Η εσωτερική διαδρομή της τρομοκρατίας

 ΓΡΑΦΕΙ Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΣΙΑΝΟΥΔΗΣ 

Είναι πιο απλό να καταλάβεις μία έννοια από έναν άνθρωπο. Ο λόγος για αυτό είναι ότι οι έννοιες είναι ακραιφνείς μέχρι να τις χρησιμοποιήσει κάποιος· καθαρές, δηλαδή, από συναίσθημα σαν λευκό χαρτί. Ο άνθρωπος τις “χρωματίζει” καθώς επενδύει επάνω τους ενώ ταυτόχρονα περνά κ ο ίδιος από ανάλογη διαδικασία χρωματισμού. Με αυτό στο νου, οι έννοιες, για τον άνθρωπο, είναι μητέρες πολύ περισσότερο από δημιουργήματα και τον κυοφορούν, ριζώνοντας μέσα του, μέχρι τη στιγμή που θα τον γεννήσουν και θα τις κυοφορήσει εκείνος. Εφόσον, λοιπόν, για να καταλάβεις οτιδήποτε χρειάζεται να καταλάβεις την αρχή του ας δούμε τη διαδρομή που ακολουθεί στο ψυχικό όργανο η τρομοκρατία, και το βάθος από το οποίο αναδύεται καθώς διαφαίνεται ότι είναι μία έννοια που ταξιδεύει από τον άνθρωπο με προορισμό το περιβάλλον του και όχι το αντίθετο.

Η τρομοκρατία είναι – σε απλή γλώσσα – ένας πόλεμος με μικρότερο προϋπολογισμό. Το πεδίο του είναι διπλό… Εξωτερικό μα και δυναστικά εσωτερικό. Ο εχθρός είναι αόρατος και αυτό του προσδίδει την ικανότητα να είναι, οικεία, ορατός αφού οι προβολές σε έναν λευκό καμβά πάντα ζωγραφίζουν εκείνο που φοβάται κάποιος περισσότερο όταν η μελάνη βουτηχτεί στο δοχείο του πόνου. Πρωτίστως, όμως, η τρομοκρατία είναι ένα νοσηρό ξυπνητήρι· μία υπενθύμιση του φθαρτού και του πεπερασμένου μας η οποία λειτουργεί, πολύ οργανωμένα, σε μία βάση τριών αρχών.

Εν πρώτοις, δρα σε ασυνείδητο επίπεδο πολύ προτού η απειλή της γίνει αντιληπτή. Η ρίζα αυτής της αρχής βρίσκεται στην πρώιμη παιδική ηλικία. Εκεί, που κάποιος, σε μία ατυχή στροφή των γεγονότων, μπορεί να γίνει μάρτυρας τιμωρίας επειδή αγνοεί τα πρέπει των γονεϊκών οδηγιών και παρατείνει τα θέλω του. Το αποτέλεσμα είναι ένα μέρος της παράτασης της παιδικής χαράς να συνδεθεί με τον φόβο της, μετέπειτα, συνέπειας. Αυτή η συνέπεια συνεχίζει να συντροφεύει κάποιον και στην ενήλικη ζωή, με τη μορφή του φόβου να αφεθεί σε ευχάριστα συναισθήματα αφού, στη γωνία, περιμένει πάντα η αόρατη τιμωρία. Η τρομοκρατία, λοιπόν, πρώτα αφυπνίζει αυτό το ενδόμυχο κομμάτι και το θέτει ξανά σε λειτουργία. Ακριβώς σαν τις τεκτονικές πλάκες, κάτω από την επιφάνεια της Γης, των οποίων η κίνηση είναι μία εσωτερική, αθόρυβη, διαδικασία, το αποτέλεσμα της κίνησης αυτής, όμως, είναι άμεσα καταστροφικό.

Η δεύτερη αρχή της τρομοκρατίας είναι η σύγχυση του εγώ· της συνειδητής ταυτότητας κάποιου, δηλαδή, αφού το δυνατό αποτύπωμα του πόνου, σε συνδυασμό με την έλλειψη δεδομένων ως προς την αιτία του, καταφέρνει να καταστήσει κάποιον να αμφισβητεί – σε έναν ασυνείδητο βαθμό – το αν έχει μερίδιο ευθύνης που το υφίσταται. Η αμφισβήτηση, αυτή, ταξιδεύει μέσω των οδών της ασυνείδητης φαντασίας όπου στρέφει μία από τις δομικές δυνάμεις του ψυχισμού μας – την ενόρμηση του θανάτου – προς το άτομό μας. Η ενόρμηση του θανάτου είναι το αίτημα μίας σύνθετης ψυχής να επιστρέψει στην λήθη της απλότητας. Να είναι, δηλαδή, πολύτιμη χωρίς να είναι παραγωγική και ταυτόχρονα αδρανής· όπως ένας οργανισμός που κυοφορείται. Όταν ο πόνος είναι μεγάλος, λοιπόν, η ενόρμηση, αυτή, στρέφεται κατά του εαυτού διασχίζοντάς την ταυτότητά του στα δύο. Το καλό κομμάτι εκείνης κατηγορεί το κακό και του επιτίθεται λόγω του κινδύνου στο οποίο το έξεθεσε. Ταυτόχρονα, το κακό κομμάτι αμύνεται προβάλλοντας τη θλίψη του επάνω στο καλό και καταλύοντας την άμεμπτη φύση του. Ακριβώς όπως επιτίθεται ο ίδιος ο οργανισμός στα κύτταρά του, όταν μία αυτοάνοση νόσος είναι παρούσα, αδυνατώντας να αναγνωρίσει ότι είναι κομμάτι του ίδιου συνόλου.

Η τρίτη αρχή της τρομοκρατίας είναι η ανακύκλωση. Η ανακύκλωση συμβαίνει όταν, μετά το αρχικό συμβάν, ένα μέρος συντάσσεται με το θύμα ενώ ένα άλλο μέρος το κατηγορεί υπενθυμίζοντάς του την ευθύνη του. Δεν είναι άγνωστο φαινόμενο, δε, το γεγονός ότι η συμπαράσταση στον τρομοκρατούμενο, μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι αποδέκτης επιθετικών συμπεριφορών από αυτοαποδιδώμενες δοκησισοφίες. Η υπενθύμιση της προσωπικής ευθύνης, στην ουσία, όμως, είναι ένας προσωπικός απολογισμός που έχει καθησυχαστική δράση για αυτόν που το κάνει. Συγκεκριμένα, ο λόγος για αυτό είναι ότι απαριθμώντας την ευθύνη που κάποιος φέρει, ο κριτής του, διαχωρίζει τη θέση του από εκείνον και περνάει σε ένα, φαινομενικό, απυρόβλητο από το οποίο δεν μπορεί να γίνει ο ίδιος στόχος. Υπό μία έννοια, συντάσσεται με τον διώκτη του με έναν οιδιποδειακό τρόπο όπου η οργή που νιώθει για εκείνον εποστρακίζεται και προβάλλεται σε όλους τους υπόλοιπους πλην αυτού που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.

Όταν αυτές οι τρεις συνθήκες ικανοποιηθούν τότε η τρομοκρατία έχει πετύχει το σκοπό της. Σαν ένας ζωντανός οργανισμός, έχει φοβίσει, έχει διασχίσει και έχει αναπαραχθεί. Κλείνοντας, αναφύεται το ερώτημα του τι το καινούριο φέρνει η τρομοκρατία στην ψυχή· τί νέο γεννά εκτός από το να την κάνει να αναβιώνει πρώιμους παιδικούς φόβους ή να υποπίπτει σε βιολογικά ατοπήματα; Το νέο που φέρνει είναι η κάμψη του υλικού της ψυχής όπως, ακριβώς, το κύμα γλύφει το βράχο για να τον λειάνει και να του απαγορεύσει να το θραύει. Το γέννημα της τρομοκρατίας, λοιπόν, είναι – όπως και κάθε απόγονος, φυσικά – πιο ισχυρό. Είναι μία λαγνεία προς την πρόκληση του αποτελέσματός της. Μία ηδονή που εκτονώνει τις λιβιδινικές ενορμήσεις του ανθρώπου βίαια ακόμα και αν έχει προσωπικό κόστος για τον ίδιο. Πώς, ρωτάτε;

Θα έλεγε κανείς ότι το ωάριο της τρομολαγνείας είναι η τρομοκρατία το έτερο μέρος, όμως, είναι ένα Υπερ-Εγώ. Ένα εσωτερικευμένο σετ αρχών, δηλαδή, που αποκόμισε κάποιος από την κοινωνία και τους γονείς, το οποίο έχει μία έμφυτη ανάγκη να τιμωρήσει και να ελέγξει το αδύναμο Εγώ. Να τιμωρήσει εκείνον που είχε την “αναίδεια” να είναι αδύναμος, να εκφυλίσει εκείνον που είχε το “θράσος” να μην είναι κάτι περισσότερο από άνθρωπος και να κατατροπώσει εκείνον που δεν κοίταξε την απώλεια στα μάτια χωρίς να τη φοβηθεί. Η λαγνεία του τρόμου, λοιπόν, έρχεται μόνο όταν αυτός που του επιβάλλεται ο τρόμος έχει την ίδια ανάγκη με αυτόν που τον επιβάλει…

*  Ιάκωβος Σιανούδης ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής 

thecolumnist

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ