Σενέκας: ο συμπαθής στον χριστιανισμό στωικός φιλόσοφος

Ο Λούκιος Ανναίος Σενέκας, γνωστός ως Σενέκας (περίπου 4 π.Χ. – 65 μ.Χ.), ήταν Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας, δραματουργός και στωικός φιλόσοφος.  Ο Σενέκας επικάλυψε τον στωικισμό με ένα πέπλο ουμανισμού, που συνοψίζεται στη φράση του «ο άνθρωπος είναι ιερός για τον άνθρωπο», και υπηρέτησε το στωικό ιδανικό του σοφού που μεριμνά για την κοινωνία από θέση ευθύνης.

Τα φιλοσοφικά έργα του Σενέκα (Διάλογοι ή Επιστολές) είναι προσανατολισμένα στη στωική φιλοσοφία, η οποία εξακολουθούσε να διδάσκεται στον αρχαίο κόσμο (Αρχαία, Μέση και Νεότερη Στοά) για 600 συνεχόμενα χρόνια. Οι Στωικοί ήταν οι Έλληνες φιλόσοφοι της μεταγενέστερης αρχαιότητας, που έδωσαν υψηλό ηθικό τόνο στη διδασκαλία τους και έβλεπαν τον άνθρωπο, πάνω από όλα, ως ένα λογικό ον.

Στα φιλοσοφικά του έργα, ο Σενέκας, δεν ασχολείται με τη βελτίωση της θεωρίας αλλά με την προσαρμογή της ελληνικής στωικής φιλοσοφίας στη ρωμαϊκή εποχή.

Ο ίδιος προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ φιλοσοφίας και πρακτικής ζωής. Με την προσπάθειά του αυτή ήθελε να τοποθετήσει την επίτευξη του φιλοσοφικού ιδεώδους μέσα στα όρια των δυνατοτήτων του μέσου ανθρώπου, να το καταστήσει ζωντανή δύναμη προσπελάσιμη στα άτομα μέσα στην κοινωνία προκρίνοντας από τα διάφορα ηθικά δόγματα των Στωικών εκείνα, που θεωρούσε ορθότερα και πιο ωφέλιμα, για να βασίζεται σε αυτά η ζωή.

Για τον Σενέκα χρέος των πλουσίων και των αρχόντων ήταν η βοήθεια προς τους κοινωνικά αδύναμους. Στα δράματα που έγραψε (π.χ. «Φαίδρα», «Οιδίπους», «Μήδεια» , «Κείμενα», «Θυέστης», «Αγαμέμνων» κλπ.), βασισμένα σε ελληνικούς μύθους και κλασικές αττικές τραγωδίες, επηρεάστηκε από τον Ευριπίδη, τον Βιργίλιο και τον Οβίδιο.

Ακόμα και στους Χριστιανούς έγινε συμπαθής για την ηθική διδασκαλία του και για το τέλος του ως «μάρτυρα» της φιλοσοφίας και από αυτή τη συμπάθεια προέκυψε η ψευδεπίγραφη αλληλογραφία του με τον Απόστολο Παύλο, η οποία βρήκε αναγνώστες στο χριστιανικό κόσμο.

Έγραψε 124 επιστολές, στις οποίες εξηγεί πώς μέσα από αρετές, όπως είναι η γενναιότητα, το θάρρος, η εγκαρτέρηση και η επιμονή, μπορεί να βαδίσει κανείς το δρόμο της ευδαιμονίας. Στο εκτεταμένο συγγραφικό έργο του Σενέκα, εκτός από δράματα, περιλαμβάνεται μια σειρά έργων φιλοσοφικού περιεχομένου: «Περί της συντομίας της ζωής», «Περί της πνευματικής γαλήνης», «Περί Προνοίας», Γ»ια μια ευτυχισμένη ζωή», «Περί της σταθερότητας του σοφού» κ.ά., στα οποία πραγματεύεται κυρίως θέματα ηθικής τάξης. Και στους χριστιανούς ακόμη ο φιλόσοφος αυτός έγινε συμπαθής για την ηθική διδασκαλία του. Γνωρίζουμε ότι οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων διάβαζαν τα έργα του με πολλή συμπάθεια.

Σύμφωνα με τον ίδιο, «Η ζωή μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις περιόδους… Από αυτές, εκείνη που ζούμε τώρα έχει ήδη φύγει, εκείνη που θα ζήσουμε επαφίεται στο τυχαίο, και η μόνη σίγουρη είναι εκείνη που έχουμε ήδη ζήσει…» Το μέλλον είναι η περίοδος που η τύχη βασιλεύει, η μόνη περίοδος που δεν ξέρουμε αν θα έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε, η μόνη που δεν ξέρουμε αν θα έρθει… Το παρελθόν αποτελεί το χρονικό διάστημα που ούτε η τύχη ούτε κι εμείς έχουμε την οποιαδήποτε εξουσία επάνω του. Είναι το κομμάτι που φροντίζει να μας θυμίζει τα λάθη και τις κατακτήσεις μας… Τέλος, υπάρχει και εκείνη η περίοδος, που δεν έχει τη χρονική έκταση μιας «περιόδου» αλλά μιας στιγμής. Είναι αυτή που ζούμε τώρα και έχει ήδη φύγει… Η μόνη που η τύχη έρχεται σε δευτερεύουσα μοίρα, η μόνη που τον πρώτο λόγο έχουμε εμείς. Ο εαυτός μας…

Έγινε διδάσκαλος του μέλλοντα Αυτοκράτορα Νέρωνα. Όταν ο τελευταίος ανεβαίνει στον θρόνο ο Σενέκας, για μία πενταετία, επηρεάζει ενεργά τη διακυβέρνηση του με θετικά αποτελέσματα. Ωστόσο τελικώς ο Νέρων επιβάλλει ένα τυραννικό καθεστώς κρατικής τρομοκρατίας και αποκόπτει τις γέφυρες επικοινωνίας με τον Σενέκα. Ο τελευταίος αποσύρεται σε θεωρητικούς φιλοσοφικούς στοχασμούς και το 65 κατηγορείται για συμμετοχή σε αποτυχημένη συνωμοσία κατά του Αυτοκράτορα· αμέσως διατάσσεται να αυτοκτονήσει κόβοντας τις φλέβες του.

Μολονότι υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Σενέκας έδειξε αδυναμίες και ταλαντεύσεις στη ζωή του, η προσπάθειά του είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη σε καιρούς όπου ο άνθρωπος χρειαζόταν πολύ θάρρος, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την κακία της ζωής στον παράλογο και τραγικό κόσμο που γεννήθηκε. Τις τελευταίες ώρες του ανταποκρίθηκε με θάρρος στα στωικά ιδανικά. Γαλήνιος στο έπακρο, τερμάτισε με σωκρατική καρτερία τη ζωή του το έτος 64 ανοίγοντας θεληματικά τις φλέβες του, συνεπής με τα φιλοσοφικά κηρύγματα του στωικισμού για την «εύλογον από τη ζωήν έξοδον».

Αποφθέγματα του Σενέκα

1. Δεν έχει σημασία αν είναι πολλοί ή λίγοι όσοι ακούνε τις μεγάλες αλήθειες. Σημασία έχει αν είναι ικανοί να τις εκτιμήσουν.
2. Η θρησκεία θεωρείται από το λαό αληθινή, από τους σοφούς ψεύτικη και από τους ηγεμόνες χρήσιμη.
3. Η φτώχεια θέλει λίγα, η αφθονία θέλει πολλά και η φιλαργυρία τα θέλει όλα.
4. Αυτός που δεν μπορεί να υπακούσει, δεν μπορεί να διοικήσει.
5. Να μην ενδιαφέρεσαι για τον αριθμό, αλλά για την ποιότητα των θαυμαστών σου. Το να μην αρέσεις στους μικρόψυχους, αποτελεί τίτλο τιμής.
6. Η τύχη φοβάται και τρέμει τους γενναίους, αλλά τρομοκρατεί και ποδοπατεί τους δειλούς.
7. Φτωχός δεν είναι ο άνθρωπος που έχει λίγα, αλλά εκείνος που θέλει περισσότερα.
8. Η ψυχή είναι ένας θεός που βρήκε καταφύγιο στο σώμα του ανθρώπου.
9. Ο δειλός θεωρεί τον εαυτό του προσεκτικό, ο φιλάργυρος προνοητικό.
10. Αν θέλεις ν’ απαλλαχτείς απ’ τις κακές σου προδιαθέσεις, πρέπει ν’ αποφύγεις τις κακές συναναστροφές.
11. Τον ευτυχισμένο άνθρωπο τον μισούν. Τον δυστυχισμένο τον περιφρονούν.
12. Είναι εύκολο να ξεφύγεις από τις επιχειρήσεις, αρκεί μόνο να περιφρονήσεις τα κέρδη τους.
13. Να μεταχειρίζεσαι τους κατωτέρους σου όπως θα ήθελες να σε μεταχειρίζονται οι ανώτεροί σου.
14. Η γαλήνη της καθαρής συνείδησης είναι η σπουδαιότερη ανταμοιβή της αρετής και οι τύψεις της ενοχής η μεγαλύτερη τιμωρία της κακίας.
15. Όπου κακός λόγος, εκεί και κακή σκέψη.
16. Ω, τι κακό και αηδιαστικό πράγμα είναι ο άνθρωπος, αν δεν ανυψωθεί πάνω από την ανθρώπινη φύση.
17. Καθετί που η ψυχή το επιθυμεί, το πετυχαίνει.

Πηγές: Wikipedia – Νέα Ακρόπολη

anthologion

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ