OI ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ ΠΕΡΙ ΗΛΙΟΥ. Β’ ΜΕΡΟΣ

Ο IOYΛΙΑΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΗΛΙΟΣ ΤΩΝ ΧΑΛΔΑΪΚΩΝ ΧΡΗΣΜΩΝ

ΣΤΗΝ εποχή του Ιουλιανού [331/363] υπήρχαν κυρίως δύο είδη κοσμικής τάξης: η Πλατωνική τάξη και η Χαλδαϊκή.
Στην Πλατωνική τάξη ο ήλιος είναι τοποθετημένος πάνω από τη σελήνη και κάτω από επτά πλανήτες ( Σελήνη, Ήλιος, Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος).
Στη Χαλδαϊκή τάξη η θέση του Ηλίου βρίσκεται στο μέσο αυτών των επτά πλανητών. Σύμφωνα με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς ο ήλιος κινείται στο μέσο αυτών των ουράνιων σφαιρών και οι άλλοι πλανήτες φαίνονται να κινούνται γύρω από αυτόν ή μάλλον να τον συνοδεύουν. Ο ήλιος είναι ο Βασιλικός Ήλιος που προχωρά στη μέση με τους δορυφόρους του και κατευθύνει τις κινήσεις των πλανώμενων αστεριών.[39]
Σ'αυτό το σημείο, η κοσμολογία του Ιουλιανού είναι πιο κοντά στη Χαλδαϊκή τάξη παρά την Πλατωνική. Ο Ιουλιανός τοποθετεί τον Ήλιο στο κέντρο των πλανητών:
«Προσδιορίζει ως θέση του Ηλίου το μέσο του ουρανού και απ' όλες τις πλευρές του μπορεί να απονείμει ισότιμες ευλογίες στους θεούς» [40].

Επιπλέον, ο ήλιος δε βρίσκεται μόνο στο μέσο των πλανητών, αλλά και στο μέσο των τριών κόσμων [41]. Ο Ιουλιανός, επίσης, τονίζει τη λειτουργία της μεσότητας του Ηλίου. Είναι στο μέσο μεταξύ των ορατών θεών, που περιβάλλουν το σύμπαν και των άϋλων και νοητών θεών που περιβάλλουν το «Αγαθόν» [42]. Ο Ήλιος, που συγκρατεί σ' ένα σύνολο ο,τιδήποτε υπάρχει στον νοητό κόσμο, είναι πιο κεντρικός απ'όλους τους νοητούς θεούς. Επίσης η γενετήρια δύναμη του είναι στο μέσο μεταξύ των δύο κόσμων (του νοητού και του νοερού) και επίσης είναι στο μέσο μεταξύ των νοερών και ουράνιων θεών. Ενώνει ό,τι είναι χωρισμένο καθώς διαθέτει τη γενετήσια ζωή, είναι τέλειος [43].

Εξάλλου, οι Χαλδαϊκοί χρησμοί αναφέρουν ότι ο ήλιος ταξιδεύει μακριά, πάνω ακόμη και από τη σφαίρα των στερεών αστεριών, κάτι που απηχεί ο Ιουλιανός:
«Ο Ήλιος ταξιδεύει σε ουρανούς χωρίς αστέρια, μακριά από την περιοχή των στερεών άστρων» [44],
πράγμα που σημαίνει ότι ο Ιουλιανός προτιμούσε την κοσμολογία των Χαλδαϊκών χρησμών σε σχέση με την Πλατωνική [45].
Έτσι, μετά την αναφορά του στις πλατωνικές θεωρίες σχετικά με τον ήλιο, ο
Ιουλιανός στρέφει την προσοχή του στη διδασκαλία των Χαλδαίων, για την οποία αναφέρει:
«τώρα η διδασκαλία των Φοινίκων, οι οποίοι ήταν σοφοί και γνώριζαν την
ιερή γνώση, υποστήριζαν ότι οι ακτίνες του φωτός, διάχυτες παντού, αποτελούν ενσάρκωση του αγνού μυαλού... Οι Χαλδαίοι, που κατάγονταν από μια ιερή γενιά, είχαν ασκηθεί στην θεουργία».[46]
Ειδικά στο χωρίο: «Έάν έπρεπε να αγγίξω τη μυστική διδασκαλία των Μυστηρίων, στα οποία οι Χαλδαίοι, σε κατάσταση θεϊκής μέθης, γιόρταζαν τον θεό με τις επτά ακτίνες, τον θεό που ανυψώνει τις ψυχές των ανθρώπων...» [47], δείχνει ο Ιουλιανός ότι είναι πλήρης ενημερωμένος για τη Χαλδαϊκή διδασκαλία όπως θα αναφέρουμε παρακάτω.

Τον 2ο αιώνα μια συλλογή Χαλδαϊκών Χρησμών άρχισε να κυκλοφορεί και αργότερα,στα τέλη του 3ου αιώνα, οι απόψεις τους επικράτησαν σχεδόν σε όλην την πνευματική ζωή. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα στη διαμάχη των Χριστιανών με τις υπόλοιπες θρησκείες ήταν η κατοχή του «ιερού» βιβλίου της Βίβλου. Για να καλύψουν το κενό από τη πλευρά τους οι Ελληνιστές στην Αλεξάνδρεια στράφηκαν στα βιβλία του Ερμή του Τρισμέγιστου, του Ορφέα, του Ομήρου και των Χαλδαϊκών Χρησμών. Θεώρησαν αυτά τα βιβλία ως ιερά,
που είχαν γραφεί με θεϊκή έμπνευση [48]. Οι χρησμοί ήταν επηρεασμένοι από τη σκέψη του Πλατωνισμού, καθώς επίσης από τη λαϊκή θρησκεία και την παραδοσιακή μαγεία.[49]

Ο πρώτος γνωστός φιλόσοφος που παρέθεσε τους Χρησμούς, ήταν ο Πορφύριος (Τύρος, 234 - 305). Στη συνέχεια, έγιναν η ανώτερη αυθεντία για τον Ιάμβλιχο και την Αθηναϊκή Σχολή, και ξεπέρασαν ακόμη και τον Πλάτωνα. [50]


Κατά τη γνώμη μας, οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί επέδρασαν βαθιά στην κοσμολογία και θεολογία του Ιουλιανού. Πρώτα απ' όλα, η στροφή του Ιουλιανού στην Ελληνιστική Θρησκεία και η πολιτική ζωή του Ιουλιανού ήταν στενά συνδεδεμένοι με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς με τα θεουργικά τους αποτελέσματα [51]. Στην Έφεσο το 351, πιθανώς στον ναό της Εκάτης, ο Ιουλιανός μαζί με τον Μάξιμο, μυήθηκε στα θεουργικά Μυστήρια. [52]

Επίσης από μια μαρτυρία του Ευνάπιου, μαθαίνουμε ότι ο Ευσέβιος συμβούλεψε τον Ιουλιανό να αποφύγει τη δουλειά του θαυματοποιού και να αφοσιωθεί στον πνευματικό εξαγνισμό που αποκτιέται με τη Λογική. Ο Ιουλιανός όμως, έφυγε αμέσως για να πάει στον Μάξιμο που ήταν ειδικός στους χρησμούς και τα θεουργικά Μυστήρια.[53] Δηλαδή, η μύηση του Ιουλιανού στη θεουργία φαίνεται να συνδέεται με την επίκληση της Εκάτης
και με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς [54] καθώς η αναστήλωση του αγάλματος της Εκάτης ήταν μια διαδεδομένη μαγική πρακτική σε σχέση με τους Χρησμούς. Έτσι ο Ευφραίμ ο Σύρος καταδικάζει τον Ιουλιανό επειδή ήταν Χαλδαίος: ο Ιουλιανός ήταν Χαλδαίος και οιωνοσκόπος.
«Αγαπούσε τους Χαλδαίους, ο θεός παραδόθηκε στους Χαλδαίους.»
«Λάτρεψε τον Ήλιο »,[55]
Όπως είναι γνωστό, ο Ιουλιανός εκτιμούσε πολύ τη θεουργία και την τοποθέτησε πιο ψηλά από τη φιλοσοφία ή την θεωρούσε κορυφή της φιλοσοφίας [56]. Η θεουργία είναι το μέσο για να γίνει θεός:
«ο Διόνυσος ήταν θνητός γιατί γεννήθηκε από τη Σεμέλη και έγινε θεός μέσα από τη γνώση της θεουργίας και των μυστηρίων». [57]
Ο Ιουλιανός προσεύχεται στη Μητέρα των θεών:
«Κάνε με τέλειο στη θεουργία». [58]
Θα ήταν δύσκολο
να υπερτονίσουμε τη σημασία της θεουργικής παράδοσης του Νεοπλατωνισμού στη διανόηση του Ιουλιανού. Η θεουργία συμβόλιζε την ερμηνεία της Λαική Θρησκείας της Θείας χάρης. Οι μυημένοι στη θεουργία, μέσα από ιερά σύμβολα, που αποκαλύπτονταν από τις κατάλληλες θυσίες και τελετουργίες, επικοινωνούσαν με το θείο. Η θεουργία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη Νεοπλατωνική σκέψη, ειδικά μετά τον Ιάμβλιχο. Ο Ιάμβλιχος ανέπτυξε μια συστηματική ερμηνεία της θεουργίας σε αντίδραση προς τον πνευματικό
παγανισμό του Πορφύριου. Ο Ιάμβλιχος πίστευε ότι η αποποίηση της αποτελεσματικότητας των τελετουργιών σήμαινε την άρνηση της προσέγγισης του θείου και οποιαδήποτε πίστη και λατρεία στους θεούς [59]. Με άλλα λόγια, η υψηλότερη αρετή κατά τον Ιάμβλιχο, του οποίου οι ιδέες αντανακλώνται στις ιδέες του Ιουλιανού, ήταν η θεουργία. [60]
Ο Πρόκλος, επίσης, επαινεί την θεουργία, καθώς τη θεωρούσε την ανώτερη δύναμη από όλη την ανθρώπινη σοφία, που περιελάμβανε τη θεϊκή ευλογία [61].
Παράλληλα, οι Νεοπλατωνικοί πίστευαν ότι ο θεουργός ιερεύς ενεργοποιούνταν με την ιδέα της θυσίας και αντίστροφα, η ιδέα της θυσίας παγιωνόταν με την απόκρυφη τέχνη της θεουργίας. Οι περισσότεροι Ελληνιστές της ύστερης αρχαιότητας, πίστευαν ότι κατείχαν το θείο μέσα από τη θυσία [62]. Ο ζήλος του Ιουλιανού για τη θυσία είναι αξιοσημείωτος [63] και φαίνεται ότι συνιστά ένα σημαντικό στοιχείο του Ελληνισμού του [64]. Επιπλέον, κατά τη γνώμη μας, ο Ιουλιανός με τη θυσία αποσκοπούσε σε θεουργικά αποτελέσματα: αυτό συνέβαινε επειδή πίστευε ότι η θυσία ενίσχυε την πίστη και οδηγούσε τον άνθρωπο πιο κοντά στο θείο. Ο Ιουλιανός ίσως να ενδιαφερόταν βαθιά να επιτύχει τον σκοπό του για την κατάκτηση της πολιτικής δύναμης, με τη «λευκή μαγεία» ή τον «μαγικό υλισμό» [65], πράγμα που θα αποτελούσε μια νίκη έναντι του Κωνστάντιου, αφού η ζωή του ήταν το
επίκεντρο του ενδιαφέροντος όταν ήταν Καίσαρας. Ο Ευνάπιος αναφέρει ότι ο Ιουλιανός κάλεσε έναν ιεροφάντη από την Ελλάδα στη Γαλατία. Αυτός μαζί με άλλους τον ενθάρρυναν να επιτεθεί στον Κωνστάντιο, αφού πρώτα του παρουσίασε κάποιες τελετουργίες [66]. Επίσης η προτίμηση του Ιουλιανού για τον Μάξιμο και όχι για τον Ευσέβιο, δείχνει την κλίση του για τα θεουργικά αποτελέσματα. Ο Ιουλιανός μόλις έγινε μονοκράτορας, γράφει στον Μάξιμο: «Μετά τούτο δέ πάντως ώμην σε πολυπραγμονήσαντα τα κατ· έμέ της Ελλάδος έκτος ουδαμώς εύρήσειν ...» [67].
Σ'αυτό το σημείο τίθεται το ερώτημα ότι εάν ο Μάξιμος ήταν απασχολημένος με τα ζητήματα του Ιουλιανού, τι είδος ζητήματα θα ήταν αυτά. Μπορούμε ίσως να συμπεράνουμε ότι ο Μάξιμος χρησιμοποίησε κάθε θεουργικό μέσο για να βοηθήσει τον Ιουλιανό να νικήσει τον Κωνστάντιο. Είναι γνωστό ότι ο ίδιος Ιουλιανός ήταν καλός σε κάθε είδος θεουργίας. Αυτή η στάση του συνεχίστηκε μέχρι τις τελευταίες του μέρες: σύμφωνα με τον Αμμιανό, η συμβουλή των Ετρούσκων προφητών, σχετικά με την Περσική εκστρατεία, επανειλημμένα παραμελήθηκε για χάρη των οιωνών που προσέφεραν οι θεουργοί συνεργάτες του Ιουλιανού [68].
Είναι γνωστό, ότι η ίδια η θεουργία είχε συσχετιστεί με τον Ήλιο. Οι Χαλδαίοι
θεωρούσαν τις δυνάμεις του Σύμπαντος ως ένα αναγκαίο στοιχείο για τη θεουργία, η οποία αποσκοπούσε να κυριαρχήσει σε αυτές τις δυνάμεις. Υπάρχουν ενδείξεις που μας δείχνουν ότι οι Χαλδαίοι ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για τη διακυβέρνηση και τη συνοχή του κόσμου και ο ήλιος είναι το κέντρο των σφαιρών, η καρδιά του κόσμου των πλανητών [69].
Δεύτερον, ο Ύμνος του Ιουλιανού στον Ήλιο, φαίνεται να έχει δεχτεί επίδραση από το χαμένο υπόμνημα του Ιάμβλιχου στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς. [70] Σχεδόν εβδομήντα χρόνια νωρίτερα, ο G.Mau βρήκε την άμεση πηγή για την αλλαγή της φιλοσοφίας του Ιουλιανού σε θρησκεία κατά την ανάπτυξη της Νεοπλατωνικής θεώρησης του Ιάμβλιχου. Μια δεκαετία αργότερα, ο R. Asmus συμφώνησε ότι ο χαμένος σχολιασμός του Ιάμβλιχου στον 1ο Αλκιβιάδη, ήταν η κύρια ουσία της σκέψης του Ιουλιανού. [71]
Από την άλλη πλευρά, ο A.D.Nock υποστήριξε ότι μια τέτοια θεωρία δεν είναι
επαρκής απόδειξη. Επίσης, τόνισε ότι αν και τα βιβλία του Ιάμβλιχου βοήθησαν τη στροφή του Ιουλιανού στον παγανισμό, η κληρονομιά του Ιουλιανού από τον Ιάμβλιχο δεν μπορεί με ακρίβεια να οριστεί. Δεν απέρριψε όμως, την επίδραση των Χαλδαϊκών Χρησμών στον Ιουλιανό: «Ο Ιουλιανός ήταν ένας Μιθραϊστής, θεωρούσε τον Μίθρα ως ηθικό καθοδηγητή και λυτρωτή: Για τις απόψεις του για το σύμπαν, όμως, στράφηκε στους φιλοσόφους δασκάλους του και στις διδασκαλίες που περιείχαν τα νέα μυστήρια και συνδέονταν με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς.» [72]
Ένα από τα πιο σημαντικά εμπόδια της έρευνας είναι ότι τα σχόλια του Ιάμβλιχου στον Αλκιβιάδη και στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς, έχουν χαθεί. Ωστόσο, θα προσπαθήσουμε να ανασυγκροτήσουμε τον ηλιακό κόσμο του Ιουλιανού σε σχέση με τους Χρησμούς και τον Ιάμβλιχο, όσο είναι δυνατόν.
Στο τέλος του Ύμνου του, ο Ιουλιανός αναφέρει το χρέος του στον Ιάμβλιχο γι' αυτό και τον τοποθετεί σε ιδιαίτερη θέση, που δείχνει το μέγεθος της επίδρασης των έργων του Ιάμβλιχου στη σκέψη του. [73] Έτσι, οι αναφορές του στη διδασκαλία και στη θεολογία των Φοινίκων [74] προέρχονται από τον Ιάμβλιχο. Στις φράσεις «Οι Χαλδαίοι, του ιερού γένους, επιδέξιοι στην θεουργία» [75] και «η διδασκαλία των Φοινίκων που ήταν σοφοί και γνώστες των ιερών παραδόσεων», ο Ιουλιανός έχει υπόψη του τον ίδιο τον Ιάμβλιχο και τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς, αποκαλώντας τους «Φοινικικό μαντείο» και «λόγιοι επιδέξιοι στην θεολογία».[76] Επίσης μια επιστολή του Ιουλιανού στον Πρίσκο, που αναφέρεται στο σχολιασμό του Ιάμβλιχου για τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς, υπαινίσσεται ότι τον είχε διαβάσει [77].
Σ' αυτό το σημείο, θα αναφέρουμε τη γενική κοσμολογία [78] και τη θεολογία των Χαλδαϊκών Χρησμών σε σχέση με τις αντιλήψεις του Ιουλιανό για τους θεούς, τους δαίμονες,το φως, και την άνοδο της ψυχής, όπως παρουσιάζονται στα έργα του Ιουλιανού.
Οι χρησμοί είναι μια θρησκεία του Ηλίου και η λατρεία τους βρίσκεται σε μια
ανεπτυγμένη φυσική κοσμολογία. Ο ήλιος τοποθετείται αμέσως μετά από τους
supermundane θεούς.[79] Ο ήλιος είναι ο καθοδηγητής της κοσμικής αρμονίας, ο κύριος των τεσσάρων στοιχείων και των τεσσάρων εποχών και αυτός που ανατρέφει και καταστρέφει ζώα και φυτά. Ο ήλιος σχηματίζει την καρδιά του κόσμου,[80] κρατά ενωμένους τους πλανήτες με τις ακτίνες του και διευθύνει την αρμονία του αιθέριου κόσμου. Αυτές οι κοσμολογικές περιγραφές των χρησμών διαμορφώνουν τη βάση για την ηλιακή μυστηριοσοφία. Ο ήλιος είναι το κέντρο ενός από τους τρεις κυβερνήτες του
κόσμου, που τους επικαλούνταν οι Χαλδαίοι κατά τη διάρκεια του βασικού μυστηρίου τους. Επίσης είναι ο διαμεσολαβητής μεταξύ των νοερών θεών και του ορατού κόσμου, όπως φαίνεται από τις απόψεις του Ιουλιανού. Σύμφωνα με αστρονομικές υποθέσεις, οι Χαλδαίοι είχαν δημιουργήσει ένα ολόκληρο σύστημα θρησκευτικών δογμάτων [81].
Ο Ιουλιανός δηλώνει ότι υπάρχουν νοητοί θεοί, νοεροί θεοί και ορατοί, κάτω από το «Ένα», όπως υπάρχουν τρεις κόσμοι, ο νοητός, ο νοερός και ο ορατός. Σε κάθε βασίλειο υπάρχει ένας ήλιος που το κυβερνάει: ο νοητικός ήλιος είναι το Νεοπλατωνικό «Ένα», ο νοερός ήλιος είναι ο Ήλιος ή ο δημιουργός, και τέλος υπάρχει και ο ορατός ήλιος. Κάθε θεός κυβερνά τους θεούς που υπάρχουν στο επίπεδο του: νοητοί, νοεροί και ορατοί θεοί. Ο Ιουλιανός εξηγεί ότι οι ορατοί θεοί είναι εικόνες των αόρατων και νοητών θεών [82] ή αγάλματα της αόρατης ουσίας των αόρατων θεών [83]. Αυτή η μεταφυσική ιεραρχία έχει μία μεγάλη ομοιότητα με τα κείμενα του Ιάμβλιχου.[84] Ο Finamore πίστευε ότι ο Ύμνος στον βασιλιά Ήλιο στηριζόταν στη διδασκαλία του Ιάμβλιχου.[85] Για τον Ιάμβλιχο υπάρχει μια ειδική, οικεία σχέση ανάμεσα στους αόρατους νοητούς θεούς και στους ορατούς κόσμους. Οι νοητοί θεοί δίνουν την ενότητα τους και τη συνοχή στους ορατούς. Τους δίνουν τη δυνατότητα συμμετοχής στο «Ένα» έτσι ώστε να μοιραστούν την ίδια ουσία μ' αυτούς. Επιπλέον, ο Ιάμβλιχος μιλάει για τη σχέση των ορατών και αόρατων θεών [86]. Οι ορατές εικόνες (άγαλμα) των ορατών θεών δημιουργούνται και τοποθετούνται από τα νοητά τους παραδείγματα [87]. Οι ορατοί θεοί έχουν μια εικόνα που ανήκει και τελειοποιείται από τα νοητά τους παραδείγματα. Τα οχήματα των ορατών
θεών είναι ορατές επεκτάσεις της νοητικής τους.[88]
Δεύτερον, θα αναφέρουμε τις αντιλήψεις του Ιουλιανού για το φως. Οι διδασκαλίες για τη φύση του φωτός διχάζονται μεταξύ του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Στο Τίμαιο, ο Πλάτων δηλώνει ότι το φως είναι σωματικό ενώ για τον Αριστοτέλη, το φως είναι ασώματο.[89] Ο Ιουλιανός συμφωνεί με τη θεωρία του Αριστοτέλη όταν εξηγεί ότι το φως είναι ασώματο και διαφανές, «φέρε δή πρώτον αυτό το φως ουκ εϊδος έστιν άσώματόν τι θείον του κατ'ένέργειαν διάφανους ..» [90]
Όμως υπάρχει και η διαφορά μεταξύ τους : ενώ ο Αριστοτέλης δεν πιστεύει ότι το φως μπορεί να μεταβιβάζεται [91], ο Ιουλιανός ερμηνεύει ως εξής:

«αυτού δέ του φωτός οντος ασωμάτου άκρότης αν είη τις καί ώσπερ άνθος ακτίνες, ή μεν ούν των Φοινίκων δόξα, σοφών τα θεία καί επιστημόνων, αχραντον είναι ένέργειαν αύτού του καθαρού νου την απανταχή προΐούσαν αύγην έφη. ουκ απάδει δέ ουδέ ό λόγος, είπερ αυτό το φως άσώματόν, εΐ τις αυτού μηδέ την πηγην υπολάβοι σώμα, νού δέ ενέργειαν άχραντον εις την οικείαν έδραν ελλαμπομένην, ή του παντός ουρανού το μέσον είληχεν, όθεν επιλάμπουσα πάσης μέν εύτονίας πληροί τους ούρανίους κύκλους πάντα δέ περιλάμπει θείω καί αχράντω φωτί.» [92]

Με λίγα λόγια, ο Ιουλιανός δηλώνει ότι το φως μεταδίδεται όχι μόνο μέσα σ' ένα κόσμο, αλλά και ανάμεσα στους κόσμους (στο νοητό, νοερό και ορατό κόσμο). Δηλαδή, στο σημείο αυτό η άποψη του Ιουλιανού διχάζεται με την άποψη του Αριστοτέλη. Τότε γεννάται το ερώτημα ποία ήταν η πηγή του Ιουλιανού γι' αυτήν τη θεωρία. Κατά τη γνώμη μας, αυτή προέρχονται από τη θεωρία των Χαλδαϊκών Χρησμών μέσω του χαμένου υπομνήματος στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς του Ιάμβλιχου.
Ο Lacombrade υπογράμμισε οι όροι π.χ. ακρότης, άνθος ακτίνες στην πρώτη αυτή πρόταση, προέρχονται από τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς.[93] Επίσης ο Finamore τόνισε ότι αυτές οι ερμηνείες του Ιουλιανού προέρχονται από τον Ιάμβλιχο. [94] Αλλά και ο Ιουλιανός ο ίδιος στη συνέχεια αναφέρεται στους Φοίνικες, πράγμα που δείχνει την επιρροή των Χαλδαϊκών Χρησμών. Δηλαδή, σχετικά με τις αντιλήψεις για το φως, ο Ιουλιανός φαίνεται να παρακολουθεί επίσης τη διδασκαλία των Χαλδαϊκών μέσω Ιάμβλιχου παρά του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη.
Τρίτον, σύμφωνα με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς, οι ακτίνες του Ηλίου εξαγνίζουν την ψυχή των μυημένων και εκπληρώνουν την ενότητα του με το αρχικό φως, μια ενότητα που απονέμει αθανασία στην ψυχή. [95] Η ηλιακή ακτίνα που κατευθύνει τη ψυχή προς τα πάνω, την ενώνει με τον κυβερνήτη της κοσμικής αρμονίας [96]. Ένα απόσπασμα του χρησμού λέει:

«εί δέ καί της άρρητου μυσταγωγίας αψαίμην, ήν ό Χαλδαίος περί τον επτάκτινα θεόν εβάκχευσεν, ανάγων δι αυτού τάς ψυχάς, άγνωστα ερώ, καί μάλα γε άγνωστα τω συρφετω, θεουργείς δέ τοις μακαρίοις γνώριμα». [97]

Παραθέτοντας ακριβώς αυτά τα κείμενα ο Ιουλιανός, παρουσιάζει τον Ήλιο ως αυτόν που ανάγει την ψυχή κατά την διάρκεια της θεουργικής ένωσης και μιλάει επανειλημμένα για την άνοδο της ψυχής. Η ψυχή ανεβαίνει διάφορα στάδια, μέσα από τη συμπαθητική δύναμη των ακτινών του φωτός, που πηγάζουν από τις νοητικές οντότητες και μέσα από τον ορατό ήλιο. Η Lewy τόνισε ότι ο σχολιασμός των Χρησμών του Ιάμβλιχου, μπορεί να είχε εμπνεύσει την περιγραφή του Ιουλιανού για την ασφαλή κάθοδο της ψυχής στο όχημα του Ηλίου καθώς η Ηλιακή άνοδος και κάθοδος της ψυχής είναι το κύριο σημείο της θεουργίας του Ιάμβλιχου. [98].
Τέταρτον, ο Ιουλιανός δηλώνει ότι υπάρχουν τρία είδη δαιμόνων [99], οι προστάτες δαίμονες [100], οι δαίμονες τιμωροί [101], και οι κακοί δαίμονες [102]. Δηλαδή, οι δαίμονες δεν είναι αγνοί ή τέλειοι «Αγαθοί», σαν τη γενιά των θεών, αλλά έχουν μια ποσότητα αντίθετης ποιότητας. Το Χαλδαϊκό σύστημα επίσης αμφισβητούσε την αξιοπιστία των χθόνιων δαιμόνων (αποκαλούνται «σκύλοι» από τους χρησμούς) ενώ Ο θεουργός δεχόταν βοήθεια από τους ουράνιους Πλατωνικούς δαίμονες που είχαν διασκορπιστεί
στον κόσμο από την πατρική διανόηση. Σύμφωνα με τον Πλωτίνο, η αναγκαιότητα του δαίμονα προκύπτει από τη ύλη, που είναι η «έλλειψη του Αγαθού» [103]. Ωστόσο, αν και ο Ιουλιανός είναι οικείος με την έννοια της στέρησης του Πλωτίνου, ακολουθεί τον Ιάμβλιχο στην άποψη ότι η γενιά των μαγικών πνευμάτων που υπάρχει μπορεί να αποδοθεί στους δαίμονες [104].
Εξάλλου, το εκτενές απόσπασμα του χρησμού περιγράφει τελετουργίες, ενέργειες, πνευματικές πρακτικές αναγκαίες για τη σωτηρία [105], και τη θεϊκή δύναμη που μεταβιβάζεται από λατρευτικές πράξεις, αντικείμενα και λέξεις, απ' όλα αυτά που είναι επικίνδυνα γι' αυτούς που δεν είναι πνευματικά προετοιμασμένοι. Όλες αυτές οι απόψεις επαναλαμβάνονται στις παρατηρήσεις του Ιουλιανού.
Για να ανακεφαλαιώσουμε, η θεολογία και η κοσμολογία του Ιουλιανού, που
επικεντρώνεται στον Ήλιο, φαίνεται να προέρχεται από τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς, μέσα από το χαμένο σχολιασμό στους Χρησμούς του Ιάμβλιχου. Πολλά έχουν ειπωθεί για τη Μιθραϊκή κοσμολογία και θεολογία όπως αυτή παρουσιάζεται στον Ύμνο για το βασιλιά Ήλιο του Ιουλιανού. Όμως, εάν η πρωταρχική άποψη του Ιουλιανού για τον Ήλιο ήταν Μιθραϊκή, ο μεγάλος σεβασμός που τρέφει στον Ιάμβλιχο έρχεται σε αντίθεση, καθώς ο Ιάμβλιχος φαίνεται ότι κάπως αγνοούσε τον Μιθραϊσμό [106]. Η Αθανασσιάδη προσπαθώντας να αποδείξει ότι ο Ιουλιανός ήταν Μιθραϊστής, δίνει ένα παράδειγμα: Στον Ύμνο προς την μητέρα των θεών, ο Ήλιος περιγράφεται ως «επτάκτινα» (172d), ένα επίθετο που συχνά χρησιμοποιείται στα Μιθραϊκά κείμενα για τον Ήλιο [107]. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει απόδειξη ότι ο Ιουλιανός ήταν Μιθραϊστής. Αν ερευνήσουμε για τον Μίθρα, η χρήση του «επτάκτινα» απουσιάζει στις επιγραφικές του μαρτυρίες, καθώς και στη Μιθραϊκή εικονογραφία : ο Μίθρας απεικονίζεται με τέσσερις ή με πέντε ενώ ο Ήλιος παρουσιάζεται συνήθως με επτά ακτίνες [108]. Μάλλον αποτελεί απόδειξη για τη σχέση του με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς, καθώς το επίθετο το συναντάμε στους χρησμούς π.χ. fr. 194. Δηλαδή κατά τη γνώμη μας, όπως έχουμε αναφέρει, η Χαλδαϊκή κοσμολογία και θεολογία, μέσα από τον
Ιάμβλιχο, ήταν οι κύριες πηγές του Ιουλιανού για τον κόσμο.
Μετά τον θάνατο του Ιουλιανού, οι Νεοπλατωνικές απόψεις για τον ήλιο, επικρατούσαν ακόμη ανάμεσα στους φιλοσόφους και συγγραφείς. Ο ελληνιστής Μακρόβιος σώζει μια Ελληνική λιτανεία του Ηλίου, που περιλαμβάνει την ακόλουθη προσευχή: «Ήλιε, κυβερνήτη του κόσμου, πνεύμα του κόσμου, δύναμη του κόσμου, φως του κόσμου! ..,» [109].
Για τον Πρόκλο, που συνέθεσε έναν ύμνο στον Ήλιο, ο Ήλιος κατείχε μοναδική θέση ως θεός. Στον σχολιασμό του στον Παρμενίδη, [110] εξηγεί:
η αρχή του φωτός είναι ο ήλιος, αλλά ο ηλιακός δίσκος δεν είναι η πρώτη αρχή του φωτός, γιατί είναι ορατός. Όπως το «Ένα» είναι η αρχή του διανοητικού φωτός, έτσι και το Ένα της ηλιακής τάξης είναι η αρχή του κόσμου. Ο Πρόκλος καλεί το θεϊκό Ένα αυτό «Ήλιο», καθώς συγκρίνει τον Ήλιο με τον βασιλιά [111]
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι ο Ιουλιανός δεν ήταν ένας απλός Νεοπλατωνιστής.
Σε σύγκριση με το γεγονός της ολοκληρωτικής απουσίας της πολιτικής φιλοσοφίας στους Πλωτίνο και Πορφύριο και Ιάμβλιχο και το γεγονός ότι κάτω από την επίδραση τους η φιλοσοφία έγινε α-πολιτική, πνευματώδης και ατομική [112], η θέση του Ιουλιανού και η ιεραποστολική του στάση ως Ρωμαίου αυτοκράτορα, κάνει τον Ήλιο του πιο πολύπλοκο.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ Γ’ ΜΕΡΟΣ ― Ο ΗΛΙΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΘΡΑΪΣΜΟ

OI ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ ΠΕΡΙ ΗΛΙΟΥ. Α΄ΜΕΡΟΣ

OI ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ ΠΕΡΙ ΗΛΙΟΥ. ΜΕΡΟΣ Γ’

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
38]. Αυτή η πληροφορία δίνεται από τον Μακρόβιο στα Sat. 1. 17. 23- μια πραγματεία για τον ήλιο που περιλάμβανει όλους τους θεούς που δε συναντάμε στον Ιάμβλιχο.
39]. F.Cumont, Astrology and religion, σ.71, σ.91. H.D.Saflrey, La dévotion de Proclus au soleil, σσ. 78-9.
40]. Ιουλ. Λόγ. 4. 146e.
41]. αυτ. 148a.
42]. αυτ. 133 e. κ.α.
43]. αυτ. 140 b. 141 b. 142 a.
44]. Ο Αιών στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς είναι ένας υπερβατός ήλιος, όπως ο αιθήρ του Ιάμβλιχου βρίσκεται πάνω από τη σφαίρα των στερεών αστέρων. J.Bidez και F.Cumont, Les mages Hellénises: Zoroastre, Ostanes et Hyspaspe d'après ta tradition Grecque, Ι, σ. 110, II, σσ.229-30.
45]. Πβ. Ιουλ. Λόγ.5, 175 b-c. Στο πρώτο του δογματικό έργο, ο Ιουλιανός προσεκτικά όρισε τις θεολογικές του πεποιθήσεις κάνοντας αναφορές στον Πλάτωνα και τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς.
46]. Ιουλ. Λόγ. 5.134a-b. Πβ. 150b-c. κατ. Γαλ. 354b, 358 e.
47]. Ιουλ. Λόγ. 5, 172d
48]. Πβ.Artemii Passio, 26. Ειδικά για τον Πρόκλο, οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί αποτέλεσαν το πιο ιερό, θεόπνευστο κείμενο. Σύμφωνα με τον Μαρίνο, ο Πρόκλος υποστήριξε ότι μόνο οι χαλδαϊκοί Χρησμοί και ο Τίμαιος του Πλάτωνα άξιζαν μελέτη. Πβ: F.Cumont, The Oriental Religions, σ.202.
49]. S.I. Jhonston, Hecate Soteira, c. 89.
50]. W.T.Walüs, Neoplatonist, σ.105.
51]. Ο όρος θεουργία είναι προβληματικός για τους αρχαίους αλλά και σύγχρονους μελετητές. Δυστυχώς, κανένας δεν έχει κάνει μια συστηματική μελέτη που να απευθύνεται στους αρχαίους συγγραφείς. Μια τέτοια εργασία θα ήταν δελεαστική καθώς οι απόψεις των αρχαίων συγγραφέων συχνά είναι αντίθετες μεταξύ τους (S.I.Jhonston, ό.π. 76-7). Ενώ ο Dodds (Theurgy and its relationship to Noeplatonism', JRS 37( 1947) σσ.55-69) είχε υποτιμήσει τη θεουργία, πρόσφατα υπήρξε μια τάση επανεκτίμηση της κάτω από μια διαφορετική οπτική γωνία. Ο Shaw υποστηρίζει ότι παρά τα νέα επιτεύγματα της έρευνας σχετικά με την θεουργία, υπάρχει ακόμα μια βασική προκατάληψη ότι η τελετουργική συμπεριφορά δείχνει ένα πρωτόγονο και χαμηλό στάδιο του ανθρώπου και όχι αγνή σκέψη. Για παράδειγμα, οι Festugiere και Lewy υποστήριξαν ότι υπάρχουν δύο είδη ανόδου με σκοπό την ένωση με τον θεό, όπως πίστευαν και οι Νεοπλατωνιστές: η φιλοσοφική που επιτυγχάνεται με τη θεώρηση και η θεουργική με την τελετουργία. Ο Shaw υποστήριξε ότι ο Ιάμβλιχος, ο Συριανός, ο Πρόκλος και άλλοι ιερείς Νεοπλατωνιστές πίστευαν ότι η θεουργία ήταν το αποτέλεσμα μιας πιο ενοποιημένης ενόρασης των μυστηρίων του Ενός και όχι μια υποχώρηση σε κατώτερο νου (τρόπο σκέψης). Η θεουργία, κατά το Νεοπλατωνικό σύστημα, δεν ήταν απλά μια ανθρώπινη προσπάθεια που αποσκοπούσε να εξαγνίσει την κατώτερη ψυχή της όπως υποστήριξε ο Πορφύριος. Ήταν ένας τρόπος συμμετοχής του ανθρώπου στην κοσμολογική πορεία που περιελάμβανε κάθε στοιχείο της φύσης. Ο Πρόκλος τόνισε ότι οι θυσίες και οι τελετές υπήρξαν τα
καλύτερα μέσα για την επίτευξη της ενότητας με τη νοητική πραγματικότητα (βλ. G.Shaw, Theurgy : rituals of unification in the Neoplatonism of Iamblichus, σσ.1-28). To ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο η θεουργία σχετίζεται με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς. Ανεξάρτητα από την αβεβαιότητα του όρου θεουργία, αυτή σχετίζεται με τη Χαλδαϊκή θεουργία. Το όνομα θεουργία χρησιμοποιήθηκε τον 2ο αιώνα από τους δύο Ιουλιανούς στους οποίους αποδίδουν οι Νεοπλατωνιστές τη συγγραφή των Χαλδαϊκών Χρησμών (βλ. Σούδα Επίσης, J.Fox, Pagans and Christians, σ. 197). Οι όροι θεουργός και θεουργία δε συναντώνται στη φιλολογία πριν τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς. Επιπλέον, οι τελευταίοι σχολιαστές πιστεύουν ότι οι ρίζες της θεουργίας βρίσκονται στους χρησμούς και σε άλλα έργα των δύο Ιουλιανών (S.LJhonston, ό.π. σ.80). Συνεπώς, η κατανόηση του όρου θεουργία σχετίζεται με τους Χαλδαϊκούς Χρησμούς.
52]. Ο Ιουλιανός χρονολογεί τη μεταστροφή του στην Ελληνιστική θρησκεία το 351. Ο Λιβάνιος απέδωσε φόρο τιμής στον ρόλο του Μάξιμου: διευκρινίζει ότι κάτω από την επίδραση του Μάξιμου, ο Ιουλιανός απέρριψε τον Χριστιανισμό και υιοθέτησε τους Ελληνιστικούς θεούς. Βλ. G. Bowersock, Julian the Apostate, σ.29
53] Ευν. βίοι. 475.
54]. Η Εκάτη και ο Απόλλωνας ήταν δύο θεότητες που συνδέθηκαν με τα θεϊκά μηνύματα. Αξιοσημείωτο είναι η ξεχωριστή θέση που η Εκάτη κατείχε στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς: τo όνομα της συναντάται στα πέντε από τα διακόσια είκοσι έξι αποσπάσματα των χρησμών (πολύ πιο συχνά από οποιαδήποτε άλλη
παραδοσιακή θεότητα). Σε έναν χρησμό από τον Πορφύριο, που ίσως να είναι Χαλδαϊκός, η Εκάτη λέει στον θεουργό ότι πρέπει να χρησιμοποιήσει για να φτιάξει το άγαλμα της άγρια αρωματικά φυτά, σαύρες που ζουν γύρω από τα σπίτια, σμύρνα, τσίχλα και αρωματικά βότανα (Πβ. Ευν. 475, την τελετουργία της Εκάτης σε σχέση με τον Ιουλιανό). Τα αποσπάσματα 149 και 150 κάνουν αναφορά στη χρήση ορισμένων συμβόλων, σε μια ιερή πέτρα και σε μυστικά ονόματα σαν και αυτά που συναντούμε σε μαγικούς παπύρους. Η Χαλδαϊκή θεουργία χρησιμοποίησε τις ίδιες μεθόδους με τη γοητεία. Για παράδειγμα, η
χρήση των συμβόλων, η επίκληση θεών και δαιμόνων, η εμψύχωση τελεστικών αγαλμάτων. Τρεις τύποι
θεουργικών λειτουργιών αναφέρονται συχνά στις αρχαίες πηγές.
Α. Τελεστικά: Σχετίζονται με τον καθαγιασμό και εξαγνισμό των μαγικών αγαλμάτων των θεών.
Β. Πνευματικό μέσο: Σχετίζεται με την κατάληψη ενός ατόμου από τη θεϊκή έκσταση.
Γ. Η επίκληση με σκοπό την εμφάνιση ενός θεού.
Ο πρωταρχικός στόχος των τριών αυτών λειτουργιών ήταν να αποκτήσει κάποιος πληροφορίες από έναν θεό, όπως π. χ. με ποιο τρόπο θα μπορούσε κάποιος να εκτέλεσα περισσότερες θεουργικές τελετουργίες με σκοπό την ενοποίηση και τον εξαγνισμό της ψυχής. Βλ. Jhonston, Hecate Soteira , σσ.87-8. Ο Μάξιμος μύησε τον Ιουλιανό στα θεουργικά μυστήρια σύμφωνα με τις Χαλδαϊκές τελετουργίες. Βλ. Lewy, Chaldean Oracles and theurgy, σ. 248, σ. 254, σημ. 94, σ. 270, σημ. 10.
55]. Εφρ. Σύρ. κατ.Ιουλ. 1.16. 2.2. ιδιαίτ. 4.8.
56]. Υπάρχουν αυτοί που προτιμούν τη φιλοσοφία, όπως ο Πορφύριος και ο Πλωτίνος, και πολλοί άλλοι φιλόσοφοι που προτιμούν την ιερατική όπως ήταν ο Ιάμβλιχος, ο Συριανός, ο Πρόκλος και άλλοι ιερατικοί. Ο Μιχαήλ Ψελλός, που εκπροσωπεί τις απόψεις του 6ου αιώνα οι οποίες ήταν αντίθετες με τις Πλαυωνικές, σημειώνει ότι ο Ιάμβλιχος και ο Πρόκλος εγκατέλειψαν την ελληνική φιλοσοφία για τη Χαλδαϊκή. Ολυμπ. Φαεδ. 123, 3 κ.α. Πβ. Σούδα, 1.159, παρατίθεται από την Athanassiadi, Julian, σ. 7. Επίσης βλ. J. Matthews, The Roman empire of Ammianus, σ. 122.
57]. Ιουλ. Λόγ.7, 219 a-b.
58]. Ιουλ. Λόγ.5, 180 b. Πβ. Ιουλ. Επιστ. Ιερ. 292 a-b.
59]. K.W.Harl, Sacrifice and pagan belief in 5-6 century Byzantium, σσ. 12-3. Ο Ιάμβλιχος περιέγραψε τη θεουργία ως θεία ενέργεια ή έργο των θεών. Η θεουργία ασχολήθηκε με τελετουργίες με σκοπό να υποτάξει τον άνθρωπο στη θεϊκή θέληση και αντίστροφα οι θεουργικές τελετουργίες αποκάλυπταν τα ίχνη μιας θεϊκής παρουσίας. Για τον Ιάμβλιχο η φιλοσοφία ήταν η τέχνη της απόδειξης της αλήθειας μέσα από μια πνευματική πορεία. Η θεουργία ύψωνε την ψυχή κατευθείαν στο θείο.
60]. G. Shaw, Theurgy: rituals of unification in the Neoplatonism of Iamblichus, σ.5 σημ.23.
61]. Πρόκ. Υπ. Πλά. Τίμ. 1.26.23. Map. Βίο. Προκ. 19. Πβ. K.W.Harl, ό.π. σσ.7-13.
62]. Ο φίλος του Ιουλιανού Σαλλούστιος αναφέρει (Περί θεών και κόσ. 16.2): «Οι προσευχές χωρίς θυσία είναι μόνο λέξεις, οι προσευχές με θυσία είναι έμψυχες λέξεις». Ακόμα και ανάμεσα στους ίδιους τους Ελληνιστές υπήρχε μεγάλη αντίθεση σχετικά με τις αιματηρές θυσίες. Τον 3ο αιώνα ο Φιλόστρατος
άσκησε κριτική για τη θυσία των ζώων επειδή πίστευε ότι οι θεοί ήταν ενάντια σε αυτές και συμβούλεψε τους ιερείς να την εγκαταλείψουν. Ο ίδιος ο Πορφύριος επέμενε ότι «η καλύτερη θυσία στους θεούς είναι ένας αγνός νους και μια ψυχή ελεύθερη από πάθη». Ο Πορφύριος καταδίκασε τη θυσία των ζώων (Απ. Έμψ.), ενώ η θυσία στους θεούς ήταν επιτρεπτή αλλά με μέτρο. Σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο, ο Πυθαγόρας απείχε από τις τροφές ζώων και τη λατρεία των αιματοβαμμένων βωμών. Δε θυσίαζε κάποια ζωντανή ύπαρξη και απαγόρευσε ιδιαίτερα τη θυσία του βοδιού. Ιάμ. βίοι Πυθ. 108-150. Σ'αυτό το σημείο ο Ιουλιανός διαχωρίστηκε από αυτούς εξ αιτίας της εμμονής του στις θυσίες των ζώων. Βλ. παρακάτω, σημ. 65.
63]. Ιουλ. κατ. Γαλ. 305b. κ.α Λιβ., 12.79, 81, 87, 91. Λιβ. 15. 79. Amm. 25. 4. 17. Amm. 22.12. 6-7. Γρηγ. Ναζ. Λόγ. 4,77.
64]. Στην επιστολή του στον Λιβάνιο που την έγραψε κατά την περίοδο της Περσικής εκστρατείας αναφέρει μια περιοχή «Βάτναι» το όνομα της είναι Βαρβαρικό αλλά η τοποθεσία είναι Ελληνική, γιατί σε όλη τη χώρα υπάρχουν καπνοί και παντού θύματα για θυσία». Βλ. Ιουλ. Επιστ. 58.
65]. Κι ο Δίων Χρυσόστομος (Λόγ. 31.15), ο κυνικός, υποστήριξε την αποτελεσματικότητα της θυσίας ως ανθρώπινης έκφρασης της θεϊκής πίστης. Ο Πορφύριος αναγνώρισε ένα επίπεδο στη θεουργία ως μέσο για τη βελτίωση ή τον εξαγνισμό ενός κατώτερου επιπέδου της ψυχής, αν και θεωρούσε ότι η αρετή είναι αναγκαία για την σωτηρία ενός ανώτερου επιπέδου. Ο Lewy ορίζει την λατρεία των Χαλδοάων θεουργών ως ένα κράμα μυστικισμού, δίνοντας έμφαση στη νοητική φωτιά και το μαγικό υλισμό (Βλ. Jhonston, ό.π. σ.79). Ο Sheppered [Proclus' attitude to theurgy, σσ.212-24. Πβ. Wallis, Neoplatonist, σ.107] διακρίνει τρία επίπεδα στη θεουργία του Πρόκλου : πρώτον, η θεουργία που αφορά τα ανθρώπινα ζητήματα, λευκή μαγεία Δεύτερον, η θεουργία που ενεργοποιεί πνευματικά την ψυχή, και τρίτον, η θεουργία που φέρνει μυστική ένωση.
66]. Ευν. Βίοι, 476. Ο Ευνάπιος εξηγεί ότι είχε αφηγηθεί την υπόθεση πιο λεπτομερειακά στα ιστορικά του βιβλία για τον Ιουλιανό. Ο Ιεροφάντης των θεών της Ελευσίνας, ο Νεστόριος, που βοήθησε τον Ιουλιανό να πάρει πολιτική εξουσία, ήταν γνωστός ως προφήτης και αστρολόγος. Πβ. J. Matthews, The Roman empire of Ammianus, σ.117.
67]. Ιουλ. Επιστ.8, 414d-415a.
68]. Amm. ΧΧΠΙ, 5.10-14. J. Matthews, ό.π. σσ. 126-9, 176-9.
69]. Ο Απόλλωνας Ήλιος λέει στους μυημένους του: «Μπορώ να σε ανυψώσω με την καρδιά μου». Καθώς οι ακτίνες ανακατεύονται σε μεγάλο βαθμό, η ψυχή εκπληρώνει το έργο της άσβεστης φωτιάς (Πβ. Προκ Υπ. .Πλάτ,Πολ. 1.178.17). Σ' έναν Ελληνικό μαγικό πάπυρο, ο Ήλιος είναι ο ρυθμιστής του κόσμου και ο κύριος των συστατικών που τον απαρτίζουν. Ο τίτλος του είναι βασιλεύς ή παντοκράτωρ. Ο Ήλιος είναι το κέντρο της μαγικής δύναμης και συνεπώς είναι απαραίτητος για τους μαγικούς σκοπούς. Η μαγική πορεία μπορεί να ξεκινήσει με τον ήλιο. Επίσης οι θεοί που είναι πολλοί και ποικίλεις προέλευσης π.χ. οι Μίθρας, Κμεφ, Θωθ, Ρε, Χόρος, ο Συριακός Ήλιος και ο Εβραϊκός Σαβαώθ φομοιώνονται από τον Ήλιο (Βλ. W.Fauth, Helios Megistos, σ.34, σσ. 115-6) Ο Nock (Greek Magical papyri, σ. 231) μας δίνει ένα παράδειγμα γι' αυτό: τον πάπυρο Mitnaut ο οπαδός πρέπει να κάνει έκκληση στον Ήλιο και να του ζητήσει να εκπληρώσει τις ευχές του.
70]. Bidez, La vie de l'empereur Julien , σσ. 73-81. Athanassiadi, Julian and Hellenism, σ.153.
71]. G.Mau, Die Religionsphilosophie Kaiser Julians. R. Asmus, Kaiser Julians Misopogon und seine Quelle. Ήβ. Dillon, The middle Platonist, σ.358.
72]. AD. Nock, The Genius of Mithraism, σ.111. Επίσης ο Η. Corbin (Julien philosophe, σσ. 189-211) αμφισβητεί την επιρροή του Ιάμβλιχου στον Ιουλιανού.
73]. Ιουλ. Λόγ. 4,150d. 157 d-158a. «Ο Ιάμβλιχος από τον οποίο έχω δανειστεί αυτό και άλλα, λίγα από τη μεγάλη του ιστορία,...»
74]. Ιουλ. Λόγ. 4, 134b, 150b-c.
75]. Ιουλ. κατ. Γαλ. 354b, Πβ. 358α
76] Ιουλ. Λόγ. 4. 156b. Λόγ. 5. 172d.
77]. Σε μια επιστολή (Ιουλ. Επιστ. 2) που γράφτηκε στη Γαλατία περίπου το 358/9, ζητά από τον Πρίσκο να φέρει ένα αντίγραφο από τα σχόλια του Ιάμβλιχου στους Χαλδαϊκούς Χρησμούς. Τα σχόλια του Ιάμβλιχου πάνω σ' αυτούς τους χρησμούς δεν σώζονται.
78]. Ο R.Smith (Julian's God, σσ.100-1) ανακεφαλαιώνει το κοσμολογικό του σύστημα ως εξής: Πρώτον, προϋποθέτεται τη βασική Πλατωνική διαίρεση της πραγματικότητας στο νοητικό κόσμο των ιδεών και στον κατώτερο κόσμο του αισθήματος. Δεύτερον, οι ακτίνες του νοητικού φωτός απορρέουν από τον
πατέρα και τη δεύτερη νόηση. Αυτό σημαίνει ότι στον λογικό κόσμο οι ακτίνες του ήλιου είναι η υψηλότερη έκφραση της νοητικής πραγματικότητας. Τρίτον, είναι ξεκάθαρο ότι η ψυχή κατά την κάθοδο της στην γη έχει διαφθαρεί σε κάποιο βαθμό από την ύλη, και έχει αναγκαστεί να βάλει ένα προστατευτικό μανδύα (όχημα, πνεύμα) καθώς κατεβαίνει. Στην κατώτερη ανθρώπινη μορφή της, η ψυχή είναι υποταγμένη στη μοίρα
79]. H.Lewy, Chaldean oracles and Theurgy, σ. 124 σημ. 221.
80]. The Chaldean Oracles, ed. R. Majercik, Fr. 58. Πβ. Fr. 70.
81]. F.Cumont, Astrology and religion among the Greeks, σσ.73-5. Ο Ήλιος είναι επίσης φωτιά, μια νοητική φωτιά. Ενάντια σε εκείνους που έθεσαν τον Ήλιο έξω από τα όρια του κόσμου, που τον παρουσίασαν σαν μια υπερβατή ύπαρξη, τοποθετήθηκε η ύπαρξη ενός άλλου πνευματικού θεού που λάμπει και βασιλεύει στον κόσμο του πνεύματος.
82]. Ιουλ. Λογ. 4, 133e, 139b-d.
83]. Ιουλ. Επιστ. Ιερ. 295α.
84]. Ιαμ. Προτ. 21, Athanassiadi, Julian , σ. 143.
85]. J.F.Finamore, An Iamblichean doctrine in Julian's Against the Galileans, σσ.393-401.
86]. Συμφωνεί ότι οι ορατοί θεοί δεν αναμιγνύονται στο ορατό βασίλειο, το οποίο υπάρχει στους νοητούς θεούς (Μυσ. 57. 11 - 14). Αυτή η κοινωνία των κοσμικών και νοητών θεών προσδιορίζεται από το «Ένα»
(αυτ. 58. 17 - 18). Οι νοητοί θεοί δίνουν την ενότητα και την συνοχή στους ορατούς. Τους δίνουν την δυνατότητα να συμμετέχουν απευθείας στο «Ένα» και έτσι να μοιράζονται την ίδια ουσία μ' αυτούς (αυτ. 60. 4 - 8 ) . Η σχέση μεταξύ των ασώματων νοητών θεών κοα των ορατών σωματικών θεών, δημιουργείται επειδή οι ορατοί θεοί έχουν εξωτερικά σώματα και ενυπάρχουν στο νοητό βασίλειο (αυτ. 60. 11 - 12). Έτσι οι νοητικοί θεοί μπορεί να περικλείουν τους ορατούς θεούς και να δημιουργούν μια τάξη αοράτων και ορατών θεών (αυτ. 60. 12 - 17).
87]. αυτ. 57.16-58.1.
88]. αυτ. 59.1-60.8. Πβ. 52.3-16.
89]. Πλάτ. Τίμ. 45b-d Αριστ. Περί ψυχής, 418b 13- 17. Βλ. J.F.Finamore, Iamblichus on light and the transparent, σσ.55, κ,α.
90]. Ιουλ. Λόγ. 4, 133d. Ο Ιουλιανός απηχεί θεωρίες του Αριστοτέλη σχετικά με τη (ρύση του ήλιου και στα άλλα σημεία, π. χ. «λέγεται γαρ ορθώς άνθρωπος άνθρωπον γενναν καί ήλιος, αυτ. 151d. Πβ. Αριστ. Φυσ. 2.2.194b.
Ιουλ. ό.π. 132e Πβ. Αριστ. περί Ουρ. 1.3.270b. Ιουλ. ό.π. 142d-143a. κα. Βλ. J.F.Finamore, ό.π.
91]. Αριστ. ό.π. 418b 20-26.
92]. Ιουλ. Λόγ. 4, 134a.
93]. L. Lacombrade, L'Empereur Julien: ν. Π, pt. 2, p. 105. σημ. 1 και σ.202 σημ.2. Επίσης για τον όρο, άκρότης, βλ,Ε.des Places, Oracles Chaldaìques avec un Choix de Commentaires Anciens (Paris, 1971).
Fr.76, σημ.1. Fr.l, σημ.1. για τον Όρο «άνθος ακτίνες» βλ. H.Lewy, Chaldean Oracles, σσ. 167-9 & σημ. 384.
94]. J.F.Finamore, ό.π. σσ. 56 κ.α.
95]. Lewy, Chaldean Oracles and theurgy, σσ. 409-10.
96]. «Σύμφωνα με τη Χαλδαϊκή διδασκαλία, ο Ήλιος ως κέντρο του πλανητικού μας συστήματος κρατά την σφαίρα ενωμένη με τις ακτίνες του και παρακολουθεί τη αρμονική σχέση των αναπτυσσόμενων
σφαιρών». Ένα απόσπασμα από έναν χρησμό, δείχνει ότι ο Απόλλωνας «καυχιέται για την αρμονία του φωτός». Με τη δύναμη της ηλιακή ακτίνα, που ανυψώνει τη ψυχή, προκαλείται η ένωση της με την κοσμική αρμονία, αυτ. σ.200, σημ.98.
97]. Chaldean Oracles, fr. 194. R. Majercik, ό.π. σ. 123.
98]. Η ψυχή κατευθύνεται στο κέντρο του φωτός πράγμα που σημαίνει ότι ο Ήλιος ανακατεύεται με τις ηλιακές ακτίνες. Ο Ιάμβλιχος πιστεύει στις ιερές τελετουργίες, στην θεουργία κατά την οποία οι θεοί επικοινωνούν με τους ανθρώπους. Για τον Ιάμβλιχο, το αιθέριο πνεύμα είναι ορατό στο εκπαιδευμένο μάτι του θεουργού είτε αυτό ανεβαίνει, είτε αυτό κατεβαίνει (Ιάμ. Μυσ. 3. 6. Lewy, Chaldean Oracles and theurgy, a. 186, σημ. 37. σ. 195, σ. 150). Αντίθετα, ο G. Mau στο σχόλιο του για τον 4ο λόγο του Ιουλιανού, φαίνεται να μην θεωρεί τα σχόλια του Ιάμβλιχου στους χρησμούς πηγή του Ιουλιανού. Βλ. Witt, Iamblichus as a forerunner of Julian σ.46.
99]. Βλ. J.Puiggali, La Démolologie de l'empereur Julien étudiée en elle-même σσ.298-302. Πβ. G.Rochefort, Περί θεών καί κόσμου de Saloustios et l'influence de l'empereur Julien,σσ.50-66. και La demonologie de Saloustios et ses rapports avec celle de l'empereur Julien', σσ.53-61.
100]. Ιουλ. Επιστ. θεμ. 258b-c. Λόγ 4, 113c-d. Πβ. Ιάμ. Μυσ. Ι, 13 (43, 19-20)
101]. Ιουλ. Καίσ. 336b, Λόγ. 2, 59d. Επιστ. 89b (Bude) 288 a. Πβ. Ιάμ. Μυσ. 2,7(84,1)
102]. Ιουλ. Επιστ. 50, Λόγ. 2, 90. Πβ. Επιστ. 89b (Bude) 288b. Επιστ.30. Πβ. Ιουλ., κατ. Γαλ, 161a. 168b. 191b. Ιάμ,Μυσ. 2, 7 (84, 2-3), 3.13 (130, 5-6), 3, 31 (178,4-5), 4, 1 (182,1). 4, 7 (190.9, ιδιαίτ. 191, 4-5). 4„13( 198,4). 6, 5 (246, 7-8). 10, 7 (293, 11-12). Χαλδαϊκοί Χρησμοί, Αποσπ. 89, 90 (έκδ. Places).
103]. π.χ. Πλωτ. 3, 4, 6, 19.
104]. Ο Ιάμβλιχος (Mυσ.3,31. 4,13) γράφοντας «Αντίθεοι, δαίμονες, πονηροί», είναι πεπεισμένος ότι ο δαίμονας στον οποίο οι άθεοι (χριστιανοί) πίστευαν ήταν από την ίδια ουσία. Όταν αναφέρει ότι «το των πονηρών δαιμόνων φίλων» και ότι οι δαίμονες εξαφανίστηκαν από τον ουρανό, από τον βασιλιά των θεών, εισάγει την ιδέα ότι η ανθρωπότητα υπόκειται σε διάφορες αρρώστιες εξαιτίας των πράξεων της γενιάς των δαιμόνων. Βλ. Witt, Iamblichus as a forerunner of Julian, σσ.50-1.
105]. Ο Χαλδαίος θεουργός επιδιώκει να απαλλαγεί από τις σωματικές φροντίδες και στρέφει τη ψυχή και τον νου του στον νοητό κόσμο, όπως ένας φιλόσοφος θα έκανε. Jhonston, Hekate Soteria, σσ.81-7.
106]. Turcan, Mithras Platonicus, σ. 124, Witt, ό.π. σ. 53.
107].Athanassiadi, Ά contribution to Mithraic theology, σ.301.
108].Ο Lewy αντίθετα με την άποψη των Cumont, Dieterich, Wright, με τους οποίους συμφωνεί και η Αθανασσιάδη, που πιστεύουν ότι το κείμενο αναφέρεται στα μυστήρια του Μίθρα, υποστηρίζει ότι η χρήση του "επτάκις" ούτε αποδεικνύει αλλά ούτε απορρίπτει τη θεωρία τους. Η πιθανότητα Μιθραϊκής επίδρασης στους χρησμούς θα είναι ένα άλλο θέμα προς εξέταση. Πβ. Witt, ό.π. σ. 60.
109]. Macr. Sat. 1.23.21.
110]. Πρόκ. Υποσ. Παρμ. 6. 1043-1047.
111]. H.D.Safïrey, La dévotion de Proclus au soleil. Πβ. G.Kroll, Prodi Diadochì in Piatonis Republicam Comentarii, ν. Π, σ.58, «Ηλιος δεσπότης»
112]. Α. Meredith, Porphyry and Julian against the Christians' σ. 1137. Σχετικά με την πολιτική άποψη του Ιαμβλίχου, βλ. DJ. O'Meara, Aspects of political philosophy of Iamblichus. Η επιθυμία να μιλήσει κανείς για την πολιτική φιλοσοφία του Νεοπλατωνισμού φαίνεται δύσκολη αν και η ανάμιξη των Νεοπλατωνικών φιλοσόφων με την πρακτική πολιτική αποτελεί ιστορικό γεγονός. Πβ. W.Beierwaltes, Denken des Einen, Frankfurt, 1985, σ. 111, σημ. 103. Σε θεωρητικό επίπεδο, η ακριβής μορφή της πολιτικής φιλοσοφίας τους δεν είναι ξεκάθαρη.

Ορεστης Πυλαρινος

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ