ΤΟ ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ

 Τι κοινό έχει ένας άνθρωπος που είχε τροχαίο ατύχημα κι είναι σε ιατρική παρακολούθηση, με ένα παιδί που είναι θύμα εκφοβισμού και γελοιοποίησης στο σχολείο;

Τι κοινό έχει μία ή ένας σύζυγος που ξαφνικά ανακάλυψε ότι το ταίρι τους τους απατάει, ενώ του είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη, με έναν εργαζόμενο που ξαφνικά και ψυχρά του ανακοινώθηκε η απόλυση του;
Τι κοινό μπορεί να έχει ένα θύμα σεισμού, που διασώθηκε μέσα από ερείπια, με κάποιο άτομο που έπεσε θύμα ληστείας και απειλήθηκε η ζωή του;

Όλοι αυτοί έχουν κοινή την πιθανότητα να πάσχουν από Μετατραυματικό Σύνδρομο.
Τι είναι το Μετατραυματικό Σύνδρομο; Πρόκειται συνήθως για την αντίδραση ενός ατόμου σ' ένα τραυματικό ξαφνικό γεγονός - αλλά όχι απαραίτητα
Παρ' ότι τα αίτια είναι ποικίλα και τα είδη των τραυματικών γεγονότων διαφορετικά, οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτό το Σύνδρομο έχουν κάτι κοινό ως προς τα συμπτώματα:

Έμμονες ιδέες, εφιαλτικά όνειρα, ευερεθιστότητα, διαταραχές του ύπνου, ξεσπάσματα θυμού, επιθετικότητα ή κατάθλιψη, αλεξιθυμία, δηλ. συναισθηματικό μούδιασμα, αμνησία ή κενό στη μνήμη ως προς το συμβάν. Ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί το σύμπτωμα κι από την αντίθετη όψη του: με μνήμες κι εικόνες από το τραυματικό γεγονός που εισβάλλουν στο νου, με αστραπιαία αναβίωση του γεγονότος (flashbacks), με απουσία αίσθησης ασφάλειας ως προς την σωματική του ακεραιότητα ή έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους ανθρώπους αν πρόκειται για συζυγική απιστία, κακοποίηση ή άλλους είδους ματαίωση στις σχέσεις του ατόμου.. Μέρος ή σύνολο των συμπτωμάτων μπορούν να αναβιωθούν με αφορμή κάτι που είδε στην τηλεόραση ή άκουσε στο δρόμο και μοιάζει με το τραυματικό γεγονός.

Μια κυρία, για παράδειγμα, είχε υποστεί βία από τον άντρα της, στο παρελθόν. Όταν άκουσε στον πάνω όροφο να φωνάζουν και να χτυπιούνται, αμέσως ξανάζησε το τρόμο που βίωνε με τον σύζυγο της. Ένας άνδρας, που υπέστη τροχαίο και επιβίωσε, σ' ένα απότομο φρενάρισμα μπορεί έστω και στιγμιαία, να ξαναζήσει τον τρόμο και τον πόνο. Ένα παιδάκι που έχει υποστεί κακοποίηση από τον γονιό του, μπορεί να κάνει βήματα πίσω όταν το πλησιάζει η δασκάλα για να του πει να διαβάσει, επειδή έχει συνδέσει τη σωματική προσέγγιση με το πλησίασμα για σωματική επίθεση.

Επίσης, η αναβίωση τραυματικού γεγονότος μπορεί να αναδείξει τα ίδια συμπτώματα κατά την ημέρα μίας επετείου, π.χ. στην επέτειο ενός τροχαίου ή μίας ορφάνιας. Η διαδικασία δεν είναι πάντα συνειδητή, το άτομο δηλ. μπορεί να μην έχει συνδυάσει τη συγκεκριμένη ημέρα με την επέτειο ενός τόσο βαρυσήμαντου γεγονότος.. Για παράδειγμα, ένας άντρας 50 ετών βίωσε το Μετατραυματικό Σύνδρομο ως εξής: πριν από μερικά χρόνια, στην ίδια ηλικία και τον ίδιο μήνα, είχε πεθάνει ξαφνικά ο πατέρας του. Μπορεί επίσης, το σύνδρομο να αναδυθεί στην επιφάνεια, κατά την ηλικία που το άτομο πλησιάζει την ηλικία στην οποία αρρώστησε σοβαρά ένας γονέας του στο παρελθόν.

Τα γεγονότα μπορεί να ποικίλουν: μπορεί να είναι φυσικές καταστροφές, όπως σεισμοί, τυφώνες, πυρκαγιές, θύελλες. Μπορεί να είναι τραυματισμός από τροχαίο ή ξαφνική απώλεια από θάνατο προσφιλούς προσώπου. Επίσης το Μετατραυματικό Σύνδρομο μπορεί να έχει ως αίτιο την ξαφνική απώλεια εργασίας ή εισοδήματος, την οικογενειακή βία, τη συζυγική απιστία, τη σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, την κακοποίηση από εγκληματία/ ληστεία .

Παρά το ότι έχουν κοινές εκδηλώσεις ως προς τα συμπτώματα, τα διαφορετικά αίτια πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ 'όψιν. Παράδειγμα, στην συζυγική απιστία ο παθών ή η παθούσα αισθάνεται άχρηστος ή άχρηστη ως αρσενικό ή θηλυκό. Στην σεξουαλική κακοποίηση ή το βιασμό, το θύμα αισθάνεται συχνά ντροπή και συνυπευθυνότητα. Για το λόγο αυτό τα συγκεκριμένα άτομα δύσκολα ζητάνε βοήθεια ή δεν το αποκαλύπτουν, παρά σε ανθρώπους με τους οποίους αισθάνονται απόλυτη εμπιστοσύνη. Πάνω απ' όλα η εμπιστοσύνη ότι δεν θα τον/την κρίνουν και θα ενδιαφερθούν ουσιαστικά για την επαναφορά στην λειτουργικότητα του, είναι το εφαλτήριο σημείο για την ανάπτυξη εμπιστοσύνης .

Ποιες είναι οι ανάγκες του πάσχοντος από Μετατραυματικό Σύνδρομο;
Η άμεση και μεγαλύτερη ανάγκη του πάσχοντος είναι να αισθανθεί πάλι ασφαλής. Ασφαλής ως προς την σωματική ακεραιότητα, αν αυτή έχει απειληθεί από το συμβάν. Σε κάθε περίπτωση έχει ανάγκη από ψυχολογική ασφάλεια, δηλ. ότι θα μπορεί να απελευθερωθεί από τον τρόμο, τον πανικό, την έλλειψη συγκέντρωσης κι όλα τα συμπτώματα που παρουσιάζει το Μετατραυματικό Σύνδρομο.

Στη συνέχεια το άτομο έχει ανάγκη ν' αποκτήσει ξανά σταθερότητα στη ζωή του και να ανακτήσει την υγεία του. Για αυτό οι γύρω του καλό είναι να του προσφέρουν όση ασφάλεια και εμπιστοσύνη μπορούν. Η κοινωνική στήριξη δηλ. η ηθική, ψυχολογική, υλική και πρακτική υποστήριξη στον πάσχοντα θεωρούνται τα απαραίτητα κλειδιά αυτής της διαδικασίας.

Χρειάζεται να αποφεύγουμε τις συμβουλές εκτός αν ο ίδιος ο ασθενής το ζητήσει. Οι συμβουλές συχνά εκλαμβάνονται ως ψυχρότητα κι έλλειψη συμπόνιας.
Να τον/την ακούμε προσεκτικά και να μπαίνουμε στη θέση του. Να ρωτάμε πώς θέλει να τον βοηθάμε και να του προσφέρουμε ό,τι σε μας είναι δυνατόν. Να είμαστε σαφείς στο τι μπορούμε να δώσουμε και τι όχι.

Να αφουγκραζόμαστε με την ψυχή μας όχι μόνο με τα αυτιά μας. Μπορεί ο άνθρωπός μας να ισχυρίζεται ότι είναι καλά, αλλά αυτό να μην ισχύει, γιατί ίσως δεν εμπιστεύεται εύκολα, φοβάται μήπως δεν τον καταλάβουν. Να του δίνουμε επιβεβαίωση ότι δεν θα τον κρίνουμε, ούτε ότι θα του πούμε να "προχωρήσει παρακάτω". Είναι σαν να τον αποστομώνουμε. Ο καθένας έχει τον δικό του ρυθμό να επουλώσει τραύματα.

Αν έχουμε υποστεί παρόμοιο τραύμα στο παρελθόν, είμαστε σε καλύτερη θέση να καταλάβουμε ή τουλάχιστον ο παθών αισθάνεται μεγαλύτερη κατανόηση.

Μερικοί παθόντες ωφελούνται από το να επαναλαμβάνουν την ιστορία του συμβάντος. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να συγκροτήσουν την σκέψη τους, να δώσουν νόημα στο τραυματικό συμβάν και να μειώσουν τη σημασία του.

Αν είναι παιδί που το κοροϊδεύουν στο σχολείο, ποιος το ακούει και παίρνει σοβαρά τα παράπονά του; Ή του απαντάνε "μη δίνεις σημασία" . Η απάντηση που παίρνει είναι πιο τραυματική από την κοροϊδία, γιατί δεν έχει σε ποιον να βασιστεί.

Το πόσο γρήγορα θα επουλωθεί το ψυχικό τραύμα εξαρτάται από τις ψυχικές και κοινωνικές δυνατότητες του ατόμου και της οικογένεια του πριν το γεγονός. Αν έχει, δηλ. ατομικά χαρακτηριστικά ψυχικής αντοχής, όπως το να μην παίρνει τα πράγματα προσωπικά, να μην τα βάζει με τον εαυτό του και να ζητά βοήθεια από ανθρώπους που εμπιστεύεται. Οι συνέπειες εξαρτώνται από το είδος του τραύματος , τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει και το νόημα που δίνει ο καθένας σε αυτό το τραυματικό γεγονός. Ως προς το τελευταίο, αν σκέπτεται "γιατί να συμβαίνουν όλα τα άσχημα σε μένα;" μας βάζει σε σκέψεις ότι θα χρειαστεί παραπάνω χρόνο και στήριξη από τον άλλον που σκέπτεται " πως μπορώ να το ξεπεράσω;" Ο δεύτερος έχει περισσότερη ψυχική ανθεκτικότητα καθώς και περισσότερες πιθανότητες να συνέλθει κι ίσως να φτάσει σε καλύτερη κατάσταση από εκείνη που ήταν πριν το δυσάρεστο γεγονός.

Για αυτό χρειάζεται ένα προσεκτικό ιστορικό εφόσον κάποιος καταφύγει σε ειδικό. Επί πλέον, αν κριθεί από τον ή την ειδικό, μπορούν να εφαρμοστούν τεχνικές οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να συνέλθει πλήρως από τα συμπτώματα του, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Τεχνικές όπως το Εxposure (Έκθεση στο δυσάρεστο γεγονός ) βοηθάει να το ξαναζήσει και να απελευθερωθεί. Όμως αν ο τραυματισμένος δεν το αντέχει, απαιτείται πρώτα να αισθανθεί ασφαλής, παρ'όλη την ψυχολογική στήριξη με την βοήθεια άλλων ή ειδικού. Τεχνικές με τις οποίες ο τραυματισμένος έχει καλύτερα τον έλεγχο είναι το ΕMDR ( Eye Movement Desensitization and Reprocessing), η εξέλιξη του ΕMDR το Brain Spotting, και στοιχεία του Νευρογλωσσικού Προγραμματισμού (Neurolinguistic Programming ) όπως η OπτικοΚιναισθητική Αποευαισθητοποίηση (Visual Kinesthetic Disassociation (VKD .

Ως προς τις κοινωνικές συνθήκες, αν πρόκειται για φυσική καταστροφή, πόση ζημιά έπαθε το σπίτι του; Μπορεί να το κατοικήσει; Έχει τα χρήματα να μετακομίσει; Έχει δικούς του να του προσφέρουν στέγη;

Αν έχει ξαφνικά χάσει τη δουλειά του, ( πολύ συχνό φαινόμενο στις μέρες μας λόγω της οικονομικής κρίσης) πόσο πολύ βασίζεται στο εισόδημα για να ζήσει; Οι περισσότεροι άνθρωποι εξαρτώνται από το εισόδημα της δουλειάς τους για να ζήσουν. Το βίωμα μπορεί να γίνει "βαρύτερο" από το πόσο συνδέεται (ή δεν συνδέεται) η προσωπική αξία με την εργασία. Σε αυτή την περίπτωση το άτομο δεν χάνει μόνο τα απαραίτητα υλικά αγαθά προς το ζειν, αλλά και την αξιοπρέπεια του. Αν έχει δανειστεί, το βίωμα γίνεται εντονότερο, αφού εξασκείται και πίεση από τους δανειστές. Η αίσθηση της ντροπής γίνεται πολύ έντονη και γι' αυτό, το ν' απενοχοποιήσουμε το άτομο είναι μια μορφή πολύ ουσιαστικής βοήθειας. Να βοηθήσουμε να μειώσει την ντροπή και να δεχθεί υλική βοήθεια λέγοντας του ότι δεν είναι ο μοναδικός άνθρωπος που υφίσταται την απώλεια. Να τονίσουμε ότι το λάθος δεν είναι μόνο δικό του, αλλά η διαδικασία ενός ολόκληρου συστήματος.

Ως προς τη βία: σν πρόκειται για ψυχολογική ή σωματική βία, το κοντινό περιβάλλον του ατόμου χρειάζεται να αποδοκιμάζει και να σταματήσει τον προκαλούντα τη βία. Η σιωπή ή η άρνηση σε ότι συμβαίνει, είναι αυτή που διευκολύνει την συνέχιση της βίας.

Οι συνέπειες που έχουν στο άτομο και την οικογένεια του χρειάζεται να εξεταστούν.

Η οικογένεια τι δυνατότητες είχε πριν το γεγονός; Οι λειτουργικές οικογένειες έχουν το χαρακτηριστικό ότι δεν κατηγορούν τον παθόντα, δεν του ρίχνουν φταίξιμο, ακούνε, δεν αποστομώνουν, και ρωτούν πώς μπορούν να βοηθήσουν. Τα ίδια τα μέλη της οικογένειας μπορεί να είναι έμμεσα τραυματισμένα, διότι ζουν την δοκιμασία αγαπημένου τους προσώπου. ¨Η είναι άμεσα τραυματισμένα, αν το δυσάρεστο γεγονός είναι οικονομική απώλεια, φυσική καταστροφή, θάνατος. Σε αυτήν την περίπτωση ωφελούνται με το να μιλούν με οικογένειες που έχουν παρόμοια τραύματα, αρκεί οι τελευταίες να έχουν τις δυνατότητες να προχωρούν μπροστά. Επίσης, να μην διστάζουν να ζητούν βοήθεια από υπηρεσίες, οργανώσεις κι άτομα πρόθυμα να βοηθήσουν ουσιαστικά.

O κλάδος της τραυματολογίας έχει μελετηθεί από την δεκαετία του 1980.και οι ρίζες του άπτονται στον κοινωνιολόγο Ρούμπιν Χιλλ .(Reuben Hill),ο οποίος μελέτησε τους επιστρέφοντες στρατιώτες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και τις οικογένειες τους. Κύριος αντιπρόσωπος των σύγχρονων ερευνών είναι ο Kάρολος Φίγλεϋ (Charles Figley), καθηγητής του Πανεπιστημίου της Φλόριντα και Δ/ντής του Ινστιτούτου Τραυματολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο.

Η σημασία των μελετών αυτών είναι πολύ σημαντική γιατί τοποθετούνται κάτω από την ίδια "ομπρέλα" το σύνδρομο της κακοποιημένης γυναίκας, το σύνδρομο του στρατοπέδου συγκεντρώσεων, την εξουθένωση από την μάχη στους στρατιώτες, το σοκ από βομβαρδισμούς, το τραύμα από βιασμό και άλλα τραυματικά γεγονότα.
Ο ίδιος κλάδος μελετά την συστημική τραυματολογία που αφορά στα συστημικά αίτια (διαπροσωπικάκαι αλληλεπεδραστικά )κι αποτελέσματα των τραυματικών γεγονότων. Παρόλο που η συστημική τραυματολογία είναι η λιγότερο μελετημένη είναι πάρα πολύ σημαντική στον κλάδο της τραυματολογίας.

Εξετάζει, για παράδειγμα ερωτήσεις όπως τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια την απώλεια ενός παιδιού ή άλλες τραγωδίες που ζουν; Πώς και γιατί υπάρχει; η οικογενειακή βία Πώς ο κύκλος της βίας από γενιά σε γενιά μπορεί να σταματήσει; Πώς οι κοινωνικές υποστηρικτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων και των οικογενειών, προλαβαίνουν ή μειώνουν το μετατραυματικό στρες; Πώς μικρές ομάδες συνέρχονται από το θάνατο ενός συναδέλφου ή άλλα τραυματικά γεγονότα που επηρεάζουν μία ομάδα; Πώς τα σχολεία, οι εργασιακοί οργανισμοί, οι γειτονιές προλαβαίνουν, συμβάλλουν ή συνέρχονται από ένα τραυματικό γεγονός; Ποιος ο ρόλος των ειδικών για να αξιολογήσουν και να αναπτύξουν προγράμματα πρόληψης και θεραπείας; Ποιες μέθοδοι είναι πιο αποτελεσματικές και κατά το δυνατόν οικονομικές;

Στην Ελλάδα, παρόλο που υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις στον τομέα της Ψυχικής Υγείας, ενδεικτικά (τονίζω, ενδεικτικά) θα αναφέρουμε τις εξής Μη Κυβερνητικές Υπηρεσίες:

Η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε) Είναι πολύ γνωστή για τις υπηρεσίες του προς το παιδί, τον έφηβο και την οικογένεια για κλινικές αξιολογήσεις και θεραπευτικές παρεμβάσεις. Ξεχωρίζει για την δράση πρόληψης της βίας στα σχολεία.
Η ΜΕΡΙΜΝΑ, Εταιρία για τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών στην αρρώστια και το θάνατο Είναι πολύ γνωστή για τις υπηρεσίες προς το παιδί, τον έφηβο όταν ένας γονιός πεθαίνει ή προς τις οικογένειες όταν ένα παιδί είναι σοβαρά άρρωστο ή πεθαίνει. Είναι γνωστή για τις υπηρεσίες της που έχει προσφέρει σε ολόκληρες κοινότητες όταν μαθητές είχαν υποστεί ομαδικά τροχαία δυστυχήματα.

Επίσης, παρά τις προκαταλήψεις, έχω διαπιστώσει ότι πολλά δημόσια Κέντρα Ψυχικής Υγείας ανά την Ελλάδα προσφέρουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Πολλοί επαγγελματίες (Ψυχολόγοι, Κοινωνικοί Λειτουργοί, Ψυχίατροι, Ειδικοί Παιδαγωγοί) είναι καταρτισμένοι στην Συστημική Προσέγγιση, που σημαίνει ότι ερευνούν και παρεμβαίνουν σε ψυχολογικά τραύματα, μέσα στο πλαίσιο του συνόλου του κοινωνικού περιβάλλοντος κι όχι μόνο ατομικά ή φαρμακευτικά. Οι χρήστες αυτών των υπηρεσιών μπορούν να ρωτούν αν και ποιοι επαγγελματίες αυτών των δημόσιων φορέων έχουν κατάρτιση στην συστημική ή οικογενειακή θεραπεία. Αν όχι, δεν σημαίνει ότι δεν είναι καλοί στη δουλειά τους. Τουναντίον, χρειαζόμαστε ειδικούς που μπορούν να κάνουν ψυχολογικά τεστ για διαγνωστικούς σκοπό.

Συμπερασματικά, το Μετατραυματκό Σύνδρομο είναι όχι μόνο ψυχολογικό αλλά και κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο. Σχέσεις εξουσίας εμπλέκονται, όπως στην περίπτωση του βιασμού και της κακοποίησης γενικότερα. Χρειάζεται να αντιμετωπιστεί σφαιρικά τόσο στην αξιολόγηση του αλλά και με ειδικές μεθόδους για θεραπεία. Η πολιτεία οφείλει να παρέχει τις κατάλληλες υπηρεσίες για να βοηθούνται οι πάσχοντες πολίτες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Sapolsky, R. M. (1998). Why zebras don't get ulcers: An updated guide to stress, stress-related diseases, and coping (2nd ed.). New York: Freeman. Schiraldi, G. R. (2000). The post-traumatic stress disorder sourcebook: A guide to heal- ing recovery, and growth. Los Angeles: Lowell House. Videotapes *Figley, C. R., Myers, D., and Wee, D. (1998). Disaster and violence: Picking up the pieces and keeping them together.
Figley, C. R. & Nash, W. P. (Eds.) (2007). Combat Stress Injury Theory, Research, and Management. New York: Routledge.
Figley, C. R. & Roop, R. (2006) Compassion Fatigue in the Animal Care Community. Washington, DC: Humane Society Press.
Figley, C. R. (Ed.) (2006). Mapping the Wake of Trauma: Autobiographical Essays by the Pioneers of Trauma Research. In the Psychosocial Stress Book Series. NY: Routledge.
Figley, C. R. (Ed.) (2002). Brief Treatments for the Traumatized: Special Project of the Green Cross Foundation. West Port, Connecticut.
Figley, C. R. (2002). Treating Compassion Fatigue. In the Psychosocial Stress Book Series. New York: Brunner-Rutledge. Review in Journal of Trauma Practice.

! Η Μαγδαληνή Αγραφιώτη είναι ψυχολόγος και οικογενειακή θεραπεύτρια. MA, LFMT.

ideotopos

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ