Θεοφάνεια και Επιφάνεια

Το δακτυλίδι του "Μίνωα"

Ράνια Τζεν

Φίλες και φίλοι καλησπέρα και χρόνια πολλά!

Σήμερα διαβάσατε πολλά για τη σπουδαία χριστιανική εορτή των Θεοφανείων, όπου το άγιο πνεύμα εμφανίζεται εν είδει περιστεράς.
Η απεικόνιση του Αγίου Πνεύματος ως περιστεριού επιτρέπεται να παρουσιάζεται μόνο στην εικόνα των Θεοφανείων.

Άραγε υπήρχε κάτι αντίστοιχο στους αρχαίους μας; Αναφερόταν σε κείμενα ή απεικονιζόταν σε έργα τέχνης αποκαλυπτική εμφάνιση ενός θείου όντος;
Όντως υπήρχε και στην αρχαιότητα η λεγόμενη «Επιφάνεια» που σήμαινε την εκδήλωση ενός θεού σε αυτόν που τον λάτρευε. Έχουμε αναφορά γιαυτό από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα, το Διόδωρο Σικελιώτη, τον Πλούταρχο.

Η πίστη του ανθρώπου ότι το θείο μπορεί να εμφανιστεί κάποια στιγμή όταν εκείνος τον έχει ανάγκη, υπάρχει σε όλους τους λαούς. Και η τέχνη απεικόνισε συχνά παρόμοιες εμφανίσεις.

Λέγεται ότι η λέξη Επιφάνεια καθιερώθηκε τον 4ο π. Χ αι. όμως ουσιαστικά η ιδέα της απεικόνισης του θείου ανάγεται σε πολύ παλαιότερες περιόδους.

Από τη Μινωική εποχή έχουμε δείγματα Επιφανείων, που απεικονίζουν τη Μητέρα Θεά μέσω της οποίας προφανώς θεοποιείται η ιδέα της γονιμότητας. Έχουμε παράδειγμα το δαχτυλίδι του Μίνωα.

Το δακτυλίδι της Τίρυνθας

Από το μυκηναϊκό πολιτισμό έχουμε το περίφημο δαχτυλίδι της Τίρυνθας όπου η Θεά επάνω σε θρόνο υψώνει ένα κωνικό κύπελλο ή ρυτό. Προς το μέρος της έρχονται ο ένας πίσω από τον άλλον, τέσσερις λεοντοκέφαλοι δαίμονες, που κρατούν σπονδικές πρόχους. Γύρω από τη γυναικεία μορφή απεικονίζονται διάφορα στοιχεία που τονίζουν το θρησκευτικό χαρακτήρα της παράστασης: πίσω της ένα πουλί, πιθανότατα αετός, μπροστά της κιονίσκος με θυμιατήριο, και ψηλά, επάνω από τις μορφές, ο ουρανός με τον τροχό του ήλιου και τη σελήνη.

Διόνυσος και Μαινάδες, αμφορέας 
(540 π.Χ)

Ένα πολύ αγαπητό θέμα στους αγγειογράφους ήταν η εμφάνιση του Διονύσου στις ακολούθους του τις Μαινάδες.

Άλλη περίπτωση είναι η εμφάνιση της θεάς Δήμητρας στον Τριπτόλεμο στον οποίον έδωσε σπόρους αποκαλύπτοντάς του τα μυστήρια της καλλιέργειας της Γης.

Δε θα παραλείψουμε τις καθόδους διαφόρων θεών στο πεδίο της μάχης κατά τον Τρωικό πόλεμο, προκειμένου να βοηθήσουν τους πολεμιστές που είχαν υπό την προστασία τους, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα

Στον ύμνο στον Απόλλωνα του Καλλίμαχου του Κυρηναίου διατυπώνεται η αναγγελία της έλευσης του Απόλλωνα μέσα από την εκδήλωση υπερφυσικών φαινομένων.

Στον ομηρικό ύμνο αναφέρεται στο Δήλιο Απόλλωνα αναφέρεται άλλη εμφάνιση του Απόλλωνα στη γη

"ἢ ὡς τὸ πρῶτον χρηστήριον ἀνθρώποισι
ζητεύων κατὰ γαῖαν ἔβης, ἑκατηβόλ' Ἄπολλον;
Πιερίην μὲν πρῶτον ἀπ' Οὐλύμποιο κατῆλθες:
Λέκτον* τ' ἠμαθοέντα παρέστιχες ἠδ' Ἐνιῆνας
καὶ διὰ Πεῤῥαιβούς: τάχα δ' εἰς Ἰαωλκὸν ἵκανες,
Κηναίου τ' ἐπέβης ναυσικλειτῆς Εὐβοίης".

μετάφραση Γιάννη Τριτσιμπίδα

"Η που τή γῆ περπάτησες ἑκατηβόλε ̓Απόλλων
σάν ἄρχισες γυρεύοντας χρηστήριο στούς ἀνθρώπους.

Στήν Πιερία στήν ἀρχή ἀπ ̓ τόν ῎Ολυμπο ἐκατέβης
τό Λέκτο τόν ἀμμουδερό παρέκαμψες καί τούς Αἰνιᾶνες,
μέσα ἀπ ̓ τῶν Περραιβῶν τή χώρα,
κι εὐθύς στήν ̓Ιωλκό ἀφίχθης καί στό Κηναῖο
τῆς καραβοξακουσμένης Εὔβοιας ἀποβιβάστης"

Σε κάποιον νεότερο ύμνο προς την Αθηνά γίνεται επίσης υπαινιγμός για επιφάνεια της θεάς στο Φειδία, προκειμένου να δημιουργήσει το ανατολικό αέτωμα.
Οι Διόσκουροι, που πολλά χρόνια μετά τον αγώνα τους με τους Αφαρατίδες θεοποιήθηκαν, επενέβαιναν συχνά στη ζωή των ανθρώπων με επιφάνεια ως σωτήρες σε κινδύνους κυρίως θαλασσινούς και πολέμους.
Μπορούμε να επισημάνουμε πάμπολλα άλλα συμβάντα επιφάνειας θεών, όπως η Άρτεμη και άλλοι σε κείμενα και έργα τέχνης της αρχαιότητας.

Πηγές:
Βικιπαιδεία,www.sakketosaggelos.gr,
Η θεολογία των εικόνων της Αγίας Τριάδας

 The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ