Το τραύμα...τι τραύμα...ποιο τραύμα;

Ηλιόλουστες μέρες

Ηλιόλουστες μέρες που αιμορραγούν, σέρνονται κάτω από το δέρμα του υποκειμένου. Έξω από αυτό, συναντώνται πρόσωπα που προσπαθούν μέσα από χαμόγελα να φέρουν στην επιφάνεια την έκφραση μιας περίσσειας οδύνης που χάνεται εκεί που η σκέψη δεν μπορεί να διεισδύσει, πάρα μόνο με την βοήθεια ακροβατών της ψυχαναλυτικής σχολής . 

Ηλιόλουστες μέρες που αιμορραγούν θρονιάστηκαν στην άκρη του μυαλού και χαίρονται την έλλειψη της ηδονής και την ύπαρξη της οδύνης. Ατελείωτα συμβάντα που έρχονται να επιτελέσουν το έργο του παρελθόντος στο παρόν. Τρίζουν τα δόντια τους μέσα στο βαθύ σκοτάδι του ονείρου, που το υποκείμενο περιδιαβαίνει στα τυφλά, χωρίς ένα χέρι μητρικό να οδηγεί τις ευαίσθητες αρτηρίες του μακριά από τις αιμορραγικές κρίσεις του φοβισμένου μυαλού. 

Το μητρικό χέρι σαν μια διαφάνεια. Δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος της παρουσίας του. Μένει μια απατηλή οπτασία που χάνεται αφήνοντας το υποκείμενο να φαντασιώνεται την απουσία του. Να νομίζει ότι αυτό φταίει για αυτή. Η αίσθηση ενός μετεώρου, απροσδιόριστου σχήματος που εξαφανίζεται μόλις το υποκείμενο πλησιάζει, δεν μπορεί να δημιουργήσει την σιγουριά μιας ύπαρξης που νομίζει ότι εξαφανίζεται όταν την πλησιάζουν.

Ηλιόλουστες μέρες που αιμορραγούν μπροστά στην τεράστια και απειλητική πραγματικότητα των εσωτερικών, σιωπηλών συμβάντων της οικογενειακής ζωής και των εκκρίσεων γονεϊκών μοναχικών κρίσεων, πάνω στο άνθος της ηλικίας του υποκειμένου. Η εγκατάλειψη που ποτέ δεν συνειδητοποιήθηκε το εύρος της, διότι η διαφορετικότητα της παρουσίας της, μπερδεύει τα μαθηματικά σαΐνια μιας αυταρχικής οικογενειοκρατίας, είναι εδώ και παίρνει μορφές και διαστάσεις που κανείς δεν μπορεί να τις προλάβει. Ο φόβος, και αυτός εδώ! Σκάβει τα λαγούμια του μέσα στο χρόνο και ξοφλάει τα διαγεννεολογικά γραμμάτια με υπογραφές πάνω στο δέρμα της ψυχής του. 


Απωθημένες οικογενειακές επιθυμίες.

Ο μελετημένος τρόμος, απλωμένος στο διάβα του υποκειμένου. Το τραύμα δεν είναι παρά η μετάπλαση του υποκειμένου, σε αντικείμενο της επιθυμία του άλλου. Οι φόβοι του, οι αγωνίες, κατασκευάζονται από τις απωθημένες οικογενειακές επιθυμίες. Η ενοχή και η ντροπή μεγαλώνουν, προσπαθώντας όμως να τις κρύψει, να τις εξαφανίσει... κινδυνεύει να χαθεί το ίδιο. Τυλίγουν το κορμί του τα βράδια καθώς νιώθει να εξαρτάται - έτσι αφημένο και φοβισμένο - στα πληγωμένα δωμάτια της ζωής τους. Μάταια προσπαθεί να βρει την θέση του μέσα στην πλήρη διαταραχή ενός περιβαλλοντικού χώρου, που το καταβροχθίζει χωρίς την δυνατότητα αντιρρήσεων από μέρος του. 

Νιώθει την οικογενειακή ενοχή να το ξαπλώνει στα βρόμικα σεντόνια της που του περιορίζουν την ανάσα. Κρύβουν τον ορίζοντα της χαράς. Φασκιώνουν την ηδονή. Φαίνεται ότι προσπαθούν, μέσα από αυτό το αγκάλιασμα, να σκεπάσουν προστατευτικά την δική του ενοχή, αλλά κρύβουν την ντροπή της οικογένειας. Με πόση ευκολία, τέτοιου είδους τελετουργίες, αναπαράγουν την ενοχή και λειτουργούν σαν ένας κρυφός μηχανισμός που δεν την κρατά μόνο ζωντανή, αλλά την δυναμώνει. Η οικογένεια κλαίει και οδύρεται στην προσπάθεια να μεγαλώσει τα παιδιά της χωρίς να τους λείψει τίποτα, όμως τα υποκείμενα κουβαλάν την μυθική κληρονομιά του τραύματος της, και κανείς δεν το καταλάβει.

Σαν κομιστής της ζωής, η οικογένεια είναι συγχρόνως και κομιστής αγωνίας. Αυτές οι δύο ιδιότητες επενεργούν χωρίς τα μέλη της να το αντιλαμβάνονται. Το υποκείμενο παραδομένο στην ανάγκη αναγνώρισης και αποδοχής περιμένει καρτερικά τις εκδηλώσεις της καταπίνοντας την απογοήτευση, καταπίνοντας την ματαίωση, μαζεύοντας την γλυκόπικρη προσδοκία του, σαν τοξικό κατάλοιπο, πολύ βαθιά μέσα στα σπλάχνα του. 

Δεν υπάρχουν αντιστάσεις! Το υποκείμενο δεν μπορεί να αντισταθεί σε τίποτα που νομίζει ότι του δίνει νόημα. Με ανοιχτά τα μενεξεδένια χείλη του φιλάει ένα κόσμο μολυσμένο από την βία και την απανθρωπιά, νομίζοντας ότι εισπνέει το καθαρό οξυγόνο της γέννησης και της ανάπτυξης μιας ευλογημένης ανθρωπότητας. Όμως, όπως η οικογένεια έτσι και η ανθρωπότητα τον αγκαλιάζει στην προβληματική αγκαλιά της. Του διηγείται παραμύθια με ακρωτηριασμένες νεράιδες που πετάνε πάνω από το κρεβατάκι της βρεφικής του ηλικίας. Του μεταβιβάζουν την κληρονομιά του φόβου, που ταξιδεύει από γενιά σε γενιά.

Το τραύμα είναι το αποτέλεσμα μιας βίας 

Το τραύμα δεν φαίνεται. Κανείς δεν το αναγνωρίζει. Κανείς δεν το παραδέχεται σαν δικό του περιεχόμενο, αλλά το αποδίδει στον άλλον. Το τραύμα κατασκευάζει το υποχρεωτικό σύμπαν της συμμόρφωσης. Το τραύμα είναι λειτουργικά, ένας συμμορφωτής! Είναι ένα τελετουργικό κόσμημα στην κοινωνική προσαρμογή των ευνουχισμένων υπάρξεων που μάταια φτασμένοι φιλόσοφοι και ψυχολόγοι, τρύπησαν τα παντελόνια του μυαλού τους για να το ερμηνεύσουν. Το μόνο που πέτυχαν είναι να παραμείνουν μόνοι τους, παρ όλη την προσπάθεια να πλησιάσουν τον κόσμο. Και ο κόσμος απόμακρος μέσα από το τραύμα. Απόμακρος και απειλητικός όπως παλιά. Έτσι και τώρα υφαίνει την αγωνία της ύπαρξη, την αγωνία της ανεξήγητης τιμωρίας για τον ερχομό στον επίγειο παράδεισου του τρόμου.

Το τραύμα είναι το αποτέλεσμα μια βίας που δεν ομολογήθηκε ποτέ, που αποσιωπήθηκε που ταξίδεψε μέσα στο χρόνο χωρίς κανείς να το καταλάβει. Συνδέεται με την αξιοπρέπεια του υποκειμένου, με την λειψή αίσθηση της ατελέσφορης ένταξης του. Έχει σχέση με την ελευθερία. Με την προσπάθεια του υποκειμένου να είναι ο εαυτός του. Με την ανικανότητα της αυτονομίας του. Έχει σχέση με το “κρυφό” που καταφέρνει να απομονώνει τα μέλη της οικογένειας, ενώ εκείνα ψάχνουν απεγνωσμένα την επαφή. Έχει σχέση με την ντροπή, με το φόβο του πόνου, με την μοναξιά. Έχει σχέση με το οικογενειακό τραύμα για το οποίο ποτέ δεν έχει μιλήσει κανείς.

Το τραύμα είναι το αποτέλεσμα μιας ανομολόγητης βίας που αναπαράγεται μέσα από την σιωπή. Μιας βίας που αντιλαμβάνονται όλοι διότι είναι περασμένη στο πετσί τους σαν σταυρουδάκι κρεμασμένο στο λαιμό τους. Το τραύμα οδηγεί το υποκείμενο και κάθε άλλο συγγενικό μέλος, με τελετουργικά έκτροπα, στο θάλαμο της οικογενειακής και κοινωνικής ένταξης.

Το υποκείμενο μαζεύει τον φόβο του μέσα από διεργασίες που δεν έχουν καμιά σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα του. 'Όλα συμβαίνουν βαθιά, σε ανήλια μέρη του ψυχικού οργάνου. Με αυτό τον τρόπο ψάχνει για ένα “εσωτερικό” διάδρομο σαν διέξοδο από τα αποστερημένα κεφάλαια της προσωπικής του αφήγησης, μακριά από την “φυσιολογικότητα” της ματαίωσης του οικογενειακού του αφηγήματος.

Σιωπηλές εγγραφές της βίας

Το τραύμα έρχεται από μακριά και επηρεάζει την προσπάθεια επίπλωσης του εαυτού. Το τραύμα είναι τυφλό και τυφλώνει. Καίει τις αντιστάσεις του οργανισμού και δεν παρέχει την ελευθερία της αποδοχής ή της άρνησης. Εγκαταστεί την ατμόσφαιρά του, το δηλητηριασμένο οξυγόνο του χωρίς το υποκείμενο να το πάρει χαμπάρι, χωρίς κανένας να καταλάβει ότι το μικρόβιο είναι εδώ, βαθιά βαλμένο στα σπλάχνα του. Γι αυτό και δεν μπορεί να το περιγράψει, δεν μπορεί να του δώσει σχήμα και μορφή. Το τραύμα μεταβιβάζει τα μικρόβια του φόβου, σαν να είναι η θεία μετάληψη μιας κοινωνίας εκκωφαντικά βίαιης, και αρμονικά άδικης. 

Το υποκείμενο προσπαθεί να το αποφύγει, αλλά όπου και να κρυφτεί, κρύβεται και αυτό μαζί του. Είναι εκεί κουρνιασμένο μέσα του. Μια μικρή δηλητηριώδης ανάσα που προσπαθεί να μην της δώσει σημασία, να την έχει έτσι κοιμισμένη μέσα του, αλλά κάποιες στιγμές, η εξωτερική βια της πραγματικότητας - η οποία ήταν πάντα σύμμαχός του - το ξυπνά. Το κάνει να σηκωθεί μέσα του και να πάρει τις απειλητικές του διαστάσεις, με μια συχνότητα που εξαντλεί τον οργανισμό με την επαναληπτικότητα της. Σε κανένα κρυφό σημείο του ορίζοντα δεν μπορεί να το κρύψει. Το καθετί τον αφήνει εκτεθειμένο στον πόνο του. 

Αυτή είναι η ζωή του τραύματος. Έτσι ανασταίνεται κάθε φορά. Την ευκαιρία αυτή περιμένει για να βγει, να εμφανιστεί, και να κυριεύσει την καθημερινότητα του υποκειμένου, με το χαμόγελο του τρόμου και την υποχρεωτική βασιλεία της αγωνία στην κέντρο του μυαλού. Και το μυαλό μπερδεμένο με την χρονική ασυνέπεια να το τυλίγει. 

Το υποκείμενο οδηγείται από τον ίδιο του τον εαυτό μπροστά στο σπασμένο καθρέφτη προσπαθώντας να μαζέψει τα κομμάτια από την ορφάνια του εαυτού του. Η ορφάνια θηλάζει το τραύμα. Ρουφά το δηλητηριασμένο γάλα της μοναξιά και της απόρριψης. Το μπουκώνει με την αδιαφορία και την παραμέληση. Ετοιμάζει την ενοχή και την αυτομομφή σαν το μόνο διέξοδο του υποκειμένου από το πόνο της στερημένης ύπαρξης. Το τραύμα σαν ένα εσωτερικό εργαλείο απο-κύτταρο-ποίησης του οργανισμού εργάζεται καθώς αυτός αναπτύσσεται. Βήματα που τρεκλίζουν στις κοιλάδες του προσωπικού φθόνου για την κατάντια του εαυτού του. Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στο σπασμένο καθρέφτη καθώς ξαναπλώνει τα κομμάτια του πάνω στο τραπέζι του άδηλου χρόνου. 

Ελλειμματικές τροχιές μέσα στο χρόνο καταγραμμένες σε παρελθόν και παρόν περιμένουν το υποκείμενο να μπει στα όρια τους. Γεγονότα γνωστά και άγνωστα διαμορφώνουν τις σιωπηλές εγγραφές της βίας. Η έλλειψη αναπαραστατικής προοπτικής του υποκειμένου έρχεται να σκάψει εσωτερικά το κενό που χρειάζεται για να χαθεί στο μη-νόημα, της πάντα γεμάτης με νοήματα ορφάνιας. Κινείται χωρίς να βλέπει τους άλλους αλλά το κυριότερο δεν βλέπει τον εαυτό του. Το τραύμα της λήθης και η λήθη του τραύματος πάνε μαζί. 

Το τραύμα περιορίζει τον ορίζοντα των ενεργημάτων του υποκειμένου. Το κλείνει, το οδηγεί έξω από την καθημερινότητα ενοχοποιώντας την παρουσία του, δημιουργώντας την επιθυμία απουσίας.Τα αποτυπώματα της ορφάνιας βρομίζουν το μυαλό και το σώμα μάταια κρύβεται για να μην καταλάβουν οι άλλοι το στίγμα του. Μάταια προσπαθεί να ξεριζώσει αυτή την αίσθηση από μέσα του, νιώθει να την ακολουθεί σαν να κρατάει αλυσοδεμένο το νόημα της ζωής του. 

Μέσα σε αυτές τις καταστάσεις το υποκείμενο περιμένει κάποιον να τον πάρει από το χέρι και να το οδηγήσει στο φως. Περιμένει μια ανεκπλήρωτη μητρότητα να επανεμφανιστεί στην πόρτα του δωματίου του, ή, μια πατρότητα να εκδηλώσει επιτέλους την παρουσία της. Περιμένει το χαμόγελο να ανθίσει στα χείλια του κόσμου που αυτός κατασκευάζει μέσα από το βλέμμα του. Περιμένει το “φως. Το “φως” όμως δεν βρίσκεται εκεί έξω. Βρίσκεται εκεί που ούτε το υποκείμενο ούτε και η οικογένεια του το βλέπουν. Το “φως” είναι “εσωτερικό” και για τους δύο. Εναπόκειται στις ξεχασμένες ικανότητες τους να επαναπροσδιορίζουν τις καταστάσεις. Στην χαμένη δυνατότητα να παρατηρούν μέσα τους, ψάχνοντας την κρυμμένη ανθεκτικότητα τους. 

Το τραύμα αυτό έχει πετύχει. Έχει πετύχει την αφαίρεση του ελέγχου της πραγματικότητας της οικογένειας καθώς και την αφαίρεση του ελέγχου της καθημερινότητας του υποκειμένου. Η κατάσταση αυτή καταστρέφει την ανθεκτικότητα τόσο της οικογένεια όσο και του υποκειμένου.

Με ποιο τρόπο 

Οικογενειακή ανθεκτικότητα και ανθεκτικότητα του υποκειμένου συναντιόνται στο χώρο/χρόνο της υποτίμηση τους. Συναντιούνται στην απογοήτευση από την ανικανότητα, όπως είπαμε, του ελέγχου των καταστάσεων. Με ποιο τρόπο μπορεί να αντιστραφεί αυτό το κλίμα, αναρωτιούνται εδώ και χρόνια οι επαΐοντες των ψυχικών αναταράξεων. Χρειάζεται μια εργασία προς απόκτηση των απολεσθέντων. Μια εργασία κατασκευής μιας καινούργιας εμπιστοσύνης ανάμεσα στο υποκείμενο και την οικογένεια του, ανάμεσα στην οικογένεια και τον κόσμο που την περιβάλλει. Χρειάζεται λένε, οι ελλειμματικές τροχιές τους να βρουν την πληρότητα τους. Έτσι ώστε και η οικογένεια να νιώσει ότι ασκεί έλεγχο στο παρόν, αναγνωρίζοντας το παρελθόν της, με στόχευση το μέλλον της, αλλά και το υποκείμενο μέσα της να νιώσει την ασφάλεια και την θαλπωρή από την σιγουριά της στόχευση του που είναι και στόχευση της. 

Σε αυτή την περίπτωση η οικογένεια ίσως, χρειάζεται:

α) Να αναγνωρίσει την δοκιμασία που περνάει το υποκείμενο και να δημιουργήσει τις συνθήκες που θεωρούνται αναγκαίες για να την περάσει όσο ανώδυνα γίνεται. Αυτό δεν σημαίνει να το καταγγείλει, ούτε να το κρίνει, αλλά να το αποδεχτεί σαν μια δοκιμασία που ανήκει σε όλη την οικογένεια.

β) Να επανοργανώσει τις τελετουργικές μορφές λειτουργίας, οι οποίες έχουν να κάνουν με τον τρόπο επικοινωνίας, είτε με τον λόγο, είτε με την συμπεριφορά. Δηλαδή ακουμπώντας στις ήδη συμπεριφορές να εστιαστεί στην “ανακάλυψη” νέων οι οποίες θα καταλάβουν την θέση των παλιών. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί η επανδιαπραγμάτευση για μια νέα “ταυτότητα” τόσο για την ίδια όσο και για το υποκείμενο.

γ) Έτσι να επανακαθορίσει το μύθο της, δηλαδή να επανατροφοδοτήσει τις δυνάμεις που η ίδια έχει για να αντιμετωπίζει καταστάσεις κρίσης και να μεταλλάξει την άσχημη εικόνα που έχει για τον εαυτό της, από μια αποτυχημένη και ξοφλημένη περίπτωση σε μια δυναμική ελπιδοφόρα δύναμη που διαμορφώνει το παρόν της και καθορίζει το μέλλον της. 

Με τους παραπάνω τρόπους το υποκείμενο μπορεί να βρει στην οικογένεια αυτό που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει το τραύμα. Διότι:

α) Ίσως χρειάζεται μια συναισθηματική “οικογενειακή” κοιλιά να το κλείσει μέσα της, να μην νιώθει μόνο του. 

β) Ίσως χρειάζεται την εκδήλωση του ενδιαφέροντος της, με την προσοχή που αρμόζει προς ένα έργο τέχνης. Όχι φωνές, όχι βίαιες κινήσεις. Αυτές - το αναφέραμε πάρα πάνω - αφού ξυπνήσουν το τραύμα μετά το νανουρίζουν φροντίζοντας την ανάπτυξή του. 

γ) Ίσως χρειάζεται μια καινούργια αφήγηση με λόγια που μαζεύουν τα κομματάκια του καθρέφτη και ξαναενώνουν την μορφή του παρέχοντας του την δυνατότητα, να την ξαναπεριγράψει. 

Με αυτό τον τρόπο, δίνεται η ευκαιρία στο υποκείμενο να ελέγξει, να σκεφτεί, να οργανώσει τις καταστάσεις, να κάνει τις σκέψεις του πράξη περιορίζοντας το απεριόριστο της συγκίνησης. 

Με αυτό το τρόπο, επαναενεργοποιείται το νόημα των πραγμάτων. Δυναμώνει η ελπίδα της επανάκτησης αυτού που χάθηκε. Η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση θα ξαναπάρουν την θέση τους, δυναμώνοντας την παρουσία του μέσα, αλλά και έξω από την οικογένεια.

Συμπέρασμα

Όλες αυτές οι διεργασίες, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, συντελούν στην δημιουργία μιας προσωπικής, αλλά και οικογενειακής ζώνης ανθεκτικότητας απέναντι στο τραύμα. Συντείνουν στην ανακάλυψη ενός νέου τρόπου οικογενειακής και ατομικής διαχείρισης και μετουσίωσης του τραύματος, από στέρηση σε αφθονία, από μοναξιά σε κοινωνικότητα, από αυτοτιμωρία σε αυτοπροβολή... με λίγα λόγια η μετουσίωση της αποτυχίας σε ευκαιρία για εξέλιξη και ανάπτυξη του εαυτού!!

Κερεντζής Λάμπρος

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ