόσες αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξουμε τον εαυτό μας (να ράψουμε δηλαδή το στόμα μας) και να μπορέσουμε να σταθεροποιήσουμε τη ζυγαριά σε ένα επιθυμητό βάρος.  Όπως όλοι, ήξερα βέβαια από την αρχή ότι ο χρυσός κανόνας απώλειας βάρους ήταν η διατροφή και η άσκηση. Παρατηρώντας όμως τους ανθρώπους γύρω μου, φαινόταν απίστευτα ακατόρθωτο κάτι τέτοιο. Φαινόταν πολυ δύσκολο να σταματήσουν να υποκύπτουν σε  αγαπημένες συνήθειες όπως το «μασούλημα» μπροστά στην τηλεόραση ή την κατανάλωση γλυκών/αλμυρών σε στιγμές συναισθηματικής φόρτισης και αδυναμίας. Και δώστου να ξαναρχίζουν διατροφή και γυμναστήριο κάθε Δευτέρα ,ελπίζοντας ότι αυτή τη φορά  θα έιναι διαφορετικά. Ενώ στο τέλος κάθε Δευτέρας, πολλές  από τις  προσπάθειες κατέληγαν στο «καλά τα κατάφερα, ας φάω μια σοκολατίτσα για ανταμοιβή ή για να χαλαρώσω από την πίεση της ημέρας».

Γιατί λοιπόν είναι  τόσο δύσκολο να ισορροπήσουμε τη διατροφή με την άσκηση και να πετύχουμε την πολυπόθητη ενεργειακή ισορροπία που χρειάζεται το σώμα μας? O καθένας από εσάς που αγωνίζεται με τα κιλά του ξέρει, πως το να ελέγχει υπερφαγικά επεισόδια δεν είναι απλά θέμα μείωσης της ποσότητας φαγητού ή αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Η παρόρμηση να υπερκαταναλώσουμε έχει μεγάλη δύναμη και το φαγητό ,όπως και  η διατροφική μας συμπεριφορά γενικότερα, είναι γεμάτα με κοινωνικά, πολιτιστικά και συναισθηματικά μηνύματα. “Comfort food”  ή «παρηγορητικό φαγητό» είναι η έκφραση που χρησιμοποιείται στους ψυχοθεραπευτικούς κύκλους για να περιγράψει τις τροφές που επιλέγουμε όταν είμαστε πιεσμένοι, θλιμένοι,θυμωμένοι, απογοητευμένοι…..ακόμα και ευτυχισμένοι.

Πράγματι ,έχει αποδεικτεί ότι κάποια φαγητά όπως τα λιπαρά, τα γλυκά και οι υδατάνθρακες επηρεάζουν τη διάθεση μας. Οι υδατάνθρακες αυξάνουν την τριπτοφάνη (ένα αμινοξύ που βρίσκεται κυρίως στις πρωτεινες), η οποία  με τη σειρά της αυξάνει τα επίπεδα σεροτονίνης στο αίμα, βελτιώνοντας  έτσι  τη διάθεση μας. Επομένως, το πιο ισχυρό μήνυμα που είναι συνδεδεμένο με το φαγητό είναι η ικανότητα τη  τροφής να μας προσφέρει χαρά, ανακούφιση και παρηγοριά. Ετσι  εξηγούνται και οι ώρες μπροστά στη τηλεόραση με τη σοκολάτα, τα μπισκότα ή τα πατατάκια παραμάσχαλα.

Όι ερευνητές μιλούν για μια ευρεία γκάμα συναισθημάτων που συνδέονται με αυτές τις «παρηγορητικές» τροφές.  Ο μηχανισμός αυτός, δηλαδή η συναισθηματική σχέση  με ορισμένες τροφές, δημιουργείται στη παιδική ηλικία. Όταν, για παράδειγμα,  οι γονείς μας μας παρότρυναν να φάμε τα λαχανικά που σιχαινόμασταν όταν ήμασταν μικρά, δελεάζοντας μας  με διάφορα λαχταριστά επιδόρπια, ο παιδικός μας εγκέφαλος άρχιζε να κάνει τις σχετικές συνδέσεις.Με άλλα λόγια,ανέπτυσε προτίμηση για το παγωτό ή το γλυκό που θα ακολουθούσε και  όχι για τον αρακά, τα φασολάκια ή τις μελιτζάνες.

Ακόμα όμως και οι προσδοκίες των γονιών μας να τελειώσουμε όλο μας το φαγητό επειδή τα παιδάκια της  Αφρικής δεν είχαν τη δική μας τύχη,βοηθούσε τον σύνδεσμο να αναπτυχθεί και έτσι ως ενήλικες, μερικοί από μας, να βιώνουμε τη παρόρμηση να καταναλώσουμε ότι έχουμε βάλει στο πιάτο μας ,να αγχωνόμαστε  όταν πετάμε φαγητό στα σκούπιδια, αλλά και να καταφεύγουμε σε «παρηγορητικές» τροφές όταν έχουμε ανάγκη από παρηγοριά, ανακούφιση ή/και επιβράβευση.

Η υπερφαγία λοιπόν είναι μια συμπεριφορά που μαθαίνεται και γίνεται τρόπος ζωής. Οι τροφές που επιλέγουμε για κατανάλωση αλλά και οι συμπεριφορές μας γύρω από το φαγητό μαθαίνονται  κατά την παιδική μας ηλικία από το  οικογενειακό μας περιβάλλον, μέσα από τη διαδικασία της μίμησης και μέσα από ένα σύστημα ενισχυτικών συμπεριφορών, όπως όταν δίνουμε στα παιδιά μας φαγητό ως επιβράβευση.

Οι περισσότερες έρευνες επίσης υποστηρίζουν ότι οι υπέρβαροι άνθρωποι είναι εκείνοι που τρώνε περισσότερο όταν βιώνουν αρνητικά συναισθήματα. Παρόλο όμως που υπάρχουν σημαντικές αποδείξεις για το ρόλο ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων για την  εξήγηση της παχυσαρκίας και τη δυσκολία απώλειας/ διατήρησης ενός φυσιολογικού βάρος, οι παραδοσιακές παρεμβάσεις για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας συνεχίζουν να δίνουν την μεγαλύτερη ευθύνη στο υπερβαρο άτομο. Όταν το άτομο  δεν χάνει βάρος , κριτικάρεται ως «τεμπέλης», «Χωρίς κίνητρο», «μη συνεργάσιμο».

Στην  πραγματικότητα όμως, και τα άτομα με προβλήματα βάρους το ξέρουν καλυτερα αυτό, η προσπάθεια απώλειας βάρους και η εφαρμογή ενός προγράμματος διατροφή είναι από μόνη της μια δύσκολη διαδικασία. Οι υπέρβαροι άνθρωποι δεν ταίζουν μόνο την βιολογική αλλά και την συναισθηματική τους πείνα. Έτσι, μια  δίαιτα στερεί από το άτομο όχι μόνο αυτόν τον μηχανισμό συναισθηματικής καταπραυνσης αλλά και τη κοινωνική πλευρά του φαγητού. Όπως όλοι  ξέρουμε τα γεύματα είναι συχνά  και ένας  τρόπος επαφής με άλλους ανθρώπους. Ετσι  το να ακολουθήσουμε ένα πρόγραμμα διαίτης μας στερεί αυτό τον τρόπο κοινωνικής επαφής και αυξάνει την αίσθηση απομόνωσης  που μπορεί  ήδη να βιώνουμε, με αποτέλεσμα να ολισθαίνουμε σε όλο και  περισσότερα υπερφαγικά επεισόδια για να ανακουφιστουμε.

Επιπλέον, η αρνηση και η προσπάθεια να μείνουμε συνειδητά μακριά από κάποιες τροφές, κάνει αυτές τις τροφές ακόμα πιο ελκυστικές. Δημιουργείται έτσι, μια κατάσταση όπου το άτομο σκέφτεται συνέχεια το φαγητό, ενώ  κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες να μην ενδώσει σ αυτές τις σκέψεις. Ειναι σα να προσπαθούμε να επιβάλουμε στον εαυτό μας να μην σκέφτεται έναν μεγάλο άσπρο ελέφαντα. Όσο περισσότερη προσπάθεια όμως καταβάλουμε να μην το σκεφτόμαστε τόσο περισσότερο διογκώνεται ο άσπρος ελέφαντας στο μυαλό μας. 

Φαίνεται λοιπόν ότι η παχυσαρκία δεν είναι μόνο συνέπεια του τρώω πολύ ασκούμε λίγο ή καθόλου, αλλά  και άλλων παραγόντων  oι οποίοι προωθούν την υπερκατανάλωση φαγητού για συναισθηματικούς λόγους. Ετσι η προσπάθεια να κρατούσε υπο έλεγχο το βάρος μας μέσα από αυστηρές δίαιτες συχνά  εκπισωκροτεί .Το φαγητό αρχίζει να γίνεται εμμονή και το πρώτο ολίσθημα βρίσκεται στην γωνία.Η ανάγκη να υπερτρώμε και να βάζουμε λίπος δεν είναι ελάττωμα αλλά κάτι που είναι κοινό σε όλους μας.  Χρειάζεται δηλαδή να καταλάβουμε ότι η παχυσαρκία δεν είναι κάτι για το οποίο ευθύνεται αποκλειστικά και μόνο το ίδιο το άτομο.Για αυτό και στο δεύτερο μέρος του άρθρου θα εξηγήσουμε γιατι η συναισθηματική κατανάλωση τροφής είναι ως ένα βαθμό φυσιολογική αλλά και για ποιους λόγος συχνά γίνεται κατάχρηση, οδηγώντας πολλούς από εμάς στην παχυσαρκία.

Εύη Τσουρλάκη
Kλ .Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Συνεργάτης Κέντρου Εκπαίδευσης και Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών [ΚΕΑΔΔ]

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ