Η τραγωδία των κοινών

Η τραγωδία των κοινών (αγαθών) είναι μια αναλογία για την σύγκρουση των ιδιωτικών συμφερόντων και του κοινού καλού στην διεκδίκηση πόρων. 

Το πρόβλημα των κοινών αγαθών σχετίζεται και με τη θεωρία παιγνίων, η οποία μελετά την αλληλεπίδραση και την προσπάθεια πρόγνωσης της συμπεριφοράς περισσοτέρων υποκειμένων, καθώς και με τη θεωρία των property rightsπου μελετά την επίδραση των αποκλειστικών δικαιωμάτων στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου.

Ο όρος εφευρέθηκε και διαδόθηκε από τον Γκάρετ Χάρντιν (Garrett Hardin) στο κείμενο του με τίτλο «Η Τραγωδία των Κοινών» που δημοσιεύτηκε το 1968 στο περιοδικό Science. 


Αν και το αρχικό άρθρο ασχολούνταν κυρίως με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, ο Χάρντιν εστίασε επίσης και στην χρήση πόρων όπως την Ατμόσφαιρα και τους Ωκεανούς.

Με τον όρο αυτό ο Χάρντιν ήθελε να αναδείξει το πρόβλημα της ατομικής συμπεριφοράς απέναντι σε συλλογικά αγαθά. Όταν κάποια αγαθά δεν ανήκουν σε συγκεκριμένα άτομα, αλλά σε όλους (κοινά), τότε η εκμετάλλευσή τους αποφέρει ατομικά πλεονεκτήματα αλλά κοινά μειονεκτήματα.

Επειδή τα μειονεκτήματα είναι κοινά, το μεμονωμένο άτομο δεν τα λαμβάνει υπ' όψιν του. Επικεντρώνεται μόνο στα πλεονεκτήματα που αντλεί ως άτομο από την εκμετάλλευση του κοινού αγαθού.

Φανταστείτε ένα λιβάδι με χόρτα που χρησιμοποιούν από κοινού οι κτηνοτρόφοι του χωριού. Κανένας δεν σκέφτεται να αμφισβητήσει τον τρόπο χρήσης αυτής της κοινής έκτασης που παρέμεινε εκμεταλλεύσιμη περνώντας από τη μια γενιά στην άλλη.

Όμως με την πάροδο του χρόνου κάποιοι πονηροί κτηνοτρόφοι άρχισαν να μεγαλώνουν το κοπάδι τους ελπίζοντας σε κάποιο συμπληρωματικό εισόδημα. Οι λιγότερο πονηροί θα ακολουθήσουν ασυνείδητα το παράδειγμα των υπολοίπων. Καταλήγοντας τελικά όλοι, ανεξάρτητα από τη θέλησή τους, να γίνουν αίτιοι αλλά και θύματα του τελικού δράματος. Την ολική καταστροφή του λιβαδιού λόγω υπερεκμετάλλευσης.

Γιατί η κοινοτική γη τείνει πάντα να υποφέρει από υπερβόσκηση και γιατί κάθε ψαρότοπος υποφέρει από την υπεραλίευση;

Κατά τον Hardin, η αιτία είναι, γιατί τα οφέλη από κάθε παραπάνω αγελάδα (ή κάθε παραπάνω ψαριά) τα καρπώνεται ο ιδιοκτήτης τους, ενώ το κόστος από τη βλάβη που προκαλείται μοιράζεται μεταξύ όλων των χρηστών του κοινού αγαθού. Στη γλώσσα των οικονομολόγων, το κόστος εξωτερικεύεται. Έτσι, η ιδιωτικά ορθολογική συμπεριφορά, οδηγεί σε συλλογική συμφορά.

Η τρύπα του όζοντος και το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι κλασσικές τραγωδίες των κοινών αγαθών εν τη γενέσει: κάθε φορά που καις ένα γαλόνι βενζίνη για να κατέβεις στο κέντρο, εσύ δρέπεις το όφελος, ενώ μοιράζεσαι το κόστος με τα έξη δις ανθρώπους που ζουν στον πλανήτη.

Η λογική των κοινών αγαθών περιλαμβάνει επίσης και πιο σκοτεινές πλευρές. Για παράδειγμα, μετά από τον εμφύλιο πόλεμο, οι κτηνοτρόφοι στο Τέξας των ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν τα λιβάδια για βόσκηση των ζώων τους. Όταν άρχισαν να έρχονται οι άποικοι, η απάντηση των κτηνοτρόφων ήταν να συσσωρεύσουν ακόμη περισσότερα ζώα στα λιβάδια.

Σε μια συνεδρίαση των κτηνοτρόφων, αποφάσισαν ότι: «Κανένας από μας δεν ξέρει ή δεν θέλει να ξέρει, τίποτα για το γρασίδι, εκτός από το ότι προς το παρόν, υπάρχει πολύ και είναι πολύ καλής ποιότητας, και ότι το μόνο που θέλουμε είναι να το εκμεταλλευτούμε όσο περισσότερο μπορούμε για όσο διαρκέσει».

Ας δούμε δύο κλασσικές συνταγές που χρησιμοποιούνται συνήθως από τους διοικούντες σε τέτοιες περιπτώσεις:

Μία λύση είναι ένας εξωτερικός παράγοντας, πχ. μια κυβέρνηση, να θέσει κανονισμούς, για παράδειγμα να ορίσει το μέγιστο επιτρεπόμενο μέγεθος κάθε κοπαδιού. Η άλλη λύση είναι να ιδιωτικοποιήσεις το κοινωνικό αγαθό, έτσι ώστε ο ιδιοκτήτης να έχει τώρα τόσο τα οφέλη όσο και το κόστος. Έτσι θα έχει κάθε λόγο να αποφύγει την υπερεκμετάλλευση.

Σημ.: Σε καμία περίπτωση πάντως η λύση δεν είναι η δημιουργία κάποιας επιτροπής (ή οργανισμού) γιατί τότε ο κοινός πόρος εξαφανίζεται, όπως έγινε με την λίμνη Κορώνεια.

Η ιδιωτικοποίηση αν και είναι η πιο απλή λύση, συναντά συνήθως τις μεγαλύτερες αντιδράσεις. Γιατί μας είναι τόσο δύσκολη μια τέτοια προσέγγιση; Γιατί μένουμε τόσο γερά προσκολλημένοι στην ιδέα των κοινών πόρων;

Διότι η εξέλιξη δε μας προετοίμασε γι αυτό το κοινωνικό δίλημμα. Κι αυτό για δύο λόγους. Πρώτον, το είδος μας είχε πάντα πρόσβαση σε απεριόριστους πόρους στην ιστορία της ανθρωπότητας και η κατάσταση δεν άλλαξε παρά πρόσφατα. Δεύτερον, ζούσαμε πάντα σε μικρές ομάδες των πενήντα περίπου ατόμων και έχουν περάσει μόνο 10.000 χρόνια από τότε που τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά.

Παλιότερα, όλοι γνωρίζονταν. Αν κάποιος άρχιζε να σκέφτεται μόνο το προσωπικό του συμφέρον και να εκμεταλλεύεται την κοινότητα, γινόταν γρήγορα αντιληπτός και το πλήρωνε με την υπέρτατη τιμωρία: έχανε την υπόληψή του.

Η τιμωρία της ντροπής λειτουργεί και σήμερα σε στενούς κύκλους, πχ. αποφεύγω να λεηλατήσω το ψυγείο των φίλων μου σ' ένα πάρτι, παρόλο που δε με παρακολουθεί κανένας αστυνόμος. Αλλά σε μια ανώνυμη κοινωνία ο φόβος την ντροπής δεν μπορεί να παίξει πια τον ρόλο του.

Κοντολογίς, δεν υπάρχει άλλη λύση από την ιδιωτικοποίηση ή τη διαχείριση πόρων. Και πρέπει να διαχειριζόμαστε ότι δεν είναι δυνατόν να ιδιωτικοποιηθεί, όπως το στρώμα του όζοντος, τις θάλασσες και τους ωκεανούς καθώς και τις τροχιές των δορυφόρων.

Πηγές
Wikipedia
ENet
Oikologos
Baginetas
Beepleased

gravitonio

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ