ΑΓΛΑΥΡΟΣ - ΑΓΛΑΥΡΙΔΕΣ - ΑΡΡΗΦΟΡΟΙ ή ΕΡΣΗΦΟΡΟΙ

Βάσω Δενδροπούλου

Η γυναίκα του Κέκροπα λεγόταν Άγλαυρος ή Άγραυλος, (εκείνη δηλαδή που κατοικεί στους αγρούς). Ο χαρακτηρισμός "δράκαυλος" (συγκάτοικος των φιδιών), αναφέρεται στην κόρη. Το ζευγάρι είχε τρείς κόρες με τα ονόματα της δροσιάς: Άγλαυρος-λαμπερή, Πάνδροσος-ολόδροση, Έρση-δροσιά. Πρόκειται για την πραγματική δροσιά, δώρο της σελήνης. Έλεγαν πως οι τρεις Αγλαυρίδες ήταν για τους Αθηναίους οι Μοίρες. Για την πρώτη, την Άγραυλο, έλεγαν πως γέννησε στον Άρη μια κόρη: την Αλκίππη, "τη γενναία φοράδα". Την Αλκίππη πήγε να βιάσει ο Αλιρρόθιος, γιος του Ποσειδώνα. Ο Άρης, όμως, πέτυχε το βιαστή την ώρα του βιασμού και τον σκότωσε. Τότε ο Ποσειδώνας ζήτησε να δικαστεί ο Άρης ενώπιον των θεών, οι οποίοι συνεδρίασαν σ΄ ένα χώρο της Αθήνας. Κι ο μεν Άρης απαλλάχθηκε, ενώ η τοποθεσία έμεινε γνωστή ως Άρειος Πάγος (Πάγος: βράχος, ο βράχος του Άρη), όπου και στα ιστορικά χρόνια λειτουργούσε το αρμόδιο για τους φόνους αθηναϊκό δικαστήριο.

Για την Έρση και τον Ερμή υπήρχε μια ερωτική ιστορία, όπου η Άγλαυρος, όπως και σε άλλες ιστορίες, έπαιξε τραγικό ρόλο. Οι τρεις αδερφές κατοικούσαν πάνω στην Ακρόπολη, όπως αργότερα οι Αρρηφόροι, δυο παρθένες Αθηναίες που υπηρετούσαν τη θεά της πόλης. Το σπίτι τους είχε τρεις χώρους.

Στη μέση κατοικούσε η Έρση. Ο Ερμής, είδε κάποτε τις τρεις κόρες του Κέκροπα, καθώς σε μια λατρευτική γιορτή φέρνανε πάνω στα κεφάλια τους τα ιερά καλάθια. Ερωτεύτηκε την Έρση που ήταν και η ωραιότερη. Στο σπίτι, αριστερά από την ΄Ερση κατοικούσε η Άγλαυρος και δεξιά η Πάνδροσος. Όταν ο Ερμής θέλησε να πλησιάσει την Έρση, παρακάλεσε την Άγλαυρο να τον παρουσιάσει στην αδερφή της. Η Άγλαυρος ζήτησε χρυσάφι γι΄ αυτή την εξυπηρέτηση. Αργότερα, όμως, την κυρίευσε τόσο πολύ ο φθόνος, ώστε δεν άφησε το θεό να περάσει ούτε με χρυσάφι.
Ο Ερμής εξοργίστηκε γι΄ αυτό και μεταμόρφωσε την Άγλαυρο σε πέτρινο άγαλμα μ΄ ένα χτύπημα του μαγικού ραβδιού του. Η Έρση γέννησε του θείου εραστή έναν ωραίο γιο, τον Κέφαλο, τον αγαπημένο της θεάς Ηούς. Σύμφωνα με την ιστορία των Κηρύκων των ελευσινίων μυστηρίων, η Έρση γέννησε τον πρώτο Κήρυκα. (Παυσανίας).

Στον Οβίδιο, η Άγλαυρος μεταμορφώνεται σε μαύρη πέτρα για να τιμωρηθεί επειδή προσέβαλε τον Ερμή, που αγαπούσε την αδερφή της την Έρση.

Σύμφωνα με την παράδοση, όταν κίνησαν κάποτε οι Ελευσίνοι κατά της Αθήνας, δόθηκε χρησμός ότι η πόλη θα λυτρωνόταν μόνο άν θυσιαζόταν ένας άντρας ή μια γυναίκα για χάρη της. Τότε πήγε η Άγλαυρος κι έπεσε από το βράχο της Ακρόπολης, κι όταν τελείωσε πλέον ο πόλεμος, ίδρυσαν οι Αθηναίοι κοντά στο ιερό των Διοσκούρων το τέμενος της Αγλαύρου, όπου στα ιστορικά χρόνια παραλάμβαναν οι έφηβοι τ΄ άρματά τους κι έδιναν τον όρκο της πίστης στην πατρίδα.

Μια, περισσότερο γνωστή παραλλαγή του μύθου, λέει πως η θεά Αθηνά έδωσε στις κόρες του Κέκροπα ένα κιβώτιο, όπου είχε κλείσει το μικρό Εριχθόνιο, με την παραγγελία να μην το ανοίξουν. Οι κοπέλες όμως το άνοιξαν, η θεά θύμωσε, τις τρέλανε, κι αυτές πήδηξαν από το βράχο, ή κατά μιά άλλη εκδοχή, τις σκότωσε το φίδι που προστάτευε τον Εριχθόνιο.

Οι Αθηναίοι είχαν συνείδηση για το πρωταρχικό τους αμάρτημα την πράξη των Κεκροπιδών. Εφτά αιώνες αργότερα, όταν τίποτα δεν απειλούσε την Αθήνα γιατί τα είχε χάσει όλα, εκτός από τα αγάλαματα, ο περιηγητής Παυσανίς έμεινε έκπληκτος από μια τελετή.

Κάθε χρόνο, κοντά στους ναούς της Πολιάδος Αθηνάς και της Πανδρόσου, της μοναδικής από τις Κεκροπίδες που είχε υπακούσει τη θεά, κατασκήνωναν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα δυο παιδούλες, από εφτά μέχρι έντεκα χρόνων, επιλεγμένες από τον Άρχοντα Βασιλιά ανάμεσα στις πιο αρχαίες οικογένειες της Αθήνας. Είχαν μια αυλή στη διάθεσή τους όπου έπαιζαν. Στη μέση της αυλής υπήρχε το άγαλμα ενός παιδιού πάνω σε άλογο. Ονομάζονταν (όπως είδαμε πιο πάνω), αρρηφόροι ή ερσηφόροι, και το όνομά τους ερμηνευόταν ως "φορείς ακατονόμαστων αντικειμένων" (άρρητα) ή ως "φορείς δροσιάς". Ήταν και τα δύο.

Μια νύχτα, η ιέρεια της Αθηνάς παρουσιαζόταν στις δυο παιδούλες: "Αυτές μεταφέρουν στο κεφάλι ό,τι τους δώσει η ιέρεια της Αθηνάς η οποία δε γνωρίζει τι είναι αυτό που δίνει, όπως κι αυτές που το μεταφέρουν.". Ύστερα οι δυο παιδούλες μπαίνουν σ΄ ένα υπόγειο πέρασμα που περνά δίπλα από το ναό της Αφροδίτης των Κήπων, κατεβαίνοντας από την απόκρημνη βορινή πλευρά της Ακρόπολης. Φτάνοντας στο τέρμα της υπόγειας στοάς, "αποθέτουν αυτό που μετέφεραν και παίρνουν κάτι άλλο, εντελώς τυλιγμένο, και το μεταφέρουν πίσω.

Μια ανταλλαγή άγνωστων αντικειμένων, μια νυχτερινή και υπόγεια διαδρομή, δυο παιδούλες μόνες: αυτό σημαίνει τέλεση μυστηρίου. Έτσι οι Αθηναίοι έδειχναν στην Αθηνά με το γλαυκό βλέμμα ότι δεν είχαν ξεχάσει το φταίξιμό τους. Κανείς ποτέ δεν αποκάλυψε τι μετέφεραν στο κεφάλι τους οι αρρηφόροι. Αλλά πιο σημαντικό κι από το περιεχόμενο είναι το γεγονός ότι παρέμενε ανέπαφο και ότι οι δυο παιδούλες το μετέφεραν στο σκοτάδι.

Μετά την τελετή, τα παιδιά, στέλνονταν στα σπίτια τους. Τον επόμενο χρόνο θα έπαιρναν τη θέση τους άλλες. Και κάποια μέρα όλες θα θυμούνταν συγκινημένες την "υπέροχη διαπαιδαγώγηση" που τους είχε προσφέρει η Αθήνα. Έτσι μιλούσαν οι συντρόφισσες της Λυσιστράτης: "Στα εφτά μου χρόνια ήμουν αρρηφόρος. Στα δέκα αλετρίς, άλεσα τις ιερές πίτες στην υπηρεσία της αφέντρας. Ύστερα, φορώντας το χιτώνα στο χρώμα της ζαφοράς, ήμουν άρκτος στα Βραυβρώνεια και, όταν έγινα μια όμορφη νέαμ ήμουν κανηφόρος και μετέφερα μια γιρλάντα από ξερά σύκα". Είχαν διασχίσει το μυστήριο σαν κάποια αυλή παιχνιδιών και τώρα, αμπαρωμένες στην Ακρόπολη, αρνιόνταν στους κυριευμένους από τον πόθο συζύγους τους ν΄ αγγίξουν τα σώματά τους.

Τόσο η Άγλαυρος, όσο κι οι αδερφές της τιμούνταν πάντα από τους Αθηναίους. Από την Άγραυλο εξάλλου ονομάστηκε ένας δήμος της Αθήνας Αγραυλή ή Αγρυλή.

ΠΗΓΕΣ: Κ. ΚΕΡΕΝΥΙ "Η Μυθολογία των Ελλήνων", ΑΜΑΛΙΑ ΜΕΓΑΠΑΝΟΥ" Πρόσωπα και Άλλα Κύρια Ονόματα", ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΚΑΛΑΣΣΟ "Οι Γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας".

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ