Οι εφημερίδες που άντεξαν στον χρόνο και στη φωτιά της Μικρασιατικής καταστροφής

Του Αριστείδη Βικέτου

Ιστορία 91 χρόνων από την ελληνική Σμύρνη κατά 18o και κυρίως τον 19ο και τον 20ό αιώνα  αφηγείται η πολύ σημαντική έκθεση «Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ – 1831-1922» στο  Eθνικό και Iστορικό Mουσείο,  Παλαιά Bουλή, στην Αθήνα. Η έκθεση, που  άνοιξε στις 12 Μαρτίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 14 Απριλίου , οργανώνεται από την Ένωση Σμυρναίων (έτος ίδρυσης 1936) και την Ιστορική – Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος.

Η έκθεση δείχνει τις υψηλότατες επιδόσεις των Ελλήνων στις επιστήμες, την παιδεία, τα γράμματα, τις τέχνες, την οικονομία, το εμπόριο, τον αθλητισμό, την κοινωνική πρόνοια και σε όλες γενικά τις κοινωνικές δραστηριότητες. Από το Σεπτέμβριο του 1831, που κυκλοφόρησε στη Σμύρνη η πρώτη ελληνική εφημερίδα «Ο ΦΙΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ» από τους αγγλοαμερικανούς μισιονάριους και μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή, πάμπολλες ήταν οι εφημερίδες (πολιτικές, φιλολογικές, εμπορικές, σατιρικές κ.ά) που εκδόθηκαν. Σε 135 υπολογίζει τις εφημερίδες και τα περιοδικά που έβγαιναν στη Σμύρνη ο Χρήστος Σ. Σολομωνίδης, αν και ο αριθμός αυτός εκτιμάμε πως πρέπει να είναι κατά τι μεγαλύτερος.

Ξεχωρίζουν η «Aμάλθεια» του Σωκράτη Σολομωνίδη, το «Θάρρος» των γιων του Σπύρου και Xρήστου Σολομωνίδη, που συνέχισαν την έκδοση και στην Aθήνα μετά την καταστροφή, η «Aρμονία» του εκδότη-διευθυντή Mιλτιάδη Σεϊζάνη, με αρχισυντάκτη και μετέπειτα διευθυντή της, τον Παντελή Kαψή, παππού του υφυπουργού για την Ελληνική Δημόσια Tηλεόραση Παντελή Kαψή. Επίσης, εκδίδονταν αξιόλογα περιοδικά, φιλολογικά, πολιτικά, όπως το περίφημο φιλολογικό περιοδικό «Kλειώ» αλλά και σατιρικά, όπως ο «Kόπανος».

Η έκθεση οργανώνεται με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 55 χρόνων από την έκδοση και αδιάλειπτη κυκλοφορία της εφημερίδας της Ένωσης Σμυρναίων (Ε.Σ) «Μικρασιατική Ηχώ». Στα εγκαίνια της έκθεσης έδωσαν το παρόν τους απόγονοι Σμυρναίων προσφύγων και πολλοί άλλοι. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο πρόεδρος της Ε.Σ Eυάγγελος Tσίρκας, η αντιπρόεδρος και γνωστή  δημοσιογράφος Eλένη Mπίστικα-Kατραμοπούλου, ο εκπαιδευτικός και συλλέκτης Γιώργος Δολιανίτης. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο γενικός γραμματέας της Ε.Σ, Nίκος Bικέτος, εκπαιδευτικός, εκδότης – διευθυντής της «Mικρασιατικής Hχούς». 

Αυτοί που ασχολήθηκαν με τον ελληνικό Τύπο στη Σμύρνη, είτε ως εκδότες είτε ως διευθυντές είτε ως συντάκτες, ανέφερε, ήταν εκπαιδευτικοί ή λόγιοι άνδρες. Oι ελληνικές εφημερίδες της Σμύρνης δεν περιορίζονταν μόνο στην αναγραφή εξωτερικών και εσωτερικών ειδήσεων, σε τοπικής φύσεως νέα. Περιλάμβαναν επίσης ύλη ιστορικού, φιλολογικού, τοπογραφικού, εμπορικού περιεχομένου και επιφυλλίδα, καθώς συνηθιζόταν τότε στις εφημερίδες, με ενδιαφέρουσες πραγματείες και μελετήματα, διηγήματα και μυθιστορήματα. Επίσης, οι εφημερίδες είχαν συνεργάτες επιφανείς ανθρώπους της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ  ΑΠΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Είναι αξιοσημείωτο ότι στα 1849 έκαναν την εμφάνιση τους στον Τύπο της Σμύρνης, για πρώτη φορά, οι προσφορές των εφημερίδων προς τους συνδρομητές τους. Κάτι που πολλές δεκαετίες μετά ακολούθησαν οι αθηναϊκές εφημερίδες. Την αρχή έκανε «Η Εφημερίς της Σμύρνης» του Ιωάννη Ισιδωρίδη Σκυλίσση. Σε αγγελία της διαβάζουμε: «θα προσδιανέμεται κατά τριμηνίαν ζωγραφία ενδυμασίας των γυναικών και έν ασμάτιον», δηλ. ένα έγχρωμο φιγουρίνι και τραγούδια προσαρμοσμένα σε ξένα μοτίβα, που κατακτούσαν την εποχή εκείνη το σμυρναϊκό κοινό.

Το παράδειγμα της εφημερίδας αυτής ακολούθησαν και άλλες και άρχισαν να κυκλοφορούν ειδικές εκδόσεις των εφημερίδων με Ημερολόγια – Επετηρίδες, τακτική που συνεχίστηκε με τα πολυσέλιδα εικονογραφημένα αφιερώματα που κυκλοφορούσαν με την ευκαιρία της Πρωτοχρονιάς. Επίσης, όποιος αγόραζε φύλλο της σατιρικής εφημερίδας «Πειρασμός» εφημερίδας εξασφάλιζε δωρεάν είσοδο  στον κινηματογράφο «Κυβέλη».

Από τις εφημερίδες και τα περιοδικά της Σμύρνης, σε δικό τους τυπογραφείο έβγαιναν οι εφημερίδες: «Αμάλθεια», «Εφημερίς της Σμύρνης», «Ημερησία», «Κόσμος» και από τα περιοδικά ο «Ιερός Πολύκαρπος». Η «Αμάλθεια» διέθετε στο ιδιόκτητο τυπογραφείο της, ήδη από τον 19ο αιώνα, έξι μεγάλα ατμοκίνητα πιεστήρια, που της επέτρεπαν να βγάζει περισσότερα αντίτυπα και να κυκλοφορεί σε μεγαλύτερο σχήμα και με περισσότερες σελίδες.

Αξιολογώντας το έργο και την προσφορά του ελληνικού Τύπου στη Σμύρνη ο Ν. Βικέτος στην ομιλία του επεσήμανε ότι  θα πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο παράγοντες:

- Η οικονομική κατάσταση των εφημερίδων και των περιοδικών. Τα πενιχρά οικονομικά μέσα των εκδοτών δεν δημιουργούσαν μεγάλα περιθώρια βιωσιμότητας για τα έντυπά τους. Επιπροσθέτως, τα τσουχτερά πρόστιμα της οθωμανικής λογοκρισίας και τα μεγάλα ποσά που έπρεπε να καταβληθούν για την έκδοση της άδειας  γονάτιζαν κυριολεκτικά τους εκδότες. Οι εισπράξεις από συνδρομές, από πωλήσεις φύλλων και από καταχωρήσεις διαφημίσεων δεν έφταναν από μόνες τους να καλύψουν τις υψηλές δαπάνες έκδοσης των εφημερίδων και των περιοδικών. Από τις εφημερίδες της Σμύρνης επέζησαν σε βάθος  χρόνου εκείνες που διέθεταν δικό τους τυπογραφείο. Πληροφορίες για οικονομική στήριξη των εφημερίδων από πλούσιους ομογενείς δεν υπάρχουν, ούτε στοιχεία αν υπήρχαν εκδότες έπαιρναν δάνεια από τις Τράπεζες της εποχής. 

- Το καθεστώς της ελευθεροτυπίας που επικρατούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παράλληλα ο Έλληνας δημοσιογράφος είχε να αντιμετωπίσει την ασφυκτική λογοκρισία της εποχής επί των ημερών του Σουλτάνου Χαμίτ του Β’ και τη σκληρή λογοκρισία επί της εποχής των Νεοτούρκων. Αν σ’ αυτά προσθέσουμε και τα διοικητικά μέτρα των αρχών, όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας του φύλλου (μόνιμη ή προσωρινή παύση), τα πρόστιμα, οι φυλακίσεις και οι απελάσεις, είναι εύκολο να αντιληφθούμε τις αντιξοότητες κάτω από τις οποίες εργάζονταν οι Έλληνες δημοσιογράφοι. Τα ίδια μέτρα εφαρμόστηκαν κατά το τριετές διάστημα της Ελληνικής Διοίκησης Σμύρνης (1919 – 1922) από τη λογοκρισία που επέβαλε ο ύπατος αρμοστής, Αριστείδης Στεργιάδης.

Εκδότες, συντάκτες και συνεργάτες εφημερίδων αντιμετώπισαν πολλές φορές τις επεμβάσεις των λογοκριτών στα φύλλα τους. Κι αυτό όχι γιατί σατίριζαν τη μεγάλη μύτη του σουλτάνου, αλλά γιατί έκαναν την απερισκεψία να βάλουν στην εφημερίδα τους φωτογραφία του Νικηταρά του Τουρκοφάγου ή να αναφερθούν στην πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδος στο λιμάνι της Χίου από τον Κωνσταντίνο Κανάρη, κατά την Επανάσταση του 1821.

* Στους επισκέπτες της έκθεσης διανέμεται σχετικό βιβλιάριο, έκδοση της Ένωσης Σμυρναίων, με χορηγία  του καθηγητή χειρουργικής, Δημήτρη Λινού.

mignatiou

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ