Φιλία. Υπάρχει;

Φίλος είναι ένας άλλος εαυτός, έλεγε ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος. Φιλία είναι η άδολη εκείνη σχέση μεταξύ ανθρώπων, ο δεσμός εκείνος που συμπεριλαμβάνει στα δομικά του στοιχεία την αγάπη, την αφοσίωση και την κατανόηση. Η ιστορία έχει να επιδείξει αρκετές περιπτώσεις φιλίας που είναι τόσο διαχρονικές και τόσο χαρακτηριστικές που απέκτησαν ιδανική οντότητα, τρανό παράδειγμα ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος.

Δείξε μου το φίλο σου να σου πω ποιος είσαι, λέει η λαϊκή θυμοσοφία. Πίσω από τη ρήση αυτή κρύβεται ένα μεγάλο νόημα, το οποίο συνήθως το προσπερνάμε χωρίς να του δίνουμε ιδιαίτερη σημασία. Εκτός λοιπόν από το γεγονός ότι κάποιος επιλέγει το φίλο του  με κριτήρια ομοιότητας και παραπλήσιων ιδιοτήτων στο χαρακτήρα του, οπότε οι φίλοι ομοιάζουν, υπάρχει και κάτι άλλο, βαθύτερο κατά τη γνώμη μου. “Δείξε μου το φίλο σου” λέει και όχι “Δείξε μου τους φίλους σου”, που θα πει ότι ο φίλος είναι αφενός κάτι πολύτιμο και ως εκ τούτου δεν υπάρχει σε μεγάλη επάρκεια κι αφετέρου ο αληθινός φίλος είναι ένας ή εν πάση περιπτώσει λίγοι. Δεν μπορεί κάποιος να έχει πολλούς φίλους, με τη στενή έννοια του όρου, πολλούς μπορεί να έχει γνωστούς.

Σήμερα όμως, υπάρχει πραγματική φιλία, υπάρχει αυτό το ιδανικό που έχει περιγραφεί από τους ποιητές και τους φιλοσόφους; 

Η ζωή σήμερα είναι προκαθορισμένη, νοούμενη ως καθημερινότητα, με ρυθμούς φρενήρης πολλές φορές, οι οποίοι δεν αφήνουν περιθώρια για κοινωνικές επαφές και σχέσεις. Η φιλία μπορεί να επιζήσει χωρίς επαφή; Μπορεί καν να δημιουργηθεί χωρίς επαφή; Κάποιοι θα πουν πως όχι. Απαραίτητη προϋπόθεση για να αναπτυχθεί η φιλία είναι η συναναστροφή και χωρίς αυτή δεν υπάρχει η πιθανότητα ούτε να δημιουργηθεί μια νέα φιλία αλλά ούτε να συντηρηθεί μια ήδη υπάρχουσα. Με το πρώτο μέρος της πρότασης δύσκολα μπορεί κάποιος να φέρει αντίρρηση, με το δεύτερο όμως; Μια πραγματική φιλία είναι τόσο στερεή που δεν έχει ανάγκη από την καθημερινή επαφή. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκε παραμένει αναλλοίωτη στο χρόνο, όσα χρόνια και να περάσουν και όσο καιρός και να έχει μεσολαβήσει από τη φυσική επαφή των ανθρώπων.

Στη σημερινή εποχή, οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζουν μόνοι, δυσκολεύονται να αναπτύξουν δεσμούς και σχέσεις, ακόμα και τυπικές, με άλλους ανθρώπους διότι κάτι τέτοιο απαιτεί υποχρεώσεις, στις οποίες αδυνατούν να ανταπεξέρθουν. Χρόνος και οικονομικοί πόροι πρέπει να δαπανηθούν, υποχωρήσεις πρέπει να γίνουν και παραχωρήσεις σε θέματα προτεραιοτήτων αλλά και καθημερινότητας. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος προτιμά την “ασφάλεια” της απρόσωπης επικοινωνίας, με το τηλέφωνο ή με τη χρήση του διαδικτύου, για να αποφύγει τη δημιουργία πραγματικών δεσμών. Η φιλία έχει αναχθεί σε μια κοινωνική υποχρέωση που ναι μεν πρέπει να υπάρχει υποτυπωδώς έστω, αλλά μέσα σε σαφώς ορισμένα όρια τα οποία ο “φίλος” δεν πρέπει να ξεπεράσει! Η άνευ όρων αποδοχή αλλά παράδοση στο φίλο έχει πάψει να υπάρχει ή τουλάχιστον απαντάται πια σπάνια. Είναι όμως αληθινή φιλία η σχέση που δημιουργείται μέσα από την κοινωνική επαφή με τη χρήση της τεχνολογίας;

Ο άνθρωπος είναι ον εγωιστικό από την κατασκευή του κι ας μην το παραδέχεται. Και ο πραγματικός φίλος είναι ο καθρέφτης του. Αν λοιπόν κοιτάζει τον “καθρέφτη” του και δεν του αρέσει αυτό που βλέπει, μπορεί να κάνει δυο πράγματα. Να διώξει μακριά το φίλο, κρατώντας όμως έτσι την εστία που δημιουργεί το πρόβλημα του ή να χρησιμοποιήσει τα μάτια του φίλου ως αντανάκλαση του εαυτού του και να διορθώσει ότι στραβό βλέπει. Αυτό βεβαίως απαιτεί ισχυρό δεσμό φιλίας, κάτι που δύσκολα αναπτύσσεται στην κοινωνία μας σήμερα έτσι όπως αυτή έχει διαμορφωθεί. Ας μην ξεχνάμε ότι αληθινός φίλος είναι εκείνος που σκέφτεται φωναχτά! Έχουμε, άραγε, αναρωτηθεί ποτέ πόσους τέτοιους ανθρώπους ξέρουμε; Κι αν κάποιος από αυτούς μπορεί να σκεφτεί φωναχτά μπροστά μας; Ή σε πόσους θα λέγαμε εμείς ξεκάθαρα την άποψη και τη γνώμη μας, χωρίς φόβο να μη διαταραχτεί ο δεσμός που έχουμε αναπτύξει; Και χωρίς αυτό το χαρακτηριστικό, η φιλία είναι πραγματική ή κρύβει άλλα πράγματα;

Μια ολλανδική παροιμία λέει: Καλύτερα χαστούκια από φίλο παρά φιλί από εχθρό. Το χαστούκι αυτό δεν είναι τιμωρία, αλλά λύτρωση. Είναι υπόδειξη που ο φίλος πρέπει να ακολουθήσει πιστά, για να μην πούμε τυφλά. Αυτή είναι η πραγματική αξία του φίλου. Ας ρίξουμε μια ματιά στο πίσω μέρος του κεφαλιού μας, εκεί που φυλάμε τα πιο πολύτιμα πράγματα κι ας ψάξουμε να δούμε ποιος θα μας έδινε ένα τέτοιο χαστούκι; Κι αν μας το έδινε θα το εκλαμβάναμε ως νουθεσία ή απλώς θα παρεξηγιόμασταν; Κι εμείς σε πόσους θα δίναμε ένα τέτοιο χαστούκι; Απαντώντας σ’ αυτές τις ερωτήσεις, θα οδηγηθούμε κατά τη γνώμη μου, στον άνθρωπο που είναι φίλος πραγματικός. Όλοι οι υπόλοιποι είναι απλώς γνωστοί που προέκυψαν μέσα από τη διαδικασία κοινωνικοποίησης που περνάνε όλοι οι άνθρωποι.

Σήμερα, η “φιλία” βασίζεται όχι στην ανιδιοτέλεια αλλά αντίθετα στη σκοπιμότητα. Κάθε ένας από εμάς επιλέγει τον κύκλο των “φίλων” του με βάση κριτήρια κέρδους και χρησιμοποιώντας αυτόν τον όρο δεν εννοούμε μόνο οικονομικά οφέλη. Υπάρχει η δυνατότητα εκμετάλλευσης της γνωριμίας για κοινωνική ανέλιξη, για εύρεση εργασίας, για μεσολάβηση προκειμένου να ικανοποιηθεί κάποιος σκοπός κλπ. Και δυστυχώς, αυτές οι “φιλίες” βασίζονται κυρίως στην κολακεία. Αλλά, όπως είχε πει και ο Αριστοτέλης, η κολακεία είναι φιλία επιζήμια.

Κλείνοντας, αφού θα ήθελα να τονίσω το γεγονός ότι από όλες τις κοινωνικές συμβάσεις που κάνει ο άνθρωπος, η φιλία είναι η σημαντικότερη και πολυτιμότερη και η έλλειψή της είναι μεγάλο κακό τόσο για τον ίδιο όσο και για την κοινωνία την ίδια, υπενθυμίζω ότι ενώ η πραγματική φιλία είναι θησαυρός, η κίβδηλη είναι επικίνδυνη. Σχετική είναι και η ρήση του Ναπολέοντα που είπε: “Θεέ μου, προστάτεψέ με από τους φίλους μου, με τους εχθρούς θα τα βγάλω πέρα μόνος μου”…

teleytaios

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ