Οι Δημοκρατικοί θεσμοί της αρχαίας Αθήνας (τρίτο μέρος)

Συγγραφέας: Μάχλης Κώστας (κοινώς ουλιάδης)

Οι μηδικοί πόλεμοι όπως ειπώθηκε και στα προηγούμενα κεφάλαια υπήρξαν αφορμή για ένα μεγάλο βάθεμα των δημοκρατικών θεσμών για λόγους που ήδη εξηγήθηκαν. Η περίοδος από το τέλος των δύο μεγάλων μαχών, του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας δηλαδή, και μετά έως και την Δημοκρατία του Περικλή, ο Δήμος όπως μας λέει ο Αριστοτέλης πήρε τα πάνω του επιβάλλοντας έτσι μια σειρά νέων μεταρρυθμίσεων που τον κατέστησε στο τέλος με την βοήθεια του Περικλή, σε πλήρη κυρίαρχο του κράτους. 

Οι σημαντικότατες αυτές μεταρρυθμίσεις συν άλλες δύο που έγιναν επί Περικλή είναι οι εξής

Η Μεταρρύθμιση της αρχοντίας που έλαβε χώρα το 487 περίπου πχ. Οι ανώτατοι άρχοντες που μέχρι τότε εκλέγονταν, από τώρα και στο εξής κληρώνονται από ένα σύνολο ονομάτων που προτείνει η εκκλησία του Δήμου. Έτσι δίνεται η ευκαιρία σε νέα πρόσωπα να καταλάβουν το αξίωμα και όχι μόνο σε όσους είχαν πολιτική δύναμη και επιρροή στον λαό.

Δεύτερη μεγάλη μεταρρύθμιση που έγινε κατά την διάρκεια των μηδικών πολέμων είναι ο θεσμός των δέκα στρατηγών. Πριν το θεσμό αυτόν η στρατιωτική εξουσία ανήκε σε έναν άρχοντα, τον πολέμαρχο. Τώρα οι στρατιωτικοί αρχηγοί είναι περισσότεροι, εκλέγονται όμως ακόμα από την τάξη των πεντακοσιομέδιμνων, δηλαδή την αριστοκρατία. Ο θεσμός αυτών λόγω των μηδικών απέκτησε ιδιαίτερη δύναμη, και έπαιζε από τώρα και στο εξής μεγάλο ρόλο στα κοινά της πόλης.

Κατά την δημοκρατία του Περικλή υπήρξαν ακόμα δύο σημαντικότατες μεταρρυθμίσεις. Ο θεσμός της μισθοφοράς, σύμφωνα με τον οποίο όλοι όσοι συμμετείχαν στην συνεδρία της εκκλησίας του Δήμου, καθώς και στην Βουλή, και στα διάφορα λαϊκά Δικαστήρια όπως της Ηλιαίας πχ  έπρεπε να παίρνουν μισθό. Αυτό  βοήθησε πολύ τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα να ξαναγυρίσουν στις συνελεύσεις , ώστε οι αποφάσεις να μην παίρνονται στην πράξη μόνο απ αυτούς που είχαν τον χρόνο και το χρήμα να παρευρίσκονται σε αυτά τα συλλογικά όργανα.

Ένας δημοκρατικός πολιτικός ο Εφιάλτης ,μετά την αναχώρηση ενός ολιγαρχικού πολιτικού και στρατιωτικού από την Αθήνα προκειμένου να βοηθήσει την Σπάρτη κατά την επανάσταση των Ειλώτων, του Κίμωνα, βρίσκει την ευκαιρία και περνάει νόμο στην βουλή που καταργεί τις εξουσίες του μέχρι τότε προπύργιου της αριστοκρατίας, του Αρείου Πάγου. Ο ίδιος ο Εφιάλτης το πλήρωσε ακριβά αυτό γιατί λίγο αργότερα δολοφονήθηκε. Ο θεσμός όμως έμεινε.

Με τον νόμο αυτό οι περισσότερες εξουσίες του πλην κάποιων θρησκευτικών, περνάνε στην Βουλή που αποτελείται από 500 τώρα, 50 από κάθε φυλή, καθώς και στο Δικαστήριο της Ηλιαίας,  για το οποίο οι αριστοκράτες λέγανε με μίσος πως εκεί η δικαιοσύνη επιβάλλεται από θήτες ,αφού όλα τα κοινωνικά στρώματα και ιδιαίτερα οι θήτες συμμετείχαν σε αυτό. Πως ακριβώς λειτουργούσαν όμως αυτοί οι θεσμοί και πια η μεταξύ τους σχέση θα δούμε αμέσως τώρα.

Η Βουλή αποτελείται πλέον από 500 πολίτες όλων των κοινωνικών τάξεων πλην των θητών. Οι τελευταίοι θεωρούνται πως δεν έχουν την πολιτική παιδία να συμμετάσχουν, δικάζουν όμως τους πάντες στα δικαστήρια.

 Η Βουλή εκλέγει την πρυτανεία που αποτελείται από 50 άτομα μιας φυλής, αργότερα της δεύτερης, τρίτης κλπ. Η πρυτανεία εξετάζει κάθε αίτημα περί αλλαγής νόμου, αν αυτός είναι σύμφωνος με την Δημοκρατία κλπ,, και αν βρίσκει το αίτημα σύννομο το υποβάλει στο σύνολο της Βουλής και αυτή εν συνεχεία στην εκκλησία για τελική ψήφιση ή απόρριψη. Καθορίζει δηλαδή η Βουλή την ημερήσια διάταξη της εκκλησίας του Δήμου. Η ίδια η εκκλησία αποφασίζει κατευθείαν για τα μεγάλα θέματα του κράτους, όπως πόλεμος ή ειρήνη, συμμαχίες, καθώς και την αρχαία φορολογία, δηλαδή τις χορηγίες . Οι ανώτατοι άρχοντας κληρώνονται  όπως είπαμε ανάμεσα από μια πληθώρα ονομάτων που προτείνει η εκκλησία. Εν συνεχεία αυτοί οι άρχοντες περνάνε από την δοκιμασία.

 Κατά την διάρκεια αυτής, τα μέλη του Αρείου Πάγου περνάνε από διάφορες δοκιμασίες τους κληρωτούς άρχοντες, ώστε να διαπιστώσουν αν  αυτοί είναι ικανοί ή όχι να αναλάβουν τα καθήκοντά τους. Εδώ βλέπουμε δηλαδή τους παλιούς αριστοκράτες να κρίνουν τους νέους. Θυμηθείτε πως τα μέλη του Αρείου Πάγου αποτελούνται από παλαιότερους άρχοντες που έχουν εκπληρώσει ήδη την θητεία τους. 

Εδώ ισχύει δηλαδή το Γιάννης κερνάει Γιάννης πίνει κατά το κοινώς λεγόμενο. Κατά την μεταρρύθμιση του Εφιάλτη όμως καθώς είδαμε, ακόμα κι αυτές οι εξουσίες περνάνε στο Δικαστήριο της Ηλιαίας, που όπως επίσης είδαμε, αποτελείται σε μεγάλο αριθμό από θήτες δηλαδή αγρότες. 

Κατά το τέλος της θητείας τους οι άρχοντες  οφείλουν να περάσουν πάλι από το ίδιο δικαστήριο και να λογοδοτήσουν τώρα για το τι έκαναν ή παρέλειψαν να κάνουν. Συνεπώς μπορούμε να πούμε πως τώρα πλέον ολοκληρώνεται το πέρασμα του κράτους, δηλαδή της Δίκης και του Νόμου στα χέρια των πολιτών της Δημοκρατίας,, και αυτή η ίδια φτάνει στο απόγειό της με το ψήφισμα ενός ακόμη νόμου, αυτού της γραφής των παρανόμων, όπου πλέον σύμφωνα με αυτόν, κάθε Αθηναίος πολίτης μπορεί πλέον να προσβάλει οποιονδήποτε υπάρχοντα νόμο ως άδικο ή καταχρηστικό για κάποιους λόγους που θεωρεί ο ίδιος. 

Δείτε συνεπώς τις ομοιότητες και τις διαφορές με την σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία, και σίγουρα μπορείτε να εξάγετε πολλά και χρήσιμα συμπεράσματα, όσον αφορά το πόσο δημοκρατία μπορεί να χαρακτηριστεί η σημερινού τύπου τέτοια, καθώς και πως μπορεί να γίνει αυτή πραγματικά τέτοια! Τέλος αυτό που μένει ακόμα χρήσιμο να ειπωθεί είναι η κριτική των φιλοσόφων με την οποία θα ασχοληθούμε στο επόμενο και τελευταίο άρθρο της σειράς

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ