Μια μικρή εισαγωγή στο πρόβλημα του Είναι και του Πρέπει.

Στη φιλοσοφία διακρίνουμε τις προτάσεις του Είναι και τις προτάσεις του Πρέπει:

[α] οι προτάσεις που περιγράφουν γεγονότα, οι περιγραφικές προτάσεις, είναι οι προτάσεις του Είναι, ενώ

[β]οι προτάσεις που αναφέρονται σε κρίσεις, οι αξιολογικές προτάσεις, είναι οι προτάσεις του Πρέπει.

Για παράδειγμα η πρόταση «το ψυγείο είναι άδειο» είναι μια πρόταση του Είναι

Ενώ η πρόταση «πρέπει να πάω για ψώνια στο super market» είναι μια πρόταση του Πρέπει.

Στη καθημερινή μας ζωή συνηθίζουμε να εξάγουμε, θα έλεγα αυθαίρετα, προτάσεις του  Πρέπει από προτάσεις του Είναι…

Για παράδειγμα θεωρούμε σωστό το συμπέρασμα… ότι επειδή το ψυγείο είναι άδειο.. πρέπει να πάμε για ψώνια.

Θα μπορούσε όμως κάποιος να υποστηρίξει ότι επειδή το ψυγείο είναι άδειο…. πρέπει να το μεταφέρω ή… πρέπει να το γεμίσω με τα πράγματα που έχω στο ντουλάπι, ή πρέπει να το καθαρίσω κλπ.

Μ’ αυτό καταλαβαίνουμε ότι από ένα γεγονός, (μια πρόταση του Είναι) δεν μπορούμε να συνάγουμε κάποια αξιολογική κρίση, η οποία θα ρυθμίσει τη συμπεριφορά μας, αν δεν έχουμε προηγμένως υιοθετήσει μια ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΧΗ… Έναν κανόνα… που να λέει για  παράδειγμα, ότι «κάθε φορά που το ψυγείο είναι άδειο θα πρέπει να πηγαίνω για ψώνια».

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις Ηθικές Προτάσεις, οι οποίες είναι καθαρά προτάσεις του Πρέπει.

Πολλοί ηθικοί φιλόσοφοι στο παρελθόν έπεσαν στη παγίδα αυτού του λογικού σφάλματος, θεωρώντας ότι μπορούμε να πούμε τι πρέπει να πράξουμε, επειδή υπάρχει κάποιο πραγματικό γεγονός στον κόσμο, που να μας το υποδεικνύει.

Για παράδειγμα, το γεγονός ότι το είπε ο θεός, θεωρούσαν ότι συνεπάγεται ταυτόχρονα κι ένα απόλυτο κριτήριο για το τι πρέπει να πράττουμε.

Ο θεός λέει να μην  κλέβουμε… άρα δεν πρέπει να κλέβουμε…

Αυτός είναι όμως ένας λογικά αυθαίρετος ισχυρισμός, αφού ο όρος Πρέπει δεν υπάρχει στη πρόταση που μας οδηγεί στο συμπέρασμα…

Αυτό που προαπαιτείται είναι μια ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΧΗ που να λέει για παράδειγμα ότι:  «θα Πράττουμε ότι λέει ο Θεός».

Θα μπορούσαν όμως όλοι οι άνθρωποι να συμφωνήσουν σε μια τέτοια ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΧΗ; Και μια τέτοια αρχή θα αναφέρονταν σε ποιον απ’ όλους τους θεϊκούς λόγους;

Εξ άλλου, κάποιος μπορεί να υποστηρίξει, πως «κάτι είναι Καλό επειδή το Υπαγορεύει ο θεός», ενώ κάποιος άλλος, «ότι ο Θεός το υπαγορεύει, επειδή το θεωρούμε, ή είναι Καλό».

Ένας τέτοιο δίλημμα γεννά μια σειρά από άλλα προβλήματα.

Το «τι είναι Καλό» μπορεί να είναι Απόλυτο, αλλά μπορεί και να ποικίλει στις διάφορες κοινωνίες και στις διάφορες εποχές…

Ο άνθρωπος διακρίνεται από τα υπόλοιπα ζώα (καλώς ή κακώς) τουλάχιστον με όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, από το γεγονός ότι διαθέτει λόγο. Ως έλλογο ον ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να συλλογίζεται και να πράττει……. τις περισσότερες φορές…. μετά από σκέψη.

Τα δυο πιο ισχυρά ηθικά συστήματα σήμερα, Η ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ κι Ο ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΣ, βασίζονται ακριβώς σ’ αυτή την ιδιότητα του ανθρώπου.  Στην ιδιότητά του δηλαδή να είναι έλλογο ον.

Η Δεοντολογία του Kant, είναι ένα ηθικό σύστημα που δεν λέει (όπως νομίζουν πολλοί) ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ να πράττουμε, αλλά ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ να πράττουμε αν θέλουμε να είμαστε Ηθικά Όντα.

Βασική προϋπόθεση για τους δεοντολόγους, είναι να επιλέγουμε ελεύθερα τις αρχές μας, και όταν λέμε ελεύθερα εννοούμε έξω από σκοπιμότητες, έτσι ώστε η ρυθμιστική αρχή της βούλησής μας, να μπορεί να γίνει καθολικός νόμος.

Από την άλλη ο Συνεπειοκρατικός Ωφελιμισμός, είναι το ηθικό σύστημα που υποστηρίζει (όχι το ατομικό συμφέρον, όπως λάθος νομίζουν πολλοί) αλλά το τι είναι Ηθικά Θεμιτό. Για τους ωφελιμιστές, ηθικά ορθό είναι ότι εξασφαλίζει μεγαλύτερο όφελος, μεγαλύτερη ευτυχία, σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.

Με βάση αυτά τα δυο συστήματα θα μπορούσε κάποιος να υιοθετήσει ή να μην υιοθετήσει κάποια «Θεία» σε εισαγωγικά εντολή.

Για παράδειγμα θα μπορούσε ένας δεοντολόγος να υιοθετήσει την αρχή Ου Κλέψεις εφόσον θεωρούσε ότι η ιδιοκτησία αποτελεί δικαίωμα, ή να υιοθετήσει την αρχή Κλέψε, αν θεωρεί ότι η ιδιοκτησία είναι ένας άδικος θεσμός που μόνο δυστυχία φέρνει στους ανθρώπους.

Από την άλλη πλευρά ένας Ωφελιμιστής, Ρομπέν των Δασών, θα θεωρούσε ηθικό του καθήκον να παραβεί την εντολή Ου Κλέψεις και να Κλέψει, για παράδειγμα έναν στυγνό τύραννο που εισπράττει με τη βία άδικους φόρους, και μοιράζοντας τα κλοπιμαία σε δεκάδες φτωχούς συνανθρώπους του να κάνει τη ζωή τους καλύτερη…

(το παρακάτω κείμενο προέρχεται από συνέντευξη του Άλκη Γούναρη στο πλαίσιο γυρισμάτων ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για τις 10εντολές στις αρχές του 2007)

ΠΗΓΗ

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ