ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Το σώμα μας, μας στέλνει συνεχώς μηνύματα. Μαθαίνοντας να συνδέουμε τα συμπτώματα που αποστέλλονται από το σώμα μας με το βαθύ νόημα τους, έχουμε περισσότερες ευκαιρίες να ανακαλύψουν τις αιτίες της δυσφορίας μας.

Ο πονοκέφαλος μοιάζει να μην υποχωρεί, ο πόνος στο στήθος είναι έντονος κι έχουμε την αίσθηση ότι πεθαίνουμε, ότι κάτι σοβαρό μας έχει συμβεί, η καούρα στο στομάχι φεύγει και ξαναέρχεται χωρίς κανένα εμφανή λόγο. Διπλωνόμαστε στα δύο από έναν δυνατό πόνο στην κοιλιά. Η πιο συνηθισμένη αντίδραση σε όλα αυτά είναι να πάρουμε ένα παυσίπονο. Η ανακούφιση όμως που νιώθουμε κρατάει καμία ώρα και μετά όλα ξαναρχίζουν από την αρχή.

Οι ασθενείς που σωματοποιούν μπορεί να κυμαίνονται ανάμεσα σ΄ εκείνους που:

1. «Ανησυχούν»: δεν έχουν αρρωστήσει, αλλά είναι ευαίσθητοι κι ανησυχούν εντοπίζοντας σωματικές αποδείξεις.
2. «Σ’ εκείνους που έχουν μια βλάβη ή ασθένεια», και κατακυριεύονται από τα συμπτώματά της.
3. Σ’ εκείνους με «σωματικές ψευδαισθήσεις», π.χ. ψευδοκύηση.

Τυπικά οι άνθρωποι που σωματοποιούν αρνούνται έντονα οποιαδήποτε σύνδεση με τα  συναισθήματά τους για να περιγράψουν τα προβλήματά τους,

Αρχικά παρουσιάζουν κάποια σωματικά συμπτώματα σε περιόδους άγχους ή κατάθλιψης. Αυτά τα συμπτώματα συνδέονται σ’ ένα φαύλο κύκλο και ο συνδυασμός τους γίνεται πια προβλεπόμενος.

Ο ασθενής ονομάζει το πρόβλημά του ως «ασθένεια», παρά σαν άγχος και μετά γίνεται άρρωστος κάθε φορά που είναι συναισθηματικά αναστατωμένος.

Πολύ συχνά συμβαίνει άνθρωποι που έχουν υποστεί κακοποίηση, ο συνδυασμός σωματικού – συναισθηματικού πόνου να συμβαίνει πολύ νωρίς στη ζωή τους. Οι ίδιες οι οικογένειές τους δεν επέτρεπαν να εκφράσουν  τα συναισθήματά τους , κυρίως τα αρνητικά , ( πρόκειται για αλεξιθυμικές οικογένειες), και ο μόνος τρόπος που μπορούσε κανείς να εκφράσει την δυσφορία του ήταν μέσω του σώματός του.

Σε τέτοιες περιπτώσεις πολλές φορές οι γιατροί καθώς και τα μέλη της οικογένειας μπορεί να ενισχύσουν την σωματική συμπεριφορά.

Ο Minuchin προτείνει ότι τα σωματικά συμπτώματα στα παιδιά είναι τρόποι για να εκφράσουν συναισθηματική αγωνία μέσα στις οικογένειες στις οποίες κάποιος δεν μπορεί ν’ αποκλίνει, να επαναστατήσει, να επικοινωνήσει ανοιχτά.

Ο ίδιος επίσης προτείνει μια διάκριση ανάμεσα σε πρωτοβάθμια ψυχοσωματικά συμπτώματα και δευτεροβάθμια. Στα πρώτα υπάρχει ήδη μια φυσιολογική αλλοίωση ( άσθμα, διαβήτης κ.λπ..) και το ψυχοσωματικό σύμπτωμα δεν εμφανίζεται από συναισθηματικές αιτίες, αλλά επιδεινώνεται από αυτές και γίνεται πιο ανθεκτικό στην ιατρική αντιμετώπισή του και μερικές φορές διατηρείται για χρόνια.

Στα δευτερογενή ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν αποδεικνύεται η παρουσία καμιάς προδιαθεσικής φυσιολογικής αλλοίωσης. Το ψυχοσωματικό σύμπτωμα εδώ συνίσταται στο μετασχηματισμό των συναισθηματικών συγκρούσεων σε σωματικά συμπτώματα. Μερικές φορές αυτά τα συμπτώματα μπορεί να παγιωθούν σε μια σοβαρή ασθένεια όπως η νευρική ανορεξία.

Με βάση αυτό το σκεπτικό ο Waring (1983) προτείνει την έννοια του ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ, λέγοντας ότι τα σωματικά συμπτώματα αποτελούν ένα μέσο έκφρασης συναισθηματικής αγωνίας μέσα στις συζυγικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εμπλοκή, αυστηρότητα και αποφευκτική επικοινωνία.

Σε τέτοιους γάμους οι αλλαγές ρόλων, η απόσταση και τα αρνητικά συναισθήματα, δεν είναι ανεκτά και τα σωματικά συμπτώματα λειτουργούν για να εκφράσουν την αγωνία, χωρίς να διαταράσσουν την βασική δομή του γάμου.

Μια μελέτη (Sayre’s 2002) έδειξε ότι οι ασθενείς που σωματοποιούν ήταν περισσότερο αποφευκτικοί στην διαπροσωπική τους επικοινωνία απ’ ότι οι χρόνιοι ασθενείς που δεν σωματοποιούν. Οι σύζυγοι των ασθενών που εκφράζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα βρέθηκε ότι ήταν πιο αυστηροί και εμπλεκόμενοι απ΄ ότι οι σύζυγοι των χρόνια ασθενών που δεν σωματοποιούσαν ή εκείνων που ήταν υγιείς.

Επιπλέον τα ζευγάρια που  κάποιο μέλος του εκδήλωνε  σωματοποίηση δεν χαρακτηρίζονταν μόνο από αποφυγή, αυστηρότητα και εμπλοκή αλλά ακόμη και από ένα υψηλό βαθμό πόλωσης γύρω από αυτούς τους παράγοντες.

Η φτωχή διαπροσωπική επικοινωνία των ανθρώπων που σωματοποιούν διευκολύνει μια έμμεση συμβολική επικοινωνία των συναισθηματικών όψεων της σχέσης, την οποία και οι δύο σύντροφοι βρίσκουν ασφαλέστερη ή λιγότερο απειλητική απ’ ότι η άμεση λεκτική επικοινωνία.

Ο γαλουχιστικός ρόλος του συντρόφου που δεν έχει το σύμπτωμα, του προσφέρει μια μη ρεαλιστική αίσθηση δύναμης ως φροντιστή μέσα σε μια σχέση, αλλά το κάνει αυτό με κόστος την υγεία του συντρόφου.

Ένας σχετικός χορός γύρω από τα συμπτώματα του συντρόφου δημιουργεί εξίσου μια μη ρεαλιστική θέση δύναμης για τον ασθενή, λαμβάνοντας υπόψη ότι με το να εστιάζονται στο σωματικό σύμπτωμα η δυάδα , αποσπάται από το να προσέξει το δυσλειτουργικό σχήμα αλληλεπίδρασης μεταξύ τους.

Συχνά πρόκειται για οικογένειες ιδιαίτερα συγκρουσιακές, απορριπτικές ή εκρηκτικές. Στα πλαίσια μιας τέτοιας οικογένειας το παιδί βιώνει απόρριψη και παραμέληση. Η κατάσταση αυτή μπορεί να προκαλέσει θυμό και απογοήτευση όταν η οικογένεια δεν λειτουργεί ως καταφύγιο. Συχνά εμφανίζεται και μια τάση “φυγής” από την οικογένεια, εκδηλώνοντας μια πρώιμη “ψευδοανεξαρτησία” που δεν επιτρέπει μια ισορροπημένη διαφοροποίηση – ενσωμάτωση. Σε τελική ανάλυση τα παιδιά που βιώνουν απόρριψη, μπορεί πολύ εύκολα να χάσουν την αυτοεκτίμησή τους και να εκδηλώσουν επιθυμίες και συμπεριφορές αυτοκαταστροφικές.

Όπως βλέπουμε οι διάφορες τυπολογίες των οικογενειών μπορεί να διαφέρουν η μία από την άλλη. Η ψυχοσωματική οικογένεια, όπως αυτή έχει περιγραφεί από διάφορους μελετητές, έχει “μπει στο μικροσκόπιο” μετά την έναρξη των. συμπτωμάτων. Αυτό μας εμποδίζει να συμπεράνουμε ότι το συγκεκριμένο είδος οικογένειας παράγει το σύμπτωμα. Το μόνο που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ότι αυτό είναι ο τρόπος που αντιδρά η ίδια.

Σύμφωνα λοιπόν με την οικογενειακή- συστημική οπτική, στην θεραπεία, χρησιμοποιείται η γλώσσα του σώματος ως μέσο για την θεραπεία διαταραχών που έχουν επιλέξει σωματικά συμπτώματα, για να εκφράσουν με τον τρόπο αυτό, ψυχικές διαταραχές και δυσκολίες στις σχέσεις και διερευνώνται οι οικογενειακοί “μύθοι” και τα “φαντάσματα”, που με την ακαμψία τους, φαίνεται να μπλοκάρουν την προσωπική και οικογενειακή εξέλιξη.

Αξιωτίδου Αιμιλία

Οικογενειακή Σύμβουλος

Ψυχοπαιδαγωγός, Επιστημονικός Συνεργάτης Α.Π.Θ. ΑΧΕΠΑ

lifehub

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ