Κι όμως... ο εγκέφαλός μας αναγεννάται!

 

Ένα από τα πιο τρομακτικά πράγματα που άκουσα στο σχολείο ήταν ότι τα κύτταρα του εγκεφάλου είναι τα μόνα κύτταρα στον οργανισμό που δεν πολλαπλασιάζονται! Δηλαδή, μας έλεγαν, με όσα κύτταρα γεννιέσαι με τόσα θα πεθάνεις. Αδύνατον! Μα γιατί να συμβαίνει αυτό, αναρωτιόμουν.. Η εξήγηση δε δόθηκε ποτέ για έναν απλούστατο λόγο: ότι δεν ισχύει. Από τη δεκαετία του '60 γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος έχει ένα εκπληκτικό δυναμικό ανανέωσης των κυττάρων του (Altman 1969). Η συνεχής έρευνα τις επόμενες δεκαετίες απέδωσε αναλυτικά την εικόνα του εγκεφάλου όπως την γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή. 

Η ανάπτυξη του εγκεφάλου ξεκινάει κατά την εμβρυϊκή ηλικία μέχρι τη γέννηση όπου και έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο ποσοστό ως προς τις δομές του.

Τι συμβαίνει όμως στην ενήλικη ζωή; Συνεχίζει να αναπτύσσεται, έχει την ικανότητα να αναπλάθεται;

Η απάντηση είναι ναι. Αυτό συμβαίνει χάρη σε δυο συγκεκριμένες περιοχές στον εγκέφαλο. Αυτές είναι η Υποκοιλιακή Ζώνη γύρω από τις κοιλίες και οππόκαμπος, που είναι επίσης το κέντρο της μνήμης (τίποτα δεν είναι τυχαίο...).

Τι κάνει αυτές τις περιοχές τόσο ιδιαίτερες;

Το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι διατηρούν την ικανότητα να παράγουν νέα κύτταρα, συγκεκριμένα νέους νευρώνες. Νευρώνας είναι το κύτταρο που μεταφέρει τα ηλεκτρικά σήματα, τις πληροφορίες. Πολλοί νευρώνες μαζί φτιάγνουν ένα νεύρο.

Τι σημαίνει ότι έχουν την ικανότητα να παράγουν νέα κύτταρα; Πως γίνεται αυτό;

Αυτό γίνεται χάρη στα βλαστικά κύτταρα.

Τι ακριβώς είναι αυτά;

Στον οργανισμό υπάρχουν ως πάρα πολλά είδη κυττάρων. Όπως καθετί ζωντανό ακολουθούν και αυτά ένα κύκλο ζωής: τη γέννηση, την ανάπτυξη, τη γήρανση και το θάνατο. Στα πρώτα στάδια ανάπτυξης, δηλαδή στη γέννησή τους, τα κύτταρα βρίσκονται υπό μορφή ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ (βλεπε Εικονα 2). Τα παντοδύναμα βλαστικά κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να φτιάξουν από μόνα τους έναν ολόκληρο οργανισμό, ενώ τα πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να φτιάξουν πολλά είδη ιστών. Τα πρώτα υπάρχουν στα πολύ πρώιμα στάδια ανάπτυξης του οργανισμού, ενώ τα δεύτερα υπάρχουν στο έμβρυο και στον ενήλικο οργανισμό. Όσο δηλαδή αναπτύσσεται ο οργανισμός τόσο εξειδικεύονται τα βλαστικά κύτταρα.

Ακριβώς με αυτόν τον τρόπο ο ενήλικος εγκέφαλος διατηρεί την ικανότητα να φτιάγνει νέους νευρώνες όποτε και όπου τους χρειάζεται. Μπορεί πχ να χρησιμοποιηθούν για την επούλωση κάποιου τραύματος ή για να φτιάξουν νέα δίκτυα σε περίπτωση εκμάθησης νέων δεξιοτήτων. Στο καναρίνι τα νέα αυτά κύτταρα πηγαίνουν στο κέντρο του τραγουδιού, ενώ στο ποντίκι στον οσφρητικό λοβό! Η ικανότητα αυτή του εγκεφάλου λέγεται πλαστικότητα και είναι αυτή που μας βοηθάει να μαθαίνουμε καινούρια πράγματα συνεχώς και να τα θυμόμαστε. Αυτό γίνεται σε όλη την ενήλικη ζωή μέχρι και τα γεράματα, μόνο που καθώς περνάνε τα χρόνια μειώνεται λίγο. Η μείωση αυτή αντιστοιχεί στη μείωση του πάχους της Υποκοιλιακής Ζώνης και άρα στη μείωση του αριθμού των βλαστικών κυττάρων. Επίσης, οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες παρουσιάζουν μειωμένη νευρογένεση.

Καλά όλα αυτά τα θεωρητικά... πρακτικά μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε;

Μπορούμε και αυτό κάνουμε! Τα βλαστικά κύτταρα γενικά έχουν αρχίσει να μπαίνουν ενεργά στον αναπτυσσόμενο τομέα της Αναγεννησιακής Ιατρικής. Με τη χρησιμοποίησή τους μπορούμε να αναπαράγουμε ιστούς και να φτιάγνουμε νέα όργανα! Δεν είναι ακόμα τόσο εύκολο, αλλά πάρα πολλά εργαστήρια σε όλον τον κόσμο δουλεύουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Τα νευρικά βλαστικά κύτταρα που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή νέων νευρώνων στο Νευρικό Σύστημα είναι επίσης μία πηγή ελπίδας για το μέλλον. Η γενετική τους τροποποίηση με στόχο τη χρησιμοποίηση τους για τη θεραπεία νευροεκφυλιστικών ασθενειών (Huntington, Parkinson) αλλά και τραυμάτων (πχ παράλυση, εγκεφαλικό, ισχαιμία) του Νευρικού Συστήματος έχει ήδη ξεκινήσει και αναπτύσσεται με αλματώδεις ρυθμούς. 
Το δυναμικό των βλαστικών κυττάρων είναι τεράστιο, και μόλις έχουμε αρχίσει να κατανοούμε τους μηχανισμούς του και να ανακαλύπτουμε τα μυστικά του. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η απλότητα και ταυτόχρονα πολυπλοκότητα αυτού του συστήματος μόλις που ξεκίνησε να μας φανερώνει καινούριους δρόμους και οπωσδήποτε δε θα σταματήσει να μας εκπλήττει! 
Φωτογραφιες: Εικόνα 1 απο JB Lennington et al., 2003, Reproductive Biology and Endocrinology
Πηγή: openscience.gr

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ